رشد خیره‌کننده شاخص بورس در ماه‌های اخیر، توجه بسیاری از مردم، کارشناسان و مسؤولان را به خود جلب کرده است. بسیاری از مردم سعی می‌کنند حداکثر نقدینگی در دسترس خود را به بازار سرمایه آورده و سرمایه خود را از گزند تورم حفظ و حتی چند برابر کنند. شواهد متعددی هم برای دیدن جریان ورود مردم به بورس و انتقال نقدینگی به این بازار وجود دارد. تشکیل صف ثبت‌نام «سجام» در دفاتر پیشخوان دولت حتی پیش از شروع ساعت کاری یکی از این شواهد عینی بود که البته با آغاز قرنطینه و غیرحضوری شدن ثبت‌نام سجام، این صف‌ها هم از بین رفت. هیجان مردم برای ورود به بورس و انتقال نقدینگی به بازار سرمایه اما در آمارها هم قابل مشاهده است. رئیس سازمان بورس در اولین نشست خبری خود در روز دوشنبه 2 تیرماه، درباره روند ورود مردم به بازار سرمایه گفت: تعداد کدهای معاملاتی در سال ۹۸ به میزان ۸۲۰ هزار کد معاملاتی بوده، این در حالی است که در 3 ماه ابتدایی سال ۹۹ این عدد به یک میلیون و ۶۰۰ هزار کد معاملاتی رسیده است. حسن قالیباف‌اصل با اشاره به آمار ثبت‌نام در سامانه سجام گفت: در سال ۹۸ دومیلیون و ۹۵۰ هزار نفر در سجام ثبت‌نام کردند که در سال ۹۹ به ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر رسیده و بیش از ۶ میلیون نفر احراز هویت هم شده‌اند. 

جریان میلیونی ورود مردم به بازار سرمایه بی‌شک با انتقال هزاران میلیارد تومان نقدینگی به این بازار همراه است. چنانکه رئیس سازمان بورس در همین جلسه درباره حجم نقدینگی منتقل شده به بازار سرمایه گفت: سال ۹۸ به میزان ۳۰‌ هزار میلیارد تومان وارد این بازار شد که در ۳ ماه ابتدایی امسال این رقم به ۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. وی همچنین درباره حجم جریان نقدینگی در این بازار گفت: ارزش معاملات کل سال ۹۸ رقم ۸۳۰ هزار میلیارد تومان بوده که در حال حاضر به ۸۷۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. 

 

* استدلال موافقان روند فعلی بورس: «تامین مالی»، «هدایت» و «حبس نقدینگی»

انتقال نقدینگی به بازار سرمایه اما با واکنش‌های متفاوتی از سوی مقامات مربوط، اقتصاددانان و فعالان اقتصادی روبه‌رو شده است به طوری که آنها را به ۲ دسته موافقان و مخالفان روند کنونی بازار سرمایه تفکیک کرده است. موافقان وضع فعلی، روند رو به گسترش حضور مردم در بازار سرمایه و حجیم شدن این بازار را یک فرصت برای کشور می‌دانند و بر حمایت از این روند تاکید دارند. بخش قابل توجهی از این افراد، مسؤولان قوای مختلف بویژه دولت هستند که به دلایل مختلف، حامی ‌روند فعلی سرریز جریان نقدینگی به بازار سرمایه هستند. بخش دیگری از موافقان هم فعالان بازار سرمایه هستند که چشم‌انداز اقتصاد کشور با تداوم روند کنونی را روشن ارزیابی می‌کنند. مهم‌ترین استدلال موافقان روند کنونی «افزایش سهم بازار سرمایه در تامین مالی تولید»، «جلوگیری از کوچ نقدینگی به سایر بازارها» و «تحقق هدایت نقدینگی» است. 

از جمله مدافعان وضعیت کنونی بورس، فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی است. دژپسند چندی پیش با بیان اینکه بازار سرمایه از آثار مخرب سایر بازارها مبراست، گفت: این بازار نقش ویژه‌ای در اقتصاد دارد و یکی از حلقه‌های مفقوده تامین مالی را به سرعت می‌تواند پر کند. وزیر امور اقتصادی و دارایی همچنین اعلام کرد: وقتی ارزش معاملات بازاری یک روز می‌تواند ۱۵ تا ۲۵ هزار میلیارد تومان باشد باید به این بازار با چشم دیگری نگاه کرد، زیرا از کوچ نقدینگی به بازارهای دیگر جلوگیری می‌کند. 

حمایت دولتی‌ها از بازار سرمایه اما دلایل اعلام نشده دیگری هم دارد. در میان دولتمردان اما یک نفر انگیزه‌های متفاوتی برای حمایت از روند فعلی بازار سرمایه دارد. عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی به عنوان نفر اول مدیریت بازار پول و موسسات پولی، در کنار برنامه‌های خود برای مدیریت شاخص‌های پولی، نیم‌نگاهی به وضعیت بازار سرمایه دارد. حمایت همتی از بازار سرمایه در ۲ علت عمده نهفته است: وضعیت فعلی بازار سرمایه فرصت کم‌نظیری برای اصلاح ترازنامه بانک‌ها بویژه از طریق عرضه بنگاه‌ها و دارایی‌های زیرمجموعه بانک‌ها فراهم کرده است. از سوی دیگر رونق بازار سرمایه زمینه را برای اجرای هر چه بهتر عملیات بازار باز و فروش اوراق دولتی در این بازار فراهم می‌کند. تنور داغ بازار سرمایه باعث می‌شود توجه دولت برای تامین کسری بودجه از بانک مرکزی به بازار سرمایه تغییر کرده و خطر تامین کسری بودجه از طریق تزریق پایه پولی و بر باد رفتن برنامه‌های بانک مرکزی برای هدایت مدیریت نقدینگی از طریق عملیات بازار باز به حداقل برسد. از همین رو بود که چندی پیش همتی با بیان اینکه حدود 90 درصد تامین مالی ایران از طریق شبکه بانکی بوده است، گفت: خوشبختانه اقبال خوبی به بازار سرمایه شده و جا دارد نقش بازار سرمایه در تامین مالی افزایش یابد. البته مسؤولان بازار سرمایه باید اقدامات احتیاطی لازم را در نظر بگیرند تا با مدیریت مناسب شاهد رشد مطمئن و منطقی باشیم. 

 

* تشدید «سرعت گردش نقدینگی» و «انتظارات تورمی»؛ دغدغه منتقدان

در مقابل دسته اول اما عده‌ای هم روند فعلی ورود مردم به بازار سرمایه و حجیم شدن این بازار را به دیده تهدید می‌نگرند و مخالف تداوم آن هستند. عمده مخالفان روند فعلی بازار سرمایه، کارشناسان اقتصادی هستند که به دلایل مختلف، تداوم وضع فعلی را خطرناک می‌دانند. مهم‌ترین استدلال منتقدان شرایط کنونی بازار سرمایه «سرعت گرفتن جریان نقدینگی» و بویژه «شکل‌گیری انتظارات تورمی» در جامعه است. در همین راستا روز گذشته 25 نفر از کارشناسان اقتصادی با انتشار نامه‌ای خطاب به دولت ضمن بحرانی خطاب کردن وضع فعلی بازار سرمایه، خواستار اجرای اقداماتی مشخص برای کنترل این شرایط شدند. 

در این نامه به موضوع سرعت گرفتن جریان نقدینگی اشاره شده و آمده است: «بازار پول در معرض تخریب از مجرای افزایش سرعت گردش پول و تبدیل هر چه سریع‌تر شبه‌پول به پول قرار خواهد گرفت و حتی فشار درونزایی برای خلق نقدینگی و پایه پولی مضاعف ایجاد خواهد کرد». در بخش دیگری از این نامه، مسأله دیگری درباره وضعیت فعلی بازار سرمایه مطرح شده است که به اعتقاد نگارندگان این نامه، مهم‌تر از تغییر شاخص‌های پولی است. نگارندگان این نامه با اشاره به شکل‌گیری انتظارات تورمی ‌بر اثر جهش شاخص بورس اعلام کردند: «مسأله در اینجا بیش از اینکه مقدار کمی ‌نقدینگی و پول باشد، تغییر در انتظارات و در نتیجه تغییر سرعت گردش پول است، بنابراین علل اصلی را باید در زمینه‌های تغییر انتظارات دید، تا کمیت‌های پولی. پیامدِ ادامه روند فعلی بازار بورس افزایش بیشتر تورم و نرخ ارز خواهد بود. این نگاه که با هدایت نقدینگی به بورس از قدرت آن کاسته می‌شود، از اساس خطاست. نقدینگی قابلیت انتقال و خروج از نظام بانکی را ندارد. با تغییر انتظارات از مجرای بورس، بدون کاسته شدن از قدرت کمی ‌نقدینگی، سایر دارایی‌ها مانند ارز و مسکن دچار تغییر قیمت شده و در نهایت جهش قیمت در این بازارها خود را در بازار کالا و خدمات نیز نشان خواهد داد».

نگارندگان در بخش پایانی این نامه با منع مسؤولان از اطمینان‌دهی به مردم بابت تداوم روند صعودی بازار سرمایه، پیشنهاداتی به شرح زیر برای کنترل بحران پیش روی کشور ارائه داده‌‌اند: 

1- عرضه سریع دارایی‌های بورسی دولت

2- افزایش نرخ سود بازار بین بانکی و سپرده‌های بانکی

3- شتاب‌دهی به عرضه‌های اولیه

4- توقف پیام‌دهی نسبت به تداوم روند رشد شاخص بازار سرمایه

5- ممانعت بانک مرکزی از وام‌دهی بانک‌ها برای خرید سهام