گروه فرهنگ و هنر: درگذشت «انیو موریکونه» برنده اسکار و خالق موسیقی معروف و ماندگار فیلم «خوب، بد، زشت» و ده‌ها اثر جاودان دیگر، در ۹۱ سالگی ضایعه‌ای بود که روز گذشته سینمای جهان با آن رو‌به‌رو شد؛ خبری تلخ که می‌شد آن را پایانی بر نسل طلایی موسیقی کلاسیک فیلم در جهان دانست، نسلی از موزیسین‌های افسانه‌ای که به آثار سینمای کلاسیک جهان رنگ و بوی متفاوتی بخشیده بودند؛ آثاری ماندگار در تاریخ سینما که موسیقی بخش مهمی از آنها و یکی از رموز ماندگاری‌شان بود. 

 

* خالق خلاق موسیقی فیلم

انیو موریکونه یکی از نامدارترین موسیقیدان‌های دوران ما بود اما آنچه بیش از هر چیز نام او را در ذهن مخاطبان ماندگار کرد، آهنگسازی او برای بیش از ۴۰۰ اثر سینمایی و تلویزیونی بود. «فاشیست» لوچانو سالچه نخستین اثر او در مقام آهنگساز فیلم است. او در سال‌های بعد آثار متعددی ساخت اما تلاش ویژه‌اش برای ارتقای سینمای وسترن که در قالب همکاری با فیلمسازان نامدار و جریان‌سازی همچون «سرجیو لئونه» بود، منجر به تولید موسیقی‌های ماندگاری شد که نه فقط در آن دوره، بلکه پس از چند دهه تا همین امروز نیز جذاب هستند. «یک مشت دلار»، «به خاطر چند دلار بیشتر»، «خوب، بد، زشت» و «روزی روزگاری در غرب» از جمله‌ این آثار هستند. 

انیو موریکونه نمادی از خلاقیت در حوزه موسیقی فیلم در تمام تاریخ سینماست. او برای «خوب، بد‌‌‌، زشت» با الهام از صد‌‌‌ای زوزه گرگ صحرایی آمریکای شمالی، تم اصلی موسیقی فیلم را برای سرجیو لئونه نوشت که سازبند‌‌‌ی آن ترکیب نامتعارفی برای سینمای وسترن تا آن روز بود‌‌‌. خلاقیت‌های او به قدری چشمگیر بود که د‌‌‌ر موارد‌‌‌ی حتی پیش از آغاز تصویربرد‌‌‌اری، موسیقی مورد‌‌‌ نیاز فیلم را ضبط کرد‌‌‌ه و سرجیو لئونه بر اساس ریتم و چگونگی موسیقی اقد‌‌‌ام به تصویربرد‌‌‌اری برای آن می‌کرد‌‌‌!

 

* تأثیر موسیقی بر شکل‌گیری هویت سینمای کلاسیک

واقعیت این است که هر چقدر قواعد کلاسیک سینما شکل می‌گرفتند، موسیقی نیز به عنوان یک عامل مؤثر بیانی به وجود خود تحکیم می‌بخشید و باعث رشد فنی و کیفی سینما می‌شد. موسیقی در دوران سینمای کلاسیک با همت آهنگسازان نامداری همچون انیو موریکونه، برنارد هرمن، جری گلد اسمیت و آندره پره‌وین تبدیل به بخشی مهم از فیلم‌های آن دوره شد و آثاری در این دوره ساخته شد که به عنوان نشانه‌ هویتی سینمای کلاسیک در حافظه تاریخی مخاطبان سینمای جهان باقی مانده است. 

موسیقی‌های آثاری همچون «سینما پارادیزو»، «هملت»، «افسانه ۱۹۰۰»، «مأموریت» و «تسخیرناپذیران» شماری از ماندگارترین آثار سینمای کلاسیک جهان هستند که موسیقی آنها با خلاقیت انیو موریکونه ساخته شد. «پاپیون» و «طالع نحس» نیز از جمله آثار سینمای کلاسیک بودند که موسیقی متن بشدت جذابی دارند که حاصل تلاش‌های جری گلد اسمیت بودند. 

 

* خاطره‌های خوشی که دیگر تکرار نشد

تقریبا هیچ‌یک از نظریه‌پردازان سینما، این هنر را به صورت مطلق صامت به حساب نیاورده‌اند و عملکرد موسیقی در کنار فیلم همیشه حاکی از یک نوع نیاز بوده‌ است؛ نیازی که شاید در دوره جدید به دلایل متعددی کمرنگ‌تر شده است. یکی از اصلی‌ترین دلایل این موضوع را باید پررنگ‌تر شدن موسیقی‌های کامپیوتری در مسیر ساخت موسیقی متن آثار سینمایی دانست؛ اتفاقی که باعث شده تا خروجی نهایی، آن شور و حال آثار ساخته شده با ساز که از جان هنر و با هنرمندی فکر او تولید می‌شد را نداشته باشد. به نظر می‌رسد به همین خاطر هم باشد که کمتر اثری از سینمای امروزی را می‌توان پیدا کرد که موسیقی آن بتواند در قد و قواره موسیقی آثار سینمای کلاسیک ظاهر شود. البته این به معنای آن نیست که همه موسیقی‌های ساخته شده در چند سال اخیر در سینمای جهان از کیفیت پایینی برخوردار بوده‌اند ولی قطعا نسبت موسیقی‌های ماندگار در دوران سینمای کلاسیک به دوران مدرن، به شکل محسوسی متفاوت است. به همین خاطر هم هست که درگذشت انیو موریکونه اتفاقی مهم در تاریخ سینمای جهان به شمار می‌آید. او علاوه بر همه افتخاراتی که در این سینما به ثبت رسانده، نماد عمیق‌ترین پیوند میان موسیقی و سینماست؛ یادآور نسلی که موسیقی‌هایی ماندگار برای آثار سینمایی تولید می‌کردند. 

 

* یک نمونه آشنا برای مسلمانان

سال 1976 میلادی «مصطفی عقاد» فیلم محمد رسول‌الله(ص) یا همان «الرساله» را ساخت و «موریس ژار» آهنگساز فرانسوی برای این اثر، شاهکاری خلق کرد که اینک پس از گذشت افزون بر 40 سال، هنوز موسیقی محبوب امت اسلام در سراسر جهان است. موریس ژار با زند‌‌‌گی د‌‌‌ر بیابان‌‌های لیبی و الهام از کویر، موسیقی متن ماند‌‌‌گار «محمد ‌‌‌رسول‌الله» را با استفاد‌‌‌ه از مقام حجاز که از مشترکات موسیقی ملل است، نوشت و موسیقی «الرساله» را به یکی از د‌‌‌وست‌د‌‌‌اشتنی‌‌‌‌‌ترین خاطره‌‌های جمعی ایرانیان و مسلمان جهان تبد‌‌‌یل کرد‌‌‌. موسیقی این فیلم سال ۱۹۷۷ نامزد‌‌‌ د‌‌‌ریافت جایزه اسکار شد‌‌‌. 

به تعبیر گزارشی که ایرنا درباره جایگاه مهم موسیقی متن این فیلم منتشر کرده بود، «تأثیرگذاری موسیقی این فیلم در اذهان آنچنان است که هرگاه تاریخ صدر اسلام را مرور می‌کنیم بی‌اراده و ناخودآگاه ملودی اصلی این فیلم در ذهن ما جاری می‌شود. تو گویی تم اصلی موسیقی این فیلم تبدیل به زبان گویای احساسات مذهبی و عمق علاقه ما به پیامبر اکرم شده است».

 

* مروری بر چند موسیقی ماندگار که حتماً شنیده‌اید

البته که موسیقی نیز همچون هر اثر هنری دیگر با «سلیقه» قضاوت می‌شود و لزوما قرار نیست اثری موسیقایی که موردپسند نگارنده این مطلب است، در دایره علایق شما به عنوان مخاطب این گزارش قرار بگیرد اما با این همه برخی از این آثار به قدری در بین مخاطبان رواج یافته‌اند که می‌توان از آنها به عنوان تعدادی از مهم‌ترین موسیقی‌های متن تاریخ سینما یاد کرد. «راکی» که سال 1976 توسط «بیل کانتی» ساخته شد و برای آن نامزد جایزه اسکار شد، یکی از این موسیقی‌هاست که معمولا برای نمایش انجام بعضی حرکات ورزشی سخت و قهرمانانه از آن استفاده می‌شود. موسیقی متن فیلم «پیانو» در سال 1993 نیز حاصل تلاش‌های «مایکل نایمن» است که علاوه بر موفقیت در جوایز سینمایی، سال 1994 در قالب آلبوم روانه بازار شد و با فروشی خیره‌کننده خالقش را به شهرتی جهانی رساند. 

موسیقی فیلم «پدر‌خوانده» نیز از آن دسته موسیقی‌های معروف متن در سینمای جهان و البته ایران است. این موسیقی با همکاری «نینو روتا» و «کارمینه کاپولا» که پدر «فرانسیس فورد کاپولا» کارگردان فیلم است، ساخته شده است. مجموعه فیلم‌های «دزدان دریایی کارائیب» و موسیقی متن آن که حاصل همکاری «هانس زیمر» و «کلاوس بادت» 2 آهنگساز بزرگ تاریخ سینما بود، یکی دیگر از به‌یاد‌ماندنی‌ترین موسیقی‌های فیلم است که احتمالا بارها آن را روی کلیپ‌‌های تبلیغاتی دیده‌اید. موسیقی «پلنگ صورتی» اثر هنری مانچینی، «داستان عشق» اثر فرانسیس له، «پاپیون» اثر جری گلداسمیت در کنار چند اثر ماندگار «انیو موریکونه» برای سینمای وسترن از جمله موسیقی‌های متنی هستند که نه ‌تنها در سینمای جهان، بلکه در حافظه جمعی مخاطبان ایرانی سینما نیز ماندگار شده‌اند.