حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین محمد میرزا‌محمدی از سخنرانان و وعاظ برجسته کشور است که به بهانه ورود به ماه محرم و فرا رسیدن ایام عزاداری سالار شهیدان حضرت ابا‌عبدالله‌‌الحسین علیه‌السلام گفت‌وگویی با وی انجام دادیم. 

***

* در باب ضرورت عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام نکاتی را بیان بفرمایید.

بسم‌الله الرحمن‌ الرحیم. با عرض سلام و خسته نباشید خدمت شما، امیدوارم خدای متعال امسال توفیق اقامه عزا بر سرور و سالار شهیدان حضرت ابا‌عبدالله علیه‌السلام را به همه ما با صحت و سلامت عنایت بفرماید. بر اساس آیات نورانی قرآن و روایات گهربار معصومین علیهم‌السلام، به ما سفارش شده است ایام‌الله را بزرگ بداریم و به مردم آن را یادآوری کنیم. خدای متعال به حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه‌السلام که در آیه پنجم سوره مبارکه ابراهیم آمده است، دستور می‌دهد و می‌فرماید: «أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ الله»؛ قوم و امت خود را از ظلمات و تاریکی‌ها خارج کن و ایام‌الله را به آنها یادآوری کن. لذا این قضیه یک دستور قرآنی است و بر اساس بیان اهل لغت و در بیان مفسرین عامه و خاصه می‌بینیم که معنای واژه ایام‌الله به گونه‌ای است که عاشورا، محرم و عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام یکی از بزرگ‌ترین مصادیق ایام‌الله است. پس یادآوری عاشورا، تکرار این فصل عزاداری، شرکت در محافل و مجالس مرتبط با سیدالشهدا علیه‌السلام، همه مصداق این دستور قرآنی است و از اینکه خداوند متعال بر این یادآوری ایام‌الله اینقدر تاکید دارد و بر آن امر می‌کند، معلوم می‌شود که اصل این تذکر، یادآوری، تکرار و درگیر کردن مردم با این ایام‌الله، اثرات بسیار مهمی را در‌بردارد. در هر فصلی که ما بر سر سفره محافل و مجالس اهل‌بیت می‌نشینیم، گویا یک ثبت‌نام جدید و یک تجلی دوباره پروردگار عالم بر بندگان خودش از همین طریق دارد شکل می‌گیرد. نکته دیگری که از روایات استفاده می‌کنیم این است که حضرات معصومین علیهم‌السلام یکی از مناسک عبادی و معنوی شیعیان را همین امر مهم بیان کرده‌اند. امام صادق علیه‌السلام در روایتی می‌فرمایند: «‌رَحِمَ‌الله شِیعَتَنَا- شِیعَتُنَا وَ‌الله الْمُؤْمِنُونَ فَقَدْ وَ‌الله شَرِکُونَا فِی الْمُصِیبَه بِطُولِ الْحُزْنِ وَ الْحَسْره». حضرت یکی از علائم شیعه را این می‌دانند که شیعیان ما در مصیبت ما و در مجالس و محافلی که مرتبط با ماست شرکت فعال دارند. در روایت دیگری فضیل بن‌یسار از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که حضرت به ایشان فرمودند: تجلسون و تحدثون؟ آیا دور هم می‌نشینید و از ما اهل‌بیت سخن می‌گویید؟ عرض کرد: بله! یابن رسول‌الله. امام فرمودند: «إِنَّ تِلْکَ الْمَجَالِسَ أُحِبُّهَا»؛ من امام صادق این مجالس را دوست دارم. بعد دعا کردند: « فَرَحِمَ‌الله مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا». یعنی شرکت در محافل و مجالس عزای اهل‌بیت عصمت و طهارت نه‌تنها علائم شیعیان اهل‌بیت است، بلکه مایه احیای امر و زنده نگه‌داشتن معارف اهل‌بیت عصمت و طهارت می‌شود. آن هم معارفی که امام رضا علیه‌السلام فرمودند: «ان ‌الناس لو علموا محاسن کلامنا لتبعونا»؛ اگر مردم این معارف ما اهل‌بیت و این زیبایی‌های کلام ما به آنها برسد، همه به اتفاق از ما تبعیت خواهند کرد. پس چرایی و ضرورت برگزاری عزای سیدالشهدا علیه‌السلام با آیه 5 سوره ابراهیم و روایاتی که این را از مختصات شیعه و علائم محبین اهل‌بیت می‌داند کاملا واضح و روشن است. 

 

* بعضی در ایام شیوع بیماری کرونا از جدایی عقل و دین صحبت می‌کنند، نظر شما درباره این حرف چیست؟ 

بر‌خلاف تصور بعضی از کسانی که فکر می‌کنند دین با عقل یا دقیق بگویم به تعبیر شهید مطهری وحی با عقل تعارض دارد و ناسازگار است و تقابلی بین دین و علم بویژه علوم انسانی و علوم امروزی وجود دارد، باید بگویم چنین حرفی درست نیست. اولا این صحبت‌ها مطلب جدیدی نیست و در دهه‌های 40 و 50 هم مطرح شده که مرحوم شهید مطهری آن زمان جواب‌های بسیار خوبی به آن دادند و در این زمینه کتاب‌های خوبی هم نوشتند. ثانیا بین عقل و وحی هیچ تعارض و تناقضی وجود ندارد، چرا‌که وحی آمد تا عقل را شکوفا کند. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در یکی از سخنان گهربار خود که در خطبه اول نهج‌البلاغه آمده است 5 دلیل برای فلسفه بعثت انبیا مطرح می‌کنند که یک مورد آن این است که انبیا آمدند تا «لیثیروا دفائن‌ العقول» را احیا کنند، یعنی انبیای عظام با تعالیم وحیانی آمدند تا گنجینه‌هایی نورانی به نام عقل را که در وجود همه قرار دارد شکوفا کنند و برانگیزانند. این بدین معناست که بدون مکتب وحی، عقل شکوفا نمی‌شود و انسان به آن استعداد درونی لایق و شایسته خودش بدون مکتب وحی نخواهد رسید. لذا هرگز تقابل و تعارض ندارند و بدون وحی و تعالیم نورانی انبیا عقل اصلا شکوفا نمی‌شود. آن عقلی که «اوّلُ ما خُلقَ‌الله» است، این عقلی که به تعبیر امام رضا علیه‌السلام «صَدیقُ کُلّ امرِی» است یعنی بهترین‌ رفیق هر کس است، آن عقلی که انسان را به بهشت رهنمون می‌کند و «ما عبد به‌‌الرحمن و اکستب به‌الجنان» است. آن عقل در سایه تعالیم وحیانی انبیا باید شکوفا شود، لذا عقل و وحی با هم تعارض ندارد، عقل و ایمان تعارض ندارد. عقل بدون وحی می‌شود آنچه معاویه داشت که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: «تلک النکره و ‌الشیطنه»؛ این عقل نیست، این حیله‌گری و شیطنت است. لذا ممکن است بعضی از روی غرض و مرض یا دلیل دیگر چنین حرفی بزنند که درست نیست. 

 

* در این ایام که ویروس کرونا شیوع دارد، بعضی از روی عناد یا دلایل دیگر به دنبال تعطیل کردن مجالس عزای سید‌الشهدا علیه‌السلام هستند. آیا باید به بهانه کرونا جلسات عزاداری را تعطیل کرد؟

ویروس کرونا که الان با آن مواجه‌ هستیم یک بحران جدید نیست و در طول تاریخ، مردم و شیعیان و محبین اهل‌بیت علیهم‌السلام با بحران‌های مختلف و مشابه و حتی بسیار بدتر از کرونا مواجه بودند؛ ماجرای طاعون، ماجرای وبا، ماجرای درگیری‌ها با طاغوت، سلاطین و خلفا و ممانعت آنها نسبت به نشر معارف اهل‌بیت و برقراری مجالس اهل‌بیت علیهم‌السلام که تا همین پهلوی ملعون اول و دوم هم ما رگه‌ها و رد پاهایش را شاهد بودیم. 

خب! حالا ما در این وضعیتی که در آن قرار داریم چکار کنیم که هم این رسالتی که اهل‌بیت علیهم‌السلام و پروردگار عالم به عهده ما گذاشته‌اند به عنوان شیعه و محبت اهل‌بیت علیهم‌السلام روی زمین نماند و هم در راستا و چارچوب فرمایشات مقام معظم رهبری و سفارش‌ها و توصیه‌های عزیزانی که در سازمان‌ها و نهادهای بهداشتی و پزشکی زحمت می‌کشند و در این مدت برای سلامت و امنیت جامعه واقعا دغدغه جدی دارند، حرکت کنیم. شما دیدید، بر اساس آماری که جناب آقای دکتر نمکی، وزیر محترم بهداشت در هیأت دولت نزد رئیس‌جمهور دادند، سهم هیأت‌ها، مساجد و مشاهد مشرفه در شیوع و ابتلا به ویروس کرونا 44/0 درصد بوده یعنی زیر نیم درصد اما سهم مسافرت‌ها و حمل‌و‌نقل‌ها ۲۷ درصد بوده است. خب! این یک سند افتخار است برای ما هیأتی‌ها و مایه افتخار ما است که در بین همه مشاغل، همه سازمان‌ها و گروه‌ها، الحمدلله نیروهای ارزشی، مذهبی و هیأتی با رعایت همه اصول بهداشتی کار را به جایی رساندند که درصد ابتلا زیر نیم درصد بوده و این نکته بسیار مهمی است. ان‌شاءالله برای محرم هم همین اتفاق خواهد افتاد، یعنی ما بچه‌های هیأتی، ما طلبه‌ها، ما گریه‌کنان و عزاداران امام حسین علیه‌السلام و همه کسانی که دغدغه جدی دارند برای اقامه امر اهل‌بیت علیهم‌السلام اولویت همه همین خواهد بود؛ یعنی ما نمی‌آییم کاری بکنیم که دوستان نادان و دشمنان دانا از عزاداری ما، علیه امام ما و مکتب امام ما سوءاستفاده کنند لذا طوری عمل می‌کنیم که هم سلامت و امنیت مستمعین و شرکت‌کنندگان به خطر نیفتد و هم در چارچوب امتثال امر مقام معظم رهبری حرکت کرده باشیم و هم خدایی ناکرده باعث نشویم عزای امام حسین علیه‌السلام در محرم کمرنگ و بی‌رونق برگزار شود. اینجا اما یک نکته مطرح است و من خواهشی که از عزیزان دارم و به زبان‌های مختلف هم بیان کردم اینکه کمک کنند به عزای محرم و باعث نشوند این اقامه عزا تعطیل بشود. متاسفانه با بعضی کج‌سلیقگی‌های شخصی، بعضی عزاداری‌ها در شهرستان‌ها تعطیل شده است، لذا نباید این اتفاق بیفتد؛ بیایند همکاری کنند و کمک کنند برای برپایی عزاداری سید‌الشهدا علیه‌السلام با رعایت تکریم عزاداران حسینی و هیأت‌های عاشورایی.

بعضی اینگونه فکر می‌کنند که کسانی که عاشق امام حسین هستند خلاف عقل حرکت می‌کنند! نخیر، امام ما عقل بسیط جامعه بشری است. یعنی اگر قرار باشد کل عقول بشریت را در کفه ترازو بگذارند و عقل امام را در کفه دیگری بگذارند عقل امام سنگینی می‌کند بر عقول همه بشریت، چرا که امام عقل کل است لذا حتی سفرای امام هم همین خصوصیت را دارند. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «سفیرک ترجمان عقلک». حضرت مسلم علیه‌السلام به عنوان سفیر سید‌الشهدا، زبان عقل حضرت در کوفه بود. لذا همه کسانی که در مدار سید‌الشهدا علیه‌السلام حرکت می‌کنند، عقل‌مدار و عقل‌محور حرکت می‌کنند و این حرف کاملا اشتباه است که هیأتی‌ها، عزیزان مداح و ستایشگر اهل‌بیت علیهم‌السلام و روضه‌خوان‌ها و شرکت‌کنندگان در عزای ابا‌عبدالله علیه‌السلام به قیمت لطمه زدن و ضربه زدن به جان و سلامت مردم دارند عزای ابا‌عبدالله علیه‌السلام را برگزار می‌کنند. هرگز چنین نیست و اتفاقا همان‌طور که بیان شد هیأتی‌ها و عزاداران سید‌الشهدا علیه‌السلام نماد عقلانیت و عقل‌محوری به تبع امام‌شان هستند. این یک طرف قضیه است، طرف دیگر قضیه نحوه برخورد و عملکرد ما در برابر این بحران و ابتلا به این ویروس است. ابتلای کرونا که عرض کردم ابتلای جدیدی نیست و مشابه آن و حتی بدتر از آن را در طول تاریخ بشریت داشته‌ایم. خب! اگر این ویروس منحوس همه دنیا و جوامع بشری را مبتلا کرده است و آرامش و سلامت و امنیت همه را مختل کرده است، ما فقط باید پیشگیری کنیم؟ یا از آن فرار کنیم؟ یا قرنطینه جامعه بشری را داشته باشیم؟

خب! خدای متعال و اولیای الهی در اینجا نسخه داده‌اند و آن نسخه دعا و استغاثه به درگاه الهی و توسل به خاندان عصمت و طهارت است، یعنی نسخه رهایی از ابتلائات زمینی و آسمانی، دعا و توسل به حضرات معصومین علیهم‌السلام است. حال اگر ما به بهانه‌های مختلف، این سفره عزا و توسل به اهل‌بیت علیهم‌السلام را تعطیل کردیم، گمان نکنیم پیشگیری بسیار خوبی کردیم. نخیر، در واقع سلاحی که در برابر این دشمن بشریت می‌تواند مقاومت کند را ما خودمان از دست خودمان گرفته‌ایم و خود را مقابل دشمن خلع سلاح کرده‌ایم لذا در ابتلائات به ما فرموده‌اند دعا، توسل، بکا و استغاثه را رها نکنیم و راه خلاصی از این ابتلا، شرکت در محافل و مجالس اهل‌بیت علیهم‌السلام و واسطه قرار دادن حضرات معصومین علیهم‌السلام برای دفع و رفع این بلا است. به عبارت بهتر این جور باید گفت، ما امسال محرم را با ۲ بازو برگزار می‌کنیم، اولی با عزاداری بر سیدالشهدا علیه‌السلام، توسل، دعا، استغاثه و واسطه قرار دادن اهل‌بیت علیهم‌السلام نزد پروردگار عالم و دومی حرکت بر مدار سلامت، عافیت و امنیت برای همه مردم با رعایت اصول و شیوه‌های بهداشتی. 

 

* درباره آداب محرم و عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام نکاتی بیان بفرمایید. 

به تعبیر همه فقهای شیعه، بزرگ‌ترین مستحب و افضل قربات، عزاداری بر سیدالشهدا علیه‌السلام است، یعنی ما داریم وارد یک فصل بندگی و مناسک عبادی می‌شویم، اگر چه ماه عزای اباعبدالله علیه‌السلام است ولی زیباترین و بالاترین مرتبه سلوک بندگی است، چون ما در برابر انسانی داریم عرض ادب می‌کنیم که بالاترین عبادت و بندگی را در برابر پروردگار عالم با ابتلای عاشورا عرضه کرد، لذا به حضرت خطاب می‌کنیم اباعبدالله و به تعبیر دیگر دستگاه بندگی و پرستش خدا مرهون و مدیون امام حسین است و اگر سید‌الشهدا علیه‌السلام نبود دستگاه بندگی خدا هیچ مشتری‌ای نداشت، لذا ما فقط وارد فصل عزاداری و سینه‌زنی نمی‌شویم، داریم وارد یک فصلی می‌شویم که زیباترین آموزه‌های توبه، زیباترین آموزه‌های تعلیم و تربیت در محضر انسان کامل است و در مدرسه کربلا برای ما به صورت یک نمایشگاه فضیلت و زیبایی اخلاق خودش را نشان می‌دهد. بنابراین حتما باید مودبانه وارد این فصل عاشقی شویم. کتاب‌های خوبی در زمینه آداب محرم و عزاداری نوشته شده است و بنده هم در این باره چند توصیه خدمت شما عرض می‌کنم. متأسفانه در ماه محرم برخلاف ماه مبارک رمضان، افراد به خاطر اشتغالات تاسیس هیأت‌ها و اقامه عزا، کمتر فرصت می‌کنند به مفاتیح مراجعه کنند و اعمالی که مختص ماه محرم است را انجام دهند، لذا لازم است عزیزان بیشتر به این بعد مناسکی ماه محرم علاوه بر عزاداری بپردازند. اول هر ماه قمری آدابی دارد، این آداب مشترک بین همه ماه‌هاست؛ نماز اول ماه دارد، صدقه اول ماه دارد، دعا دارد. خود ورود به ماه محرم آداب خاصی دارد و همان‌طور که می‌دانید شروع سال قمری با محرم است. روزه 9 روز ابتدایی ماه محرم سفارش شده است و روز عاشورا را به خاطر اینکه بنی‌امیه این روز را به جهت کشتن امام حسین علیه‌السلام مبارک دانستند، روزه‌اش مکروه شده و تا قبل از عاشورا روزه دهه اول ماه محرم مستحب بود. لذا اهل‌بیت علیهم‌السلام، روزه روز عاشورا را اجازه ندادند و فرموده‌اند امساک کنید ولی روزه نگیرید، لذا روزه 9 روز ابتدایی ماه محرم سفارش شده است و شیخ طوسی در کتاب تهذیب خود به استحباب آن فتوا داده است. مخصوصا درباره روزه روز اول ماه محرم بسیار تاکید شده است که در بیان امام رضا علیه‌السلام در روایت ریان بن‌شبیب است که امام رضا علیه‌السلام به ایشان در روز اول محرم فرمودند: این روزی است که دعای زکریا مستجاب شده است. و بعد حضرت رضا خطاب به ایشان فرمودند امروز روزه‌ای یا نه؟ «أ صائم أنت»که اشاره به تاکید حضرت بر روزه اول ماه محرم دارد، لذا عزیزان سعی کنند روز اول محرم حتما روزه بگیرند. دعایی پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه وآله در روز اول محرم که روز اول سال قمری است می‌خوانند که امام رضا علیه‌السلام فرمود، پیامبر این دعا را ۳ مرتبه می‌خواندند. 

مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح در ورودیه محرم این دعا را نقل می‌کند. خوردن مقداری تربت سید‌الشهدا علیه‌السلام در اول ماه جزء مستحبات است. سفارش دیگر من به عزیزان این است هر روز محرم، حداقل یک جزء قرآن بخوانند و ثواب آن را به اباعبدالله علیه‌السلام هدیه کنند چون امام شریک‌القرآن است و بهترین هدیه به امام کلام پروردگار عالم است که اصلا قابل مقایسه با کلام بشری نیست. نماز هدیه به حضرت امام حسین علیه‌السلام را فراموش نکنند. توصیه بعدی که بسیار مهم است دستگیری از مومنین و مومنات است؛ این مواسات و کمک مومنانه که در ایام کرونا یکی از افتخارات بچه‌هیاتی‌ها، طلبه‌ها و نیروهای ارزشی و حزب‌اللهی و مسجدی بود که به بیماران کرونایی در بیمارستان‌ها و به افراد بی‌بضاعت خدمت و کمک‌رسانی کردند، باید در محرم به توان مضاعفی برسد و چند برابر شود و ان‌شاء‌الله همین طور خواهد بود. توبه اول ماه سفارش بعضی از اهل معرفت است که انسان اگر حق‌الله دارد، توبه کند و برطرف نماید و اگر حق‌الناس به گردنش است، کسب حلالیت کند و آن را برطرف نماید. توصیه مهم بعدی به زیارت پدر و مادر رفتن و بوسیدن دست و پای پدر و مادر است و شکر کردن بر اینکه ما حلال‌زاده به دنیا آمدیم و اگر پدر یا مادر یا هر ۲ از دنیا رفته‌اند به سر قبرشان برود و از آنها بخواهد از برزخ دعاگویش باشند. توصیه بعدی من این است که همراه خود، دستمال اشک داشته باشد که مادرها و خانم‌ها ایجاد این رسالت را به عهده بگیرند و دستمال مشکی جیبی به عنوان دستمال اشک تهیه بکنند که تمام اشکی که در ماه محرم و صفر از چشمان محبین و شیعیان جاری می‌شود را در این دستمال اشک جمع کنند و ان‌شاء‌الله توشه و ذخیره‌ای باشد برای قبر و برزخ که آیت‌الله‌العظمی مرعشی‌نجفی وصیت کردند دستمال اشکش را در قبر ایشان دفن کنند. به همراه داشتن تربت سیدالشهدا علیه‌السلام در قالب تسبیح تربت یا مهر نماز، و سعی کنیم همه نمازها را با تربت حضرت اباعبدالله علیه‌السلام بخوانیم. هر روز زیارت عاشورا با صد سلام و صد لعن ترک نشود، حتما اول محرم عزیزانی که توانایی دارند و مخصوصا هیأت‌های بزرگ جهت سلامتی و تعجیل فرج امام زمان سلام‌الله‌علیه و دفع این بلیه «قربانی» کنند. ان‌شاءالله با این آمادگی و با این مقدمات و سلوک معنوی بتوانیم وارد فصل عزای سیدالشهدا علیه‌السلام شویم و امیدوارم محرم امسال به مراتب بهتر از سال‌های گذشته نوکری و اقامه عزای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله علیه‌‌السلام را به احسن وجه داشته باشیم و در قالب رعایت این اصول و شیوه‌نامه‌های بهداشتی بهترین عزاداری را به عنوان بهترین مدل و الگو برای همه جوامع بشری و اسلامی انجام دهیم و ارائه کنیم.