گروه سیاسی: آمریکا فرآیند مکانیسم حل و فصل اختلافات موسوم به مکانیسم ماشه را به جریان انداخت. به گزارش «وطن‌امروز»، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا روز پنجشنبه در کنفرانسی خبری مدعی شد: امروز وزیر خارجه پمپئو را هدایت می‌کنم تا به اطلاع شورای امنیت سازمان ملل برساند که ایالات متحده می‌خواهد تمام تحریم‌های تعلیق شده سازمان ملل علیه ایران را احیا کند. این مکانیسم بازگشت است.

پس از اظهارات ترامپ، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا روز جمعه در کنفرانسی خبری با اعلام فعال‌سازی روند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در حالی که تهران را حامی تروریسم خواند، گفت: پیام ما بسیار بسیار ساده است. ایالات متحده هرگز اجازه نخواهد داد بزرگ‌ترین حامی تروریسم در جهان آزادانه به خرید و فروش هواپیما، تانک، موشک و دیگر سلاح‌های متعارف مشغول شود. پمپئو در اظهارات خود مدعی شد بازگشت تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند محدودیت‌هایی روی آزمایش‌های بالستیک و فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال کند. وی همچنین اروپایی‌ها را متهم کرد «جانب حکومت آیت‌الله‌ها را گرفته‌اند». 

اقدام آمریکا در به راه انداختن مکانیسم ماشه با واکنش مثبت رژیم صهیونیستی مواجه شد. در همین راستا بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، شورای امنیت سازمان ملل را متهم کرد به وظیفه خود برای حمایت از صلح و امنیت بین‌المللی عمل نمی‌کند و تاکید کرد اسرائیل با افتخار همراه با آمریکا ایستادگی می‌کند و از بازگشت مجدد تحریم‌ها علیه ایران حمایت خواهد کرد. 

نماینده اسرائیل در سازمان ملل نیز از دیگر کشورها خواست از اقدام آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران حمایت کنند. او گفت: اگر کشورهای عضو شورای امنیت از اعمال مجدد تحریم‌ها حمایت نکنند، صدمات بزرگی به بار خواهد آمد که به توانایی این شورا در مراقبت از صلح و امنیت جهانی صدمه می‌زند. 

وزیر خارجه رژیم صهیونیستی هم در اظهاراتی خصمانه، ایران را به نقض مکرر توافق هسته‌ای متهم کرد و گفت اسرائیل از اقدام ایالات متحده آمریکا سپاسگزاری می‌کند، چراکه این یک «تصمیم مهم و شجاعانه» با هدف بازیابی قانون و نظم جهانی درباره توافقنامه‌های بین‌المللی است. 

گابی اشکنازی از جامعه جهانی خواست از «ابتکار عمل آمریکا» حمایت کند تا به زعم آنها ثبات نظام بین‌الملل مطابق با رعایت کامل قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل احیا شود. 

 

* استدلال آمریکا چیست؟

آمریکا در حالی مکانیسم بازگشت‌پذیری تحریم‌ها را فعال کرده است که 18 اردیبهشت‌ماه سال 97 با تصمیم ترامپ از برجام خارج شد. اما مقامات آمریکایی چطور در حالی که این کشور از برجام خارج شده است ادعا دارند می‌توانند از ظرفیت قطعنامه 2231 که به گفته اعضای مذاکره‌کننده ایران قطعنامه پشتیبان برجام است در جهت بازگشت تمام تحریم‌ها علیه ایران استفاده کنند؟

آمریکایی‌ها معتقدند اگر چه از فرآیند اجرای برجام خارج شده‌اند اما با توجه به تعریفی که بند 10 قطعنامه شورای امنیت از مشارکت‌کنندگان در برجام ارائه داده است، این کشور نیز چون جزو مؤسسان برجام بوده از مشارکت‌کنندگان برجام به حساب می‌آید بنابراین حق راه‌اندازی مکانیسم ماشه را دارد. 

مقامات آمریکایی برای اثبات این ادعای خود به بند 10 قطعنامه 2231 اشاره می‌کنند. 

در این بند آمده است: 

چین، فرانسه، آلمان، فدراسیون روسیه، انگلیس، آمریکا، اتحادیه اروپایی و ایران (شرکت‌کنندگان در طرح جامع مشترک اقدام) را تشویق می‌کند همه مسائل در رابطه با اجرای تعهدات طرح جامع اقدام مشترک را از طریق روندها و دستورالعمل‌های مشخص‌شده در طرح جامع اقدام مشترک حل کنند و قصد خود را برای رسیدگی به شکایات احتمالی توسط امضاکنندگان طرح جامع اقدام مشترک درباره عمل نکردن قابل توجه شرکت‌کننده دیگری در طرح جامع اقدام مشترک بیان می‌کند. 

آمریکایی‌ها معتقدند در بند 10 به صراحت به نام این کشور به عنوان یکی از مشارکت‌کنندگان در برجام اشاره شده است و در بندهای دیگر این قطعنامه شورای امنیت هیچ اشاره‌ای نشده است که کشوری در صورت توقف اجرای برجام و خروج از برجام از مشارکت‌کنندگان در برجام محسوب نمی‌شود. به بیان دیگر مقامات آمریکایی معتقدند منظور قطعنامه 2231 شورای امنیت از مشارکت‌کنندگان برجام صرفا کشورهایی هستند که در انعقاد و تأسیس برجام نقش داشته‌اند، بنابراین صرف حضور کشوری در انعقاد برجام به معنای آن است که آن کشور جزو مشارکت‌کنندگان برجام به حساب می‌آید، حتی اگر این کشور بندهای برجام را اجرا نکند یا پس از انعقاد برجام از این توافق خارج شود. 

آمریکا پس از اینکه این تفسیر را از مشارکت‌کنندگان برجام ارائه داده است برای به راه انداختن فرآیند بازگشت‌پذیری تحریم‌ها به بند 11 قطعنامه 2231 اشاره می‌کند و بر اساس مندرجات این بند معتقد است می‌تواند بدون حضور در کمیسیون مشترک برجام، با ارائه درخواست خود در شورای امنیت سازمان ملل و ارائه این درخواست در جلسه شورای امنیت، همه تحریم‌ها علیه ایران را بازگرداند. 

در بند 11 قطعنامه شورای امنیت آمده است: 

[شورای امنیت] تصمیم می‌گیرد طبق ماده 41 منشور ملل متحد، در مدت 30 روز از دریافت گزارش و اخطاریه یک شرکت‌کننده در طرح جامع مشترک اقدام درباره مشکلی که آن کشور شرکت‌کننده در طرح جامع اقدام مشترک بر این باور است به معنای عدم عمل قابل توجه به تعهدات بر اساس طرح جامع اقدام مشترک است، درباره پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای ادامه انقضاهای مشخص شده در بند 7 (a) این قطعنامه، رای‌گیری کند، همچنین تصمیم می‌گیرد که اگر در عرض 10 روز از صدور این اخطاریه و گزارشی که در بالا به آن اشاره شد، هیچ کدام از اعضای شورای امنیت چنین پیش‌نویس قطعنامه‌ای را برای رای‌گیری ارائه نکرد، در آن صورت رئیس شورای امنیت چنین پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارائه می‌کند و آن را در مدت 30 روز پس از اخطاریه به رای می‌گذارد، شورا همچنین قصد خود را برای در نظر گرفتن دیدگاه‌های کشورهای دخیل در این مساله و هر نظری درباره این مساله از طرف هیأت مشورتی ایجاد شده در طرح جامع اقدام مشترک بیان می‌کند. 

بر اساس بند 11 قطعنامه 2231 اگر تفسیر آمریکا از عبارت «participent‌»‌ یا مشارکت‌کننده پذیرفته شود، حداکثر تا 30 روز تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازمی‌گردد، چرا‌که بنا بر این بند، کشورهای عضو یا رئیس شورا موظف هستند پیش‌نویسی ارائه کنند تا درباره ادامه «لغو» تحریم‌ها علیه ایران رای‌گیری شود. در صورتی که به غیر از آمریکا تمام اعضای شورای امنیت هم موافق ادامه لغو تحریم‌ها علیه ایران باشند، مخالفت آمریکا به معنای وتوی موافقت سایر کشورهاست و در این صورت لغو تحریم‌های ایران متوقف می‌شود و تمام تحریم‌ها علیه ایران برمی‌گردد. 

 

* واکنش ایران به اقدام آمریکا

در واکنش به اقدام آمریکا در راه‌اندازی مکانیسم ماشه، محمد‌جواد ظریف که مسؤول تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران و از موافقان مکانیسم حل‌و‌فصل اختلافات به حساب می‌آید، در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت دلایل خود را برای موجه نبودن ادعای آمریکا ارائه کرد. 

برخی از این دلایل شامل موارد زیر است: 

۱- آمریکا با صراحت مشارکت در برجام را پایان بخشید.

۲- آمریکایی‌ها با بیان اظهاراتی مبنی بر خروج از برجام و... رسما هر گونه حقی برای استفاده از سازوکار حل اختلاف را منتفی کرده‌اند.

۳- آمریکا پیش از این قطعنامه 2231 را نقض کرده و در اجرای آن حسن نیت نداشته است. 

ظریف با اشاره به این دلایل و برخی دلایل دیگر، نتیجه‌گیری کرده است: سازوکار حل اختلاف صرفا در اختیار اعضای واقعی برجام قرار دارد و نه عضو «ابتدایی» که بعدا کناره‌گیری کرده و با اراده و صراحت تصمیم به «پایان مشارکت» گرفته و به صورت فعال درصدد تخریب این توافق بوده است و متعاقبا، این عضو سابق کلیه امتیازها و مزایای عضویت را برای خود منتفی کرده است. شورای امنیت باید مانع سوءاستفاده یک‌جانبه و غیرقانونی آمریکا- به عنوان ناقض مستمر و وقیح قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت- از سازوکار حل اختلاف قطعنامه‌ای شود که این کشور هدف اعلانی خود را نابودی همین قطعنامه و در نتیجه تخریب اقتدار شورای امنیت و ملل متحد بیان کرده است. 

وزیر امور خارجه همچنین روز گذشته در مطلبی در صفحه اینستاگرام خود درباره تلاش آمریکا برای بازگشت تحریم‌ها علیه ایران نوشت: دیشب پمپئو به خیال خودش ساز‌و‌کار بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده شورای امنیت را فعال کرد ولی همزمان ایران به همراه روسیه، چین، اتحادیه اروپایی، آلمان، فرانسه و انگلیس در نامه‌های جداگانه‌ای اقدام دولت ترامپ را غیرقانونی، بدون اثر و کان‌لم‌یکن معرفی کردند، احتمالا امروز هم برخی دیگر از اعضای شورای امنیت موضع مشابهی را اتخاذ کنند و یک بار دیگر دولت ترامپ منزوی و رسوا در صحنه جهانی خواهد شد، تاریخ شورای امنیت چنین وضعیتی را به یاد ندارد. 

 

* مخالفت روسیه، چین و ۳ کشور اروپایی با آمریکا

علاوه بر اینکه ایران به عنوان یکی از اعضای برجام، اقدام آمریکا در به راه انداختن مکانیسم بازگشت‌پذیری تحریم‌ها را غیرموجه دانست، سایر اعضای برجام نیز نسبت به این اقدام واکنش منفی نشان دادند. در همین راستا سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه اعلام کرد بیانیه‌های ایالات متحده درباره اعمال تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران پوچ و بی‌معنی بوده و همچنین این کشور هیچ اساس حقوقی و سیاسی برای اعمال تحریم‌ها علیه ایران ندارد. وی همچنین بیان کرد این اقدام آمریکا می‌تواند به وقوع بحرانی در شورای امنیت سازمان ملل منجر شود. همچنین اسپوتنیک به نقل از ریابکوف نوشت: تهدیدات آمریکا علیه چین و روسیه برای همکاری با ایران هیچ‌گونه اساسی ندارد. ریابکوف در این باره گفت: پس از آنکه ایالات متحده از برجام خارج شد، تمام حقوقش ذیل این توافق را از دست داد. از نظر ما، آمریکا هیچ حقی برای استفاده از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ علیه ایران ندارد. این کار پوچ و بی‌معنی است. ما این اقدامات آمریکا را محکوم می‌کنیم. وی ادامه داد: هرگونه بیانیه‌ای از سوی ایالات متحده درباره اینکه چین و روسیه باید به عواقب کارهای‌شان فکر کنند، باعث نخواهد شد ما مواضع‌مان را تغییر دهیم. 

روسیه همچنین از شورای امنیت سازمان ملل خواست برای بررسی موضوع ایران جلسه فوری تشکیل دهد که این درخواست با مخالفت آمریکا مواجه شد. 

سخنگوی وزارت خارجه چین نیز درخواست آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را «فاقد منطق» و «اساس حقوقی» خواند. «هوا چون اینگ» در واکنش به تلاش آمریکا درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت: تقاضای آمریکا فاقد اساس حقوقی و منطق است. این چیزی جز نمایشی سیاسی که توسط آمریکا طراحی شده، نیست. این درخواست، حمایت اعضای شورای امنیت را دریافت نخواهد کرد و جامعه بین‌المللی نیز آن را قبول نخواهد کرد. سخنگوی وزارت خارجه چین با اشاره به اینکه مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها نباید فعال شود، بیان کرد: طرفین برجام و اکثریت اعضای شورای امنیت بر این باورند درخواست آمریکا هیچ‌ مبنای حقوقی نداشته و مکانیسم ماشه فعال نشده است. سفیر «ژانگ جون» نیز نامه‌ای برای رئیس شورای امنیت فرستاده که مخالفت چین با درخواست آمریکا را ابراز می‌کند. وی افزود: چین با طرفین مربوط همکاری خواهد کرد تا برجام، قطعنامه ۲۲۳۱، چندجانبه‌گرایی، اعتبار شورای امنیت، رژیم بین‌المللی عدم اشاعه و امنیت و ثبات منطقه‌ای حفظ شود و برای حل مساله هسته‌ای ایران راه‌حلی سیاسی و دیپلماتیک را پیدا کند. 

کشورهای اروپایی نیز معتقدند آمریکا وجاهتی در راه‌اندازی مکانسیم بازگشت‌پذیری تحریم‌ها ندارد. در همین رابطه جوزپ بورل، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی روز جمعه در پی درخواست آمریکا مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه در بیانیه‌ای اعلام کرد: همان‌طور که بارها یادآور شده‌ام، آمریکا به ‌طور یکجانبه مشارکت در برجام را در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ متوقف کرده و متعاقب آن در هیچ فعالیت مربوط به توافق هسته‌ای ایران شرکت نکرده است، بنابراین آمریکا با توجه به اینکه کشور مشارکت‌کننده در برجام نیست، نمی‌تواند از روند بازگشت تحریم‌های پیش‌بینی شده طبق قطعنامه ۲۲۳۱ استفاده کند. 

بورل تاکید کرد به عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، هر کاری انجام خواهد داد تا این توافقنامه حفظ و به‌ طور کامل از سوی همه طرف‌ها اجرا شود. 

هلگا اشمیت، معاون مسؤول سیاست خارجه اتحادیه اروپایی نیز روز جمعه در توئیتی نوشت: پس از آنکه ایالات متحده سال ۲۰۱۸ به طور رسمی از برجام خارج شد، این کشور دیگر نمی‌تواند یکی از طرفین برجام به منظور بازگرداندن تحریم‌های احتمالی پیش‌بینی شده توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل محسوب شود. اتحادیه اروپایی به انجام هر کاری برای اطمینان حاصل کردن از حفظ و اجرا شدن کامل توافق هسته‌ای با ایران ادامه خواهد داد. 

 نمایندگی بلژیک در سازمان ملل نیز که کشورش یکی از اعضای غیردائم شورای امنیت به حساب می‌آید، درباره تلاش آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه در توئیتی نوشت: برای نمایندگی بلژیک در شورای امنیت سازمان ملل همه چیز شفاف است. آمریکا نمی‌تواند بازگشت تحریم‌ها از طریق برجام را فعال کند، چرا که این کشور، مه ۲۰۱۸ شراکت خود در برجام را متوقف کرد. 

در ادامه توئیت آمده است: ما باید برجام را حفظ کنیم. این تنها راهی است که می‌توان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران اطمینان حاصل کرد. 

 

* ترامپ صدای آمریکایی‌ها را هم درآورد

علاوه بر کشورهای عضو برجام، برخی مقامات فعلی و پیشین آمریکا به اقدام دولت ترامپ در راه‌اندازی مکانیسم ماشه واکنش نشان دادند. در همین راستا وندی شرمن، مذاکره‌کننده اصلی آمریکا در توافق هسته‌ای روز جمعه در واکنش به مخالفت طرفین برجام با فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط آمریکا به شبکه ‌ام‌اس‌ان‌بی‌سی گفت: برداشت من این است که رئیس‌جمهور[ترامپ] بار دیگر به جای آنکه ایران را به انزوا بکشاند، آمریکا را منزوی کرده است. روسیه، چین و اروپا باور دارند آمریکا حق بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را ندارد. وی تصریح کرد: ما به طور آشکار در توافق مشخص کردیم تنها طرفین مشارکت‌کننده در برجام می‌توانند از مکانیسم بازگشت تحریم‌ها استفاده کنند و ترامپ به زبان خود گفته است آمریکا دیگر در برجام شراکت ندارد. از نظر من آمریکا در این زمینه موفق نخواهد شد. اگر آنها حتی بتوانند به طرقی کارشان را پیش ببرند، فکر نمی‌کنم کسی به آنها توجه کند. 

مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا هم با انتقاد از فعال‌سازی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل اعلام کرد خود آمریکا نخستین کشوری بوده که برجام را زیرپا گذاشته است. سوزان رایس روز جمعه در توئیتی نوشت: «فعال‌سازی مکانیسم بازگشت آن هم وقتی آمریکا خود اول از همه با خروج یکجانبه توافق با ایران را نقض کرده، حق وتوی آمریکا در شورای امنیت و رژیم‌های تحریم جهانی را تضعیف می‌کند. احمق و احمق‌تر!»