گروه سیاسی: طرح گمانه‌زنی‌ها پیرامون سفر مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به کشورمان و احتمال بازدید از 2 نقطه تعیین شده باعث بالا گرفتن نگرانی‌هایی پیرامون اقدام خصمانه از سوی این آژانس شد. 

به گزارش «وطن امروز»، رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حالی قرار بود شب‌ گذشته وارد کشورمان شود که بحث و گمانه‌‌زنی‌های زیادی پیرامون سفر وی در موقعیت فعلی وجود دارد. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی جدید وزارت امور خارجه در حالی روز گذشته خبر از دیدار گروسی با روحانی، ظریف و صالحی در این سفر 2 روزه داد که پیش از این، برخی تحلیلگران این سفر را بخشی از فشار برنامه‌ریزی شده طرف غربی برجام در برهه‌ای که بحث «مکانیسم ماشه» از سوی آمریکا مطرح شده است دانسته بودند؛ مساله‌ای که البته با واکنش وزیر امور خارجه نیز مواجه شد و محمدجواد ظریف روز گذشته در واکنش به سفر مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران گفت: این سفر هیچ ارتباطی به مکانیسم ماشه ندارد، البته مکانیسم ماشه اصطلاح نادرستی است که آمریکایی‌ها باب کرده‌اند. 

با این حال در کنار این گمانه‌زنی‌ها، گفت‌وگوی اخیر سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان باعث بالا گرفتن بیش از پیش ابهامات پیرامون این سفر شده است. 

 

* تکرار ایده بازدید مشروط؟

بهروز کمالوندی در گفت‌وگوی تفصیلی با العالم به توضیحاتی پیرامون حادثه نطنز و سفر رافائل گروسی به ایران پرداخت که می‌توان آن را نگران‌کننده توصیف کرد. سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان در بخشی از این گفت‌وگو با اشاره به خسارت‌های ناشی از حادثه نطنز گفت: اینکه انفجار بوده، انفجار هست و اینکه انفجار چه مبنایی داشته، قطعا انفجار تاسیسات گاز و خیلی از این مسائلی که در رسانه‌ها آمده است نیست، چون تاسیسات گازی آنجا نبوده که بخواهد انفجاری صورت گرفته باشد. اما بررسی نیروهای امنیتی ما نشان از این دارد که می‌تواند خرابکاری صورت گرفته باشد اما اینکه این خرابکاری به چه نحوی بوده و چه کسانی این کار را انجام داده‌اند، ملاحظاتی است که نیروهای امنیتی ما می‌دانند، یعنی در واقع شورای امنیت‌ملی ما می‌داند و این را هم به ما اعلام کرده‌اند که می‌دانیم شرایط چگونه است اما از آنجایی که دارند تلاش می‌کنند و به دنبال مسببان این حادثه هستند فعلا اطلاعاتی نمی‌دهند که بخواهد به کار اطلاعاتی و تحقیقات آنها صدمه‌ای وارد شود. کمالوندی با اشاره به اینکه ماهیت انفجار در این خرابکاری قابل تایید است، پیرامون چگونگی آن گفت: از نظر خود من می‌تواند حمله باشد یا نباشد اما آنچه مسلم است انفجاری بوده و اینکه عامل این انفجار چه بوده و به چه طریقی بوده است واقعا اینگونه نیست که ما نخواهیم بنا به دلایلی اعلام کنیم. ما به عنوان سازمان انرژی اتمی واقعا نمی‌دانیم که چه چیزی هست، چه طوری بوده، چه موادی به کار رفته، چه میزان و چه شکلی بوده است، اینها را اطلاع نداریم و طبیعتا با تقسیم کاری که هست و آنطور که به ما گفته‌اند، مسؤولان امنیتی تقریبا اکنون جزئیات مطالب را می‌دانند و پیگیری‌هایی را انجام می‌دهند که فکر می‌کنم آنها هم بموقع گزارشات خودشان را ارائه خواهند داد. 

اما سخنگوی سازمان انرژی اتمی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران اظهار کرد: آمدن و رفتن‌ها و مذاکره کردن از نظر ما بسیار خوب است، می‌توان این کارها را از دور انجام داد اما در هر فرهنگی این رفت‌‌و‌آمدها خوب است. در گذشته هم در ماه مارس نخستین موضوعات در ارتباط با ایران مطرح شد، در گزارش قبلی شورای حکام هم بحث 2 مکان مطرح شد و ما دلایل خودمان را داشتیم که تحت چه عنوان دسترسی بدهیم یا ندهیم. معمولا اینها باید با سوال شروع شود، سوال باید مبنا داشته باشد، نمی‌تواند هر سوالی مطرح شود، باید مدرک داشته باشد و این مدارک نمی‌تواند مدارک جاسوسی باشد. وی با بیان اینکه استنادات خودمان را پیرامون نظارت پادمانی به آژانس ارائه کرده‌ایم، ادامه داد: ما هم حق‌مان است که پاسخ ندهیم اما برای اینکه آن دشمنان از این موقعیت سوءاستفاده نکنند داوطلبانه راه‌هایی را پیدا کردیم که نگرانی‌ها رفع شود، اکنون هم به دنبال آن هستیم با روش‌هایی که نگرانی‌ها برطرف شود بگوییم خیلی خب! این دسترسی و ببینید که چیزی نیست. اما داستان این است که این مساله باید یک بار برای همیشه تمام شود، چرا که کشورها یک احترام حاکمیتی دارند و نمی‌توانند بی‌جهت مورد سوالات متعدد و بی‌سند واقع شوند. به همین دلیل تلاش می‌کنیم ضمن در نظر گرفتن نگرانی‌های خودمان به ملاحظات آژانس هم توجه کنیم و دست دشمنان خودمان را هم که به دنبال این هستند صرفا با یک نه گفتن، ایران را با آژانس درگیر کنند، ببندیم. کمالوندی در پاسخ به این سوال که «آیا ایران نگران جاسوسی علیه تأسیسات هسته‌ای یا اسرار خود نیست؟» نیز گفت: ما چاره‌ای جز این نداریم وقتی که می‌بینیم کشورهای استکباری از این سازمان‌ها به اشکال مختلف سوءاستفاده می‌کنند و یک شکل آن هم افراد وابسته به آنها هستند که در لباس بازرس یا لباس‌های دیگر حضور دارند و تجربه هم این را می‌گوید که این یک فرض درست است اما به مفهوم این نیست که هر کسی آنجا بازرس است می‌تواند جاسوس باشد ولی ما باید فرض را بر این بگذاریم که این مورد که می‌آید می‌تواند یکی از آن موارد باشد و باید دقت و ملاحظات خاص خودمان را داشته باشیم و ملاحظات امنیتی را در نظر بگیریم. 

سخنگوی سازمان انرژی اتمی در بخش بعدی این گفت‌وگو با اشاره به 2 مکان مورد‌نظر آژانس، به موافقت مشروطی اشاره کرد که آن را می‌توان مساله نگران‌کننده‌ای دانست. کمالوندی در این باره با اشاره به اینکه در حال حاضر 2 مکان مورد‌نظر آژانس است که مختصات جغرافیایی‌اش را داده است؛ یکی بین شهرضا و آباده و یکی هم در نزدیکی تهران است، بار دیگر بر مساله تکراری مشروط بودن این بازدیدها تاکید کرد و گفت: در این 2 مورد صحبت از این بوده که باید حتما پایان کار باشد، یعنی به این شرط که دیگر بعد از این نگویند حالا باز جای دیگر را به همین شکل بررسی کنیم. آنها می‌توانند بر اساس گزارش خود ما (گزارش برای پادمان است و اظهاریه برای پروتکل) سوالی داشته باشند یا چنانچه در حین بررسی‌های خودشان به سوالی برمی‌خورند یا دسترسی می‌خواهند، می‌تواند در داخل سایت یا سایت‌هایی که ما اعلام کرده‌ایم، باشد ولی اگر غیر از اینهاست باید مبانی و مستندات قوی حقوقی ارائه کنند. 

اگر این نباشد سنگ روی سنگ بند نمی‌شود و از فردا هر کشوری می‌تواند اسناد جاسوسی ارائه کند و بعد آژانس برود به نمایندگی از آن بررسی کند و گزارش هم بیاورد و چون آن کشور هم عضو است، می‌تواند آن را ببیند و استفاده کند، یعنی وسیله کمک به سرویس‌های جاسوسی بشود. این نکته اصلی است؛ سال 2014 هم نماینده روسیه در یکی از سمپوزیوم‌های بررسی مسائل پادمانی به وضوح این مطلب را بیان کرد و سخنرانی مفصلی داشت که چرا آژانس نباید به این حوزه از اطلاعات که توسط سرویس‌های امنیتی و جاسوسی داده می‌شود، ورود کند.

 

* کمین نظارتی آژانس

اظهارات کمالوندی در حالی است که سناریوی بازدید از مراکز نظامی کشورمان با بهانه تکمیل بازرسی‌های هسته‌ای از قدیمی‌ترین رویکردهای آژانس بوده است؛ امری که مضاف بر بیم از جاسوسی از این مراکز و استخراج اطلاعات امنیتی و مهم کشور، می‌تواند نشان یک زیاده‌خواهی توقف‌ناپذیر باشد. پیش از این در سال94، زمانی که بعد از برجام با بازدید از سایت پارچین در جنوب شرقی تهران موافقت شد، مسؤولان امر نیز سخنان اخیر کمالوندی را مطرح کردند و مدعی شدند این بازدید مشروط به آن بوده است که پس از این دیگر تکرار نشود اما موضع سخنگوی سازمان انرژی اتمی گویای تکرار پذیرش مشروطی است که 5 سال پیش نیز مطرح شده بود. پیش از این دی‌ماه 96 بود که بهروز کمالوندی گفته بود: در گذشته با بازرسی از سایت‌های نظامی ایران مانند «پارچین» پرونده این موضوع بسته شد و اکنون هیچ موضوعی که از جانب آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شده باشد که بخواهد به سایت نظامی ایران دسترسی یابد، وجود ندارد. 

کوتاه آمدن در قبال زیاده‌خواهی آژانس که بارها تاثیرپذیری خود از اوامر دولت‌های مستکبر غربی را نشان داده است، آن هم در شرایطی که پیش از این مقامات دولتی از پایان یافتن بازرسی‌های آژانس از مراکز نظامی کشورمان خبر داده بودند، می‌تواند به‌مثابه چراغ سبزی برای طرح چند باره چنین ادعایی در آینده نیز باشد. 

نکته واجد اهمیت دیگری که در این میان نباید از آن غافل بود همزمانی همراهی ایران در مقابل خواسته‌های آژانس با پیگیری طرح مکانیسم ماشه از سمت طرف اصلی برجام است، به عبارت دیگر در شرایطی که با خروج آمریکا از برجام عملا اصلی‌ترین طرف متعهد به ما از آن خارج شده است و این روزها همه تلاش خود را معطوف به بازگرداندن تمام تحریم‌ها در قالب مکانیسم ماشه کرده‌ است، کوتاه آمدن ایران در مقابل درخواست‌های آژانس می‌تواند به تقویت فشار طرف‌های غربی منتهی شود و چه بسا اروپا را نیز در پیگیری این طرح بیش از پیش به میدان آورد. 

***

* رئیس کمیسیون امنیت ملی 

***

ضرورتی برای دادن اجازه به بازرسان آژانس وجود ندارد

دکتر سیدمحمد مرندی*: به نظر من با توجه به اینکه طرف غربی به تعهدات برجامی خود عمل نمی‌کند، ضرورتی وجود ندارد که ما هم به تعهدات برجامی‌مان در حوزه اجازه نظارت و بازرسی مثل گذشته پایبند باشیم. باید مسؤولان ما این موضوع را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تفهیم کنند که اگر اجازه‌ای هم به بازرسان این سازمان می‌دهند، نوعی منت‌گذاری است. وقتی طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرده است، ضرورتی ندارد ما هم به تعهدات‌مان عمل کنیم. 

جمهوری اسلامی تصمیم‌گیری درباره اینکه به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه دسترسی بدهد یا نه را بر اساس مصالح خودش ارزیابی خواهد کرد، اگر موافق با مصالحش بود این کار را خواهد کرد و اگر نبود این اجازه را نخواهد داد و اگر اجازه‌ای برای بازرسی بازرسان صادر نشد، جایی برای شکایت وجود ندارد. چون این حق جمهوری اسلامی است که تا وقتی برجام به صورت کامل اجرا نشده و طرف مقابل به تعهدات خود به صورت کامل عمل نکرده، مثل گذشته درباره اجازه بازرسی از اماکن مدنظر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری نکند. 

نکته دیگری هم که نباید آن را فراموش کنیم این است که با توجه به نزدیکی انتخابات آمریکا، این کشور فشارهایش بر جمهوری اسلامی را افزایش داده و به تبع فشار آمریکا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم فشارهایش بر ایران را افزایش داده است. از وقتی آمریکا تصمیم گرفت سناریوی تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران را پیگیری کند، آژانس هم همسو با آمریکا افزایش فشارهایش بر جمهوری اسلامی را شروع کرد. مدیرکل فعلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رافائل گروسی کاندیدای آمریکایی‌ها بود، گروسی وامدار آمریکایی‌هاست. به همین دلیل است که در رفتار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اعمال سیاست‌های فشار علیه جمهوری اسلامی، یک همسویی و هماهنگی با ایالات‌متحده آمریکا دیده می‌شود. 

مسؤولان باید به این نکته توجه داشته باشند که هر چقدر فشارهای آژانس بر ایران بیشتر شود، ایران هم باید در همکاری‌های خود با آژانس تجدید‌نظر کند و سطح این همکاری‌ها را کاهش دهد. 

* استاد دانشگاه تهران