گروه فرهنگ و هنر: ارتباط با مخاطب، دغدغه‌ای است که هر مستندسازی با آن عجین است بویژه آنکه به واسطه چرخه تعریف‌شده برای سینمای مستند، به غیر از نمایش در جشنواره‌ها و اکران‌های خصوصی، معمولا عموم آثار مستند از طریق فروش اینترنتی در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد؛ هر چند در سال‌های اخیر با توجه به روند رو به رشد فعالیت سامانه‌های VOD، عرضه آثار مستند نیز همچون سایر محصولات نمایشی به شکل گسترده‌تری در بستر فضای مجازی پیگیری می‌شود ولی هنوز هم مخاطب تلویزیون چه از منظر تعداد و چه از منظر تنوع، اختلاف زیادی با فضای مجازی دارد و از این نظر بهترین راه برای ارتباط مستندسازان با مخاطبان، تلویزیون است. 

راه‌اندازی جشنواره تلویزیونی مستند که این روزها چهارمین دوره آن در حال برگزاری است را هم باید اتفاقی در همین راستا دید؛ مسیری برای تسهیل ارتباط میان مستندسازان و مخاطبان که حالا چند سالی می‌شود در یکی از شبکه‌های تخصصی تلویزیون یعنی شبکه مستند آغاز شده است. امسال اما این جشنواره ویژگی‌های مهم دیگری نیز دارد که قطعا یکی از آنها را باید برگزاری این رویداد در شرایط کرونایی فعلی دانست. در ادامه سعی کردیم در چند بخش وضعیت این جشنواره را که این روزها در میانه برگزاری آن هستیم، بررسی کنیم. پخش آثار این جشنواره بر اساس برنامه اعلام‌شده تا 23 مهر ادامه خواهد داشت و پس از آن نیز اسامی برگزیدگان بخش‌های مختلف آن، اعلام خواهد شد. 

 

* پرده نمایش فیلم‌های این جشنواره به وسعت کل ایران است!

چند درصد احتمال دارد یک اثر مستند آن هم در جشنواره‌های فیلم مستند که معمولا نسبت به جشنواره فیلم‌های داستانی از مخاطب محدودتری هم برخوردار است، دیده شود؟ یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد ضریب نفوذ این جشنواره‌ها در میان مخاطبان، عددی بشدت پایین است که البته با توجه به ذات این جشنواره‌ها، اتفاق عجیبی هم نیست. 

اما جشنواره تلویزیونی مستند از اساس برای مخاطب گسترده تعریف و آماده شده است. این در ذات تلویزیون است که هر برنامه‌اش در کمترین ساعت بازدید مخاطبان و در گمنام‌ترین شبکه‌ها هم مخاطبی چند ده هزار نفری دارد و این یعنی در بدترین حالت، تلویزیون چند هیچ از همه جشنواره‌هایی که به شکل گعده‌ای و محدود و متمرکز در یک نقطه برگزار می‌شوند، جلوتر است. حالا حساب کنید که شبکه‌ای مثل شبکه مستند که اتفاقا در این چند سال اخیر همیشه جزو شبکه‌های مهم و پرمخاطب تلویزیون بوده، پای کار آمده باشد و خود بانی راه‌اندازی جشنواره‌ای شود که اساس آن با مستند گره خورده است. طبیعی است که مخاطبان این جشنواره می‌تواند تا مرز چند میلیون نفر هم برسد و این یعنی بزرگ‌ترین امتیاز و مزیتی که می‌توان برای یک جشنواره در نظر گرفت؛ جشنواره‌ای که فرصت دیده شدن یک اثر مستند را نه در حصار کوچک سالن‌های سینمای جشنواره‌ها، بلکه در سراسر کشور گسترده می‌کند. 

 

* فرصتی برای دیده شدن در کنار مدعیان جدی «حقیقت»

جشنواره‌های مستند زیادی در طول سال در داخل کشور برگزار می‌شود که تقریبا همه آنها در حاشیه جشنواره مستند «سینما‌حقیقت» قرار می‌گیرند. این یک واقعیت غیرقابل‌ انکار است که قدمت و اعتبار «سینماحقیقت» باعث شده همه جشنواره‌های مستند در حاشیه این جشنواره قرار بگیرند، بویژه آنکه این جشنواره صرفا مختص حرفه‌ای‌های عرصه مستند است و در آنجا فرصت کمتری برای عرض اندام چهره‌های جدید وجود دارد. اما جشنواره تلویزیونی مستند در همین 4 دوره‌ای که از راه‌اندازی آن می‌گذرد، تبدیل به پاتوقی برای حضور حرفه‌ای‌ها در کنار چهره‌های کمتر شناخته‌شده عرصه مستند شده است. 

جدی گرفتن فیلمسازان جوان بویژه آن دسته از مستندسازانی که از شهرستان‌ها اقدام به مستندسازی می‌کنند، مزیت بزرگی است که در این جشنواره دیده می‌شود، البته که هنوز فاصله بسیار زیادی تا تبدیل شدن این جشنواره به سکوی پرش فیلمسازان جوان وجود دارد ولی حضور ترکیبی از مستندهای خوب جشنواره حقیقت در کنار شماری از بهترین مستندهای دستچین‌شده فیلمسازان جوان و غیرشناخته شده، فرصتی را فراهم آورده که نمی‌توان براحتی از کنار آن عبور کرد. 

 

* احترام به حق مستندساز، تکمیل چرخه اقتصادی سینمای مستند

سینمای مستند اقتصاد بشدت نحیفی دارد و این نکته‌ای نیست که بتوان آن را انکار کرد. به همین خاطر هم هست که پرداخت حق پخش به مستندسازان را باید اتفاقی مبارک از سوی جشنواره تلویزیونی مستند دانست؛ اتفاقی که نه فقط از منظر پرداخت حق و حقوق فیلمسازان بلکه از جهت ترویج فرهنگ احترام به حقوق مولفان حائز اهمیت است. 

این ماجرا اما از منظر کمک به اقتصاد شکننده سینمای مستند نیز در اولویت توجه قرار دارد. در شرایطی که بیش از 80 درصد آثار سینمای داستانی در ایران نیز با وجود برخورداری از امتیاز اکران عمومی در سینماها باز هم ضررده هستند، انتظار اینکه آثار سینمای مستند آن هم بدون داشتن فرصت اکران عمومی و سراسری بتوانند به سوددهی برسند، خیالی خام است. طبعا در این شرایط حمایت تلویزیون از این آثار و پرداخت حق پخش به آنها می‌تواند بخشی از موانع مالی پیش روی مستندسازان را مرتفع کند. 

 

* مستندسازی بدون مصالح خوب نمی‌شود

آنها که با حوزه مستندنگاری آشنا هستند، می‌دانند طی سال‌های پس از دفاع‌مقدس، چگونه گروهی از راویان و رزمندگان آن دوره با پا گذاشتن به عرصه ثبت و ضبط خاطرات رشادت‌های دلاورمردان جبهه و جنگ، سعی کردند به حفظ و پاسداری این میراث ارزشمند بپردازند. خروجی این تلاش که در واقع مستندنگاری رویدادهای جنگ بود، تولید کتاب‌های ارزشمند متعددی در این زمینه بود که بعدها برخی از آنها منبع تولید آثار سینمایی و مستند زیادی شدند و رمان‌های بسیاری نیز با الهام از آنها نوشته شد. 

شاید عنوان مستندنگاری بسیاری را دچار این خطا کند که مستندنگاری لزوما به معنای ساخت اثر مستند است؛ در حالی که مستندنگاری پیش‌مقدمه و البته پایه و اساس شکل‌گیری یک مستند است. مستندنگاری را می‌توان مصالح ساخت یک پژوهش مستحکم دانست که در نهایت سازه مستند که همان خروجی نهایی فیلم مستند باشد، روی آن بنا می‌شود. هیچ مستندی ساخته نمی‌شود مگر آنکه برای آن پشتوانه‌ای از پژوهش وجود داشته باشد. همین موضوع است که لزوم توجه به مستندنگاری در شکل و قالب مکتوب یا مجازی را ضروری می‌کند. اتفاقا جشنواره تلویزیونی مستند در این زمینه نیز ورود کرده و با دخیل کردن 2 بخش «مستندنگاری» و «عکس» در جشنواره تلویزیونی مستند، نشان داده نه فقط خود فیلم‌های مستند، بلکه جز‌به‌جز ارکان آن یعنی پژوهش و عکس نیز حائز اهمیت است. 

 

* اینجا «کرونا» ضربه‌فنی می‌شود!

کرونا هر چقدر سعی کرد و می‌کند تا همه جشنواره‌های فیلم و رویدادهای فرهنگی مشابه را با آن شیوه ترسناک انتشارش به حاشیه براند و فرصتی جز برگزاری مجازی برای برگزارکنندگان این رویدادها باقی نگذارد اما رویدادهایی همچون جشنواره تلویزیونی مستند که برگزاری آنها اساسا ارتباط چندانی به حضور فیزیکی ندارد، از این ویروس در امان مانده‌اند. 

اگر از سینما حقیقت و جشنواره فیلم کودک و نوجوان گرفته تا بسیاری از جشنواره‌های مهم بین‌المللی وادار شدند به شکل مجازی و محدود در سال جاری برگزار شوند اما جشنواره تلویزیونی مستند مثل هر ساله با قدرت به کارش ادامه داد و مخاطبان میلیونی جشنواره نیز براحتی از فرصت دیدن آثار موردپسندشان بهره‌مند شدند. این هم از فواید تلویزیون در این روزگار کرونایی است که باعث شده تا ویروس منحوس کرونا حداقل در این یک فقره ضربه‌فنی شود و فرصتی برای عرض اندام در مقابل مستندهای متقاضی رقابت در این جشنواره تلویزیونی نداشته باشد. 

***

داوران چهارمین دوره جشنواره تلویزیونی مستند معرفی شدند

ترکیب 5 نفره هیأت داوران چهارمین جشنواره تلویزیونی مستند اعلام شد. به گزارش «وطن‌امروز»، با اعلام دبیرخانه چهارمین جشنواره تلویزیونی مستند، ابراهیم حاتمی‌کیا، مصطفی رزاق‌کریمی، لقمان خالدی، وحید فرجی و محدثه گلچین‌عارفی به عنوان داوران چهارمین جشنواره تلویزیونی مستند معرفی شدند. ابراهیم حاتمی‌کیا، کارگردان و فیلمنامه‌نویسی است که سابقه کارگردانی 20 اثر سینمایی را در کارنامه دارد و در زمره مهم‌ترین فیلمسازان تاریخ سینمای ایران به شمار می‌رود. حاتمی‌کیا از جمله فیلمسازانی است که کارش را با ساخت آثار مستند آغاز کرده است. حضور او به عنوان داور این جشنواره در شرایطی به وقوع پیوسته که معمولا حاتمی‌کیا از پذیرفتن داوری جشنواره‌های فیلم و مستند پرهیز می‌کند و حضور او در قامت داور این جشنواره موید جایگاه ویژه آن در سینمای مستند است. مصطفی رزاق‌کریمی نیز از جمله مستندسازان ایرانی است که در عرصه بین‌المللی شناخته‌شده است. یکی از برجسته‌ترین فعالیت‌های او در عرصه مستندسازی، ساخت فیلم‌های آموزشی در رابطه با ایدز به سفارش آموزش‌و‌پرورش اتریش بوده که جزو مواد درسی آن کشور شد. «بانوی قدس ایران» عنوان آخرین ساخته او است که برنده جایزه بهترین فیلم یازدهمین جشنواره سینما حقیقت شد. 

لقمان خالدی، کارگردان، مستندساز و تدوینگر است. از مهم‌ترین آثار وی می‌توان به مستند و من مسافرم، مستند خصوصی، مستند مشترک مورد نظر، مستند کمی بالاتر، مستند نسا و... اشاره کرد. «فصل هرس» ساخته خالدی است که بهترین مستند نهمین دوره سینما حقیقت شد. وحید فرجی کارگردان، تدوینگر، فیلمبردار و عکاس اهل تهران است. وی فارغ‌التحصیل رشته عکاسی است و در ده‌ها پروژه فیلم مستند به عنوان تهیه‌کننده، کارگردان، تصویربردار و تدوینگر فعالیت داشته است. غزال ایرانی، خاطرات نارنجی و زندگی در خط از جمله آثار وی است. محدثه گلچین‌عارفی، تدوینگر سینما و تلویزیون ایران است. از مهم‌ترین کارهای او می‌توان به فعالیت در مستند «بزم رزم» و مستند سینمایی تالان اشاره کرد.