سقوط 4 هزار تومانی نرخ ارز در روز گذشته، بازار ارز را در شوک بزرگی فرو برد. در حالی که ۲ روز پیش قیمت هر دلار آمریکا در بازار آزاد 31 هزار و 500 تومان بود، این نرخ با سقوطی 4 هزار تومانی به محدوده 27 هزار و 500 تومان رسید. خبرها حاکی از آن است که افت ناگهانی و شدید قیمت ارز در روز گذشته، فشار فروش ارز را افزایش داد. افت یکباره نرخ ارز، زنگ خطر سرمایه‌گذاری در این بازار را به صدا درآورد. «وطن امروز» در گزارش حاضر، ضمن تشریح مشاهدات میدانی از بازار فردوسی، در گفت‌و‌گو با یک کارشناس اقتصادی، برخی عوامل احتمالی در سقوط یکباره نرخ ارز را بررسی کرده است.

روز گذشته قیمت‌ها در بازار ارز با سقوطی غیرقابل پیش‌بینی مواجه شد. در حالی که قیمت فروش هر دلار آمریکا تا آخرین ساعات دوشنبه هفته جاری حدود 31 هزار و 500 تومان بود، روز گذشته این رقم با سقوطی ناگهانی به حدود 28 هزار تومان رسید. از صبح روز گذشته بود که خبرهایی درباره افت شدید قیمت ارز در بازار آزاد منتشر شد. قیمت‌های اعلامی از بازار آزاد اما چنان شوکه‌کننده و غیرقابل باور بود که به سرعت به خبر اول روز گذشته تبدیل شد. در حالی که روند ماه‌های اخیر در بازار ارز، رشد بی‌وقفه قیمت ارز را به خبری تکراری تبدیل کرده بود اما افت ناگهانی قیمت‌ها در این بازار توجه بسیاری از مردم و رسانه‌ها را به خود جلب کرد. در پی افت شدید قیمت ارز در بازار آزاد، قیمت سکه هم با کاهشی قابل توجه رو‌به‌رو شد. قیمت سکه تمام بهار آزادی طرح جدید روز گذشته با افتی حدود 2 میلیون تومانی به حدود 13 میلیون و 500 هزار تومان کاهش یافت. سقوط قیمت‌ها البته محدود به بازار ارز و سکه نبود؛ بازار خودرو هم تحت تاثیر افت شدید قیمت ارز، دچار کاهش قیمت شد. در همین راستا و طبق خبرهای واصله، قیمت پراید در بازار آزاد به کمتر از 120 میلیون تومان رسید. قیمت سایر انواع خودرو هم از این موج کاهشی قیمت‌ها جا نماند و با افتی قابل توجه مواجه شدند. 

 

* مشاهدات خبرنگار «وطن امروز» از میدان فردوسی

میدان فردوسی روز گذشته شاهد حضور پرتعداد معامله‌گران بود. شلوغی میدان فردوسی اما یک تفاوت عمده با شلوغی روزها و هفته‌های گذشته داشت. بر اساس بررسی‌های میدانی خبرنگار «وطن امروز» از حال و هوای میدان فردوسی، بسیاری از حاضران دیروز میدان فردوسی، افرادی بودند که پیش از این اقدام به خرید و سرمایه‌گذاری در ارز کرده بودند اما حالا با مشاهده سقوط یکباره قیمت ارز، برای فروش ارز خود جویای قیمت‌ها بودند. برخی دلالان ارز هم تحت تاثیر شوک کاهش شدید قیمت ارز قرار گرفته و از افت حدود 4 هزار تومانی قیمت دلار می‌گفتند. البته بسیاری از مردم هم که اهل خرید و فروش ارز نبودند و تا پیش از این به صعود مداوم قیمت ارز عادت کرده بودند، با نگاهی خیره به تابلوهای صرافی‌ها و پرس‌و‌‌جو از قیمت‌ها، در حال هضم شوک سقوط ناگهانی قیمت‌ها بودند. مشاهدات میدانی خبرنگار «وطن امروز» از جو روز گذشته بازار فردوسی هم حاکی از آن است که فعالان بازار ارز تا حدود زیادی تحت تاثیر شوک سقوط ناگهانی قیمت ارز قرار گرفته‌اند. نشانه‌های این شوک‌زدگی در اختلاف زیاد قیمت پیشنهادی آنها برای خرید ارز مردم قابل مشاهده بود؛ به طوری که قیمت خرید صرافی‌ها و دلالان ارز از 26 هزار تومان تا حدود 27 هزار و 500 تومان در نوسان بود. اختلاف نزدیک به ۲ هزار تومانی قیمت پیشنهادی برای خرید ارز در بازار فردوسی، تنها بخشی از شوک منفی بازار ارز در روز گذشته بود. اما بخش دیگری از حاضران در میدان فردوسی، مردمی بودند که از ترس سقوط بیشتر نرخ ارز و متضرر شدن، قیمت‌ها را رصد کرده و برای فروش به بالاترین قیمت ممکن تلاش می‌کردند. 

 

* همتی: وضعیت بازار ارز مثبت‌تر می‌شود

یک روز پیش از سقوط آزاد قیمت ارز، رئیس کل بانک مرکزی در جلسه شورای گفت‌و‌گوی دولت و بخش خصوصی ضمن ارائه توضیحاتی درباره وضعیت بازگشت ارز صادراتی، به گلایه‌های صادرکنندگان و فعالان بخش خصوصی پاسخ داد. عبدالناصر همتی البته اشاره‌ای هم به وضعیت پیش روی بازار ارز کرد و گفت: درباره مشکلات ناشی از تحریم و اثرات آن بر صادرات اطلاع دارم و علت کاهش صادرات ما در ۶ ماه ابتدای سال دقیقا مشخص است و ان‌شاء‌الله در نیمه دوم سال جهش خوبی در این زمینه خواهیم داشت. ان‌شاء‌الله نرخ ارز نیز کنترل می‌شود و شرایط بازار درباره نرخ ارز مثبت‌تر شده و نکته دوم اینکه عرضه ارز در سامانه نیما بسیار بهتر شده است. وی بیان داشت: طی چند روز گذشته به طور متوسط ۱۵۰ میلیون دلار ارز در سامانه نیما عرضه شده، لذا این روند بسیار خوب است و من مطمئن هستم شرایط اوج تحریم را گذرانده‌ایم. همتی بیان داشت: بخشنامه‌های بانک مرکزی بر اساس تحریم‌های جدید از سوی ترامپ اصلاح می‌شود و این شرایط به خاطر قرار گرفتن ما در اوضاع جنگ اقتصادی است، لذا بانک مرکزی نمی‌تواند دست روی دست بگذارد و بخشنامه‌های خود را اصلاح نکند. 

 

* افزایش عرضه ارز حواله و حضور بانک مرکزی در بازار اسکناس

هر چند اکنون نمی‌توان ریشه افت ناگهانی ارز را به طور دقیق و قطعی اعلام کرد اما مروری بر خبرهای روزهای اخیر، یک عامل قابل توجه را در نزولی شدن نرخ ارز نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد افزایش قابل توجه عرضه ارز چه در بازار حواله و چه در بازار اسکناس، تاثیر قابل توجهی در افت شدید نرخ ارز داشته است. پیش از این بانک مرکزی از روند رو به رشد عرضه ارز صادرکنندگان در بازار حواله (نیما) خبر داده بود. با این حال چنانچه اشاره شد، وی در جلسه شورای گفت‌و‌گو هم از عرضه روزانه 150 میلیون دلار ارز حواله در سامانه نیما خبر داد. همتی البته از بهتر شدن شرایط هم گفت: «با مشورت اتاق بازرگانی و هماهنگی با وزارت صمت بزودی اقدامات ویژه‌ای برای استفاده حداکثری از منابع صادرکنندگان برای تامین ارز مورد نیاز واحدهای تولیدی انجام خواهیم داد». 

افزایش عرضه ارز البته محدود به بازار حواله نبود و خبرها از رشد قابل توجه عرضه ارز در بازار اسکناس حکایت داشت. مطابق خبرهای منتشر شده، بانک مرکزی از هفته گذشته اقدام به ورود جدی به بازار اسکناس کرده و با عرضه سنگین ارز در بازار متشکل ارزی، تقاضاهای اسکناس را تامین کرده است. گزارش‌های بانک مرکزی از میزان عرضه و تقاضای اسکناس نشان می‌دهد در یک هفته اخیر، حجم عرضه ارز چندین برابر میزان تقاضا بوده است. به عنوان نمونه، دوشنبه هفته جاری و درست یک روز پیش از سقوط ناگهانی قیمت ارز، بانک مرکزی از عرضه حدود 75 میلیون دلار ارز به صورت اسکناس در «بازار متشکل معاملات ارزی» در نرخ‌های حاشیه بازار خبر داد. بانک مرکزی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: به رغم این میزان عرضه و امکان خرید هر صرافی به میزان ۵٠٠ هزار دلار در بازار مذکور، حدود 944 هزار دلار توسط صرافی‌ها خریداری شد. بانک مرکزی حجم اندک خرید ارز در بازار متشکل را نشانه فقدان تقاضای موثر در بازار برای ارز به صورت اسکناس عنوان کرد. 

البته خبرهای مثبت دیگری هم در رابطه با بازار ارز منتشر شده بود. جدی شدن بازگشت ارزهای بلوکه شده ایران در سایر کشورها از جمله در عراق و جو مثبت ناشی از لغو تحریم  تسلیحاتی از جمله خبرهایی بود که انتظارها برای کاهش قیمت ارز را افزایش داد. 

 

* افزایش ساعت کاری صرافی‌های بانکی و بازار متشکل ارزی

روز گذشته و درست در بحبوحه کاهش قیمت ارز، بانک مرکزی از افزایش ساعت کاری بازار متشکل ارزی خبر داد. در همین راستا بانک مرکزی روز سه‌شنبه با صدور اطلاعیه‌ای، به منظور ارائه خدمات بهتر و بیشتر به مردم، تا اطلاع ثانوی صرافی‌های بانکی و بازار متشکل ارزی را موظف کرد تا ساعت ۱۸ به ارائه خدمت بپردازند. افت شدید و البته ناگهانی نرخ ارز، زنگ خطر سرمایه‌گذاری در این بازار را به صدا درآورد. در صورت تداوم روند نزولی قیمت‌ها در بازار ارز، احتمال طولانی‌تر شدن صف‌های فروش و تشدید روند نزولی قیمت‌ها بیشتر می‌شود. 

***

حسن حسن‌خانی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با «وطن امروز»:

دلایل کاهش قیمت ارز چه بود؟

استاد اقتصاد دانشگاه قم و کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با «وطن امروز» به تشریح عوامل ایجاد استعداد کاهش ارز پرداخت. حسن حسن‌خانی در ابتدای اظهارات خود گفت: موضوعی در تحلیل‌های ژورنالیستی به اسم انتظارات مطرح می‌شود که در اقتصاد به عنوان یک متغیر فاندامنتال محسوب نمی‌شود، این یعنی اخباری که در کوتاه‌مدت منتشر می‌شود و خیلی زود تاثیر خود را از دست می‌دهد مانند کف روی آب است. وی تصریح کرد: برای مثال زمانی که ترامپ کرونا گرفت قیمت ارز 2000 تومان کاهش پیدا کرد اما چند روز بعد خبر بهبودی وی منتشر شد و ناگهان قیمت ارز به شرایط قبلی برگشت، بنا براین انتظارات و از این دست تحلیل‌ها در فضای طولانی‌مدت ارز یا هیچ بازار دیگری نمی‌تواند علت انتظارات باشد و من فکر می‌کنم همه انتظارات هم ریشه در تغییر عوامل بنیادین دارد. حسن‌خانی گفت: این یعنی هم‌اکنون که قیمت ارز کاهش پیدا کرده است، اگر موقت باشد که هیچ اما اگر بخواهد ماندگار باشد و کانال قیمتی ارز عوض شود اینها حتما باید نتیجه عوامل بنیادین باشد که ارزیابی این موضوع احتیاج به زمان دارد اما در شرایط کنونی 6 موضوع کلی و اساسی را در این رابطه می‌توان بیان کرد. 

 

* پایان تحریم‌های تسلیحاتی

حسن‌خانی نخستین دلیل کاهش قیمت ارز را پایان تحریم‌های تسلیحاتی و اظهارات اخیر نماینده چین در شورای امنیت خواند و اظهار داشت: با وجود اینکه کشور ما در موضوعات نظامی به خودکفایی رسیده است و اساسا موضوع واردات تسلیحات آنچنان مطرح نیست اما پایان تحریم‌‎های تسلیحاتی باعث فروپاشیدن هیمنه تحریمی دشمنان علیه کشورمان می‌شود. برای مثال ما اگر با کشوری مانند ترکیه ارتباط تسلیحاتی پیدا کنیم رفته‌رفته کالاهایی با کاربرد دوگانه و چندگانه هم تحت همین موضوع وارد خواهیم کرد و از سوی دیگر به مرور زمان شرایط برای واردات دیگر کالاها نیز فراهم می‌شود. 

 

* جدی شدن تهاتر کالایی

وی افزود: موضوع بعدی گشایش‌هایی است که با جدی شدن تهاتر کالایی کشور صورت گرفته است، بانک مرکزی هم‌اکنون در حال تامین بخشی از نیازهای کشور به شکل تهاتری است. این تهاتر یا با کالاهای دیگر یا از طریق نفت صورت می‌گیرد. با وجود اینکه تهاتر کالایی مستقیما باعث ارزآوری نمی‌شود اما می‌تواند مانع از خروج آن شود. این استاد اقتصاد گفت: همین موضوع تهاتر به صورت جدی هم‌اکنون با عراق در حال رخ دادن است. سفر اخیر رئیس کل بانک مرکزی هم در راستای تقویت این موضوع بوده است. 

 

* آزاد‌سازی منابع

این اقتصاددان اظهار داشت: موضوع بعدی که می‌تواند استعداد کاهش قیمت ارز را ایجاد کند آزادسازی منابع کشورمان است. زمزمه‌های خوبی درباره توافقات اولیه با چین و عراق به گوش می‌رسد، البته گفته شده توافق اولیه هم با کره‌جنوبی حاصل شده است. در صورت بازگشت این منابع می‌توان امیدوار به کاهش جدی نرخ ارز بود، کما اینکه شاید تاکنون هم توفیقاتی حاصل شده باشد. 

 

* واکنش بازار ارز به انتخابات آمریکا

حسن‌خانی عامل بعدی کاهش قیمت ارز در روزهای اخیر را اخباری مبنی بر پیش‌بینی پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا دانست و گفت: اخبار رسانه‌های داخلی کشورمان حاکی از پیشروی جو بایدن در انتخابات آمریکاست. همین خبر سیگنال کاهشی به بازار ارز ارسال می‌کند، در هر صورت تصوری وجود دارد که اگر ترامپ رای نیاورد فشارها به کشورمان کاهش پیدا می‌کند. این استاد علم اقتصاد تصریح کرد:‌ البته این سیگنال موقتی است، چون دیر یا زود اقتصاد کشورمان متوجه خواهد شد ترامپ و بایدن در سیاست‌های کلی هیچ تفاوتی ندارند. 

 

* کاهش و ساماندهی مصارف

حسن‌خانی در ادامه بیان کرد: در حال حاضر و با افزایش قیمت ارز، عملا واردات خیلی از کالاها دیگر صرفه اقتصادی ندارد. به عنوان مثال پوشاکی که از ترکیه به کشور وارد می‌شد با افزایش قیمت دلار، قیمتش 5 برابر شده و دیگر خریداری ندارد. در این شرایط، تولید پوشاک برای تولید‌کننده ایرانی به صرفه می‌شود. کالاهایی مانند پوشاک که کاربرمحورند و برای تولیدشان نیاز به تکنولوژی پیچیده‌ای نیست، کشش قیمتی تقاضای‌شان بالاست. یعنی اگر پوشاک خارجی قیمتش ناگهان چند برابر شود، مصرف‌کننده آن را با پوشاک ایرانی جایگزین می‌کند. وی افزود: امروز نیروی کار ایرانی با وجود کیفیت و مهارت بالا، ارزان‌ترین نیروی کار در جهان است. ما باید تا جایی که می‌توانیم از این فرصت استفاده کنیم و با خرید کالاهای داخلی از اقتصاد، تولید و نیروی کار ایرانی حمایت کنیم. 

 

* همگرایی قوا در مبارزه با متخلفان اقتصادی

مدرس اقتصاد خاطرنشان کرد: همکاری و همراهی ۳ قوه در برخورد با دلالان، سفته‌بازان و قاچاقچیان موجب بالا رفتن هزینه تخلف در کشور و کاهش تخلفات اقتصادی می‌شود؛ اقدامی که می‌تواند به آرامش بازار کمک بسیار زیادی کند. وی افزود: متاسفانه ما فرصت تنفسی را که در برجام برای‌مان طی سال‌های 94 تا 96 فراهم شد در جهت تشدید واردات به کار بردیم تا حدی که واردات کالاهای غیرضروری ما در سال 95 به اوج خودش رسید و برای نخستین‌بار میزان مصارف ارزی کشور از منابع ارزی پیشی گرفت. همچنین در سال‌های 95 و 96 بیش از 35 میلیارد دلار ارز توسط بانک مرکزی، بدون هیچ برنامه و ضابطه‌ای به بازار نقدی کشور تزریق شد که همین اقدام اشتباه، باعث رونق گرفتن اقتصاد غیررسمی و قاچاق در کشور شد. حسن‌خانی بیان کرد: وقتی یک کالا می‌خواهد به کشور وارد شود باید از حلقه اول واردات تا حلقه آخر که رسیدن آن کالا به دست مصرف‌کننده نهایی است، کاملا مشخص باشد. اگر اصلاحات اینچنینی در کشور انجام می‌شد، ما آمادگی کامل برای مواجهه با تحریم‌ها داشتیم و تحریم‌ها نمی‌توانست آسیبی جدی به تولیدات و اقتصاد ما وارد کند.