گروه‌ بین‌الملل: بیش از یک ماه از آغاز دور جدید درگیری‌ها در قره‌باغ می‌گذرد و با وجود برقراری 3 دور آتش‌بس بین طرفین درگیر، هر بار در فاصله کوتاهی پس از اعلام آتش‌بس، ۲ طرف به بهانه نقض آتش‌بس از سوی دیگری اقدام به بمباران مناطق هدف و شهرها ‌کرده‌اند؛ مناقشه‌ای که هر چند تاریخ شکل‌گیری آن به بیش از 100 سال قبل بازمی‌گردد اما در 3 دهه گذشته و در دوران پساشوروی تشدید شده است. در این بین دولت ارمنستان که از سال 2018 به قدرت رسیده و در سیاست خارجی همسویی با آمریکا و اتحادیه اروپایی را در دستور کار قرار داده بود، اکنون بعد از متحمل شدن تلفات به این نتیجه رسیده است تکیه بر اتحادیه اروپایی و آمریکا منفعتی برای آن نخواهد داشت و در جدیدترین رویکرد خود از روسیه درخواست کمک کرده است. این در حالی است که ارمنستان تا پیش از این و در ابتدای دور جدید مناقشه تلویحا خود را بی‌نیاز از کمک روسیه نشان می‌داد. به نظر می‌رسد پیامد واکنش مثبت روسیه به درخواست ارمنستان که بر حمایت از این کشور در برابر جمهوری آذربایجان تاکید جدی کرده است، علاوه بر کاهش سطح تنش از سوی جمهوری آذربایجان، نفوذ هژمونیک روسیه در منطقه قفقاز را اثبات می‌کند. با وجود اعلام حمایت روسیه از ارمنستان، مسکو بارها اعلام کرده در قضیه قره‌باغ بی‌طرف است. 

 

* تأکید مسکو بر حمایت از ایروان

به گزارش «وطن امروز»، وزارت خارجه روسیه دیروز اعلام کرد در صورتی که جنگ ارمنستان و جمهوری آذربایجان (بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی) به داخل ارمنستان کشیده شود، مسکو با همه کمک‌های ضروری از ایروان حمایت خواهد کرد. این اعلام موضع به فاصله اندکی بعد از رسانه‌ای شدن ارسال نامه نخست‌وزیر ارمنستان به رئیس‌جمهور روسیه که در آن او خواستار کمک مسکو به ایروان برای تضمین امنیت ارمنستان شده بود، رخ داد. دفتر رسانه و مطبوعات وزارت خارجه ارمنستان دیروز گزارش کرد «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر این کشور با ارسال نامه‌ای به «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه از وی خواسته به تضمین امنیت کشورش کمک کند. در این نامه که پاشینیان وضعیت منطقه «قره‌باغ کوهستانی» را با جزئیات شرح داده، آمده است: «با در نظر گرفتن اینکه جنگ در حال نزدیک شدن به مرز ارمنستان و تجاوز به خاک ارمنستان است، نخست‌وزیر [ارمنستان] به رئیس‌جمهور روسیه متوسل شده تا رایزنی‌ برای تعیین شکل و درجه حمایتی که روسیه می‌تواند برای تأمین امنیت ارمنستان ارائه دهد آغاز شود و [این کمک] به عنوان اساس روابط متحدان و بند ۲ پیمان دوستی، همکاری و کمک متقابل مورخ ۲۹ آگوست ۱۹۹۷ در نظر گرفته شود». ارسال این نامه و بیانیه وزارت خارجه روسیه درباره آن در شرایطی مطرح شده که ایروان و مسکو توافق دو‌جانبه امنیتی و دفاعی دارند و درگیری‌ها بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی به رغم توافق‌های مکرر ۲ طرف برای آتش‌بس همچنان ادامه دارد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در روزهای اول پس از شدت‌گیری درگیری‌ها بین ۲ طرف در پاسخ به سوالی درباره احتمال دخالت روسیه برای دفاع از ارمنستان گفته بود، درگیری‌ها بین ایروان و باکو بر سر اراضی خارج از ارمنستان (منطقه قره‌باغ) است و نه داخل خاک ارمنستان. 

 

* دور جدید مذاکرات و کورسوی امید به آتش‌بس

ساعاتی قبل از اعلام حمایت روسیه از ارمنستان، دور جدید مذاکرات حل مناقشه قره‌باغ با حضور «جیهون بایرام‌اف» و «زهراب مناتساکانیان» وزیران خارجه جمهوری آذربایجان و ارمنستان و نیز «ایگور پاپوف»، «استفان ویسکونتی» و «آندره شافر» نمایندگان روسیه، فرانسه و آمریکا در گروه میانجی مینسک آغاز شد و تا بامداد شنبه ادامه داشت. پس از پایان این دور مذاکرات، کشورهای عضو گروه مینسک بیانیه مشترکی صادر کردند. بر اساس این بیانیه، طرفین مناقشه بدون به خطر انداختن اجرای آتش‌بس یا سایر تعهدات، درباره برداشتن برخی گام‌ها به منظور توقف درگیری‌ها در قره‌باغ توافق کردند. توافقات حاصله در این مذاکرات شامل خودداری طرفین مناقشه از حمله عمدی به افراد غیرنظامی یا مناطق غیر‌نظامی، مشارکت فعال در مبادله اجساد جان‌باختگان در میدان نبرد و فراهم کردن شرایط لازم در این زمینه برای فعالیت کمیته بین‌المللی صلیب سرخ و نماینده رسمی سازمان امنیت و همکاری اروپا و ارائه لیست اسیران جنگی با هدف تامین شرایط مبادله آنهاست. در این بیانیه آمده است: رؤسای گروه میانجی مینسک برای رسیدن به راه‌حل مسالمت‌آمیز حل مناقشه قره‌باغ، فعالیت میانجی‌گری خود را به صورت فعال ادامه خواهند داد.

 

* روسیه از چه چیزی نگران است؟

یکی از نگرانی روس‌ها از پیشروی نیروهای جمهوری آذربایجان، دسترسی این کشور به نخجوان و پس از آن اتصال به ترکیه از طریق این مرز است. این اتفاق اگر بیفتد خط لوله گاز جمهوری آذربایجان براحتی می‌تواند راه خود را به ترکیه و اروپا هموار کند. 

هر چند کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان پیش از این در دهه ۱۹۹۰ و سال ۲۰۱۶ با یکدیگر وارد جنگ تمام‌عیار بر سر منطقه قره‌باغ شده‌اند اما آنچه جنگ کنونی بین ۲ کشور را از ۲ جنگ پیشین متمایز می‌کند وجود خطوط انتقال نفت و گاز در حاشیه محل درگیری بین ۲ کشور در منطقه تووز است. تووز منطقه‌ای است که خطوط حیاتی انرژی صادراتی آذربایجان به اروپا در کریدوری تحت عنوان کریدور شرق- غرب یا ترانس- اوراسیا از آن عبور می‌کند. این خطوط شامل خط انتقال نفت باکو- تفلیس- جیهان و خط لوله گاز قفقاز جنوبی است که تنها تامین‌کننده گاز خط لوله ترانس- آناتولی یا TANAP است. 

خط لوله نفت باکو- تفلیس- جیهان که نفت آذربایجان را به بندر جیهان ترکیه در مدیترانه می‌برد نیز از همین منطقه رد می‌شود، بنابراین اگر ارمنستان بتواند در این جنگ به کوهستان‌های منطقه تووز مسلط شود خواهد توانست ترانزیت انرژی از جمهوری آذربایجان به ترکیه را بلوکه و آذربایجان را با بحران اقتصادی مواجه کند. 

حالا تشدید درگیری‌های جاری و تداوم آن می‌تواند به توقف هرچند موقت عبور نفت و گاز از این کریدورها بینجامد که علاوه بر جمهوری آذربایجان تبعاتی ناخوشایند برای گرجستان، ترکیه و حتی اروپا به دنبال خواهد داشت. اما این تهدیدها همزمان می‌تواند سبب تسلط بیشتر روس‌ها بر بازار گاز شود و از سوی دیگر خالی ماندن خط لوله TANAP از گاز طبیعی آذربایجان، هر چه بیشتر موجب تحکیم خطوط لوله ترک استریم و بلواستریم در تامین گاز جنوب اروپا و همچنین ترکیه خواهد شد.