چندی پیش سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد واکسن کرونای تولیدشده با ضریب موفقیت 90 درصد آخرین مراحل تست انسانی خود را سپری کرده است؛ واکسنی که به اعتقاد برخی دانشمندان پاندمی جهانی کرونا را پایان خواهد داد. با اعلام این خبر نام پروفسور «اوگور شاهین» به عنوان سازنده این واکسن سر زبان‌ها افتاد. دانشمند مسلمان مقیم آلمان که ۲ سال قبل جایزه جهانی مصطفی(ص) را از آن خود کرد و با سفر به ایران در آبان‌ماه 98 مورد تقدیر و تشویق جامعه علمی ایران قرار گرفت. به این ترتیب، ایران نخستین کشوری بود که ارزش کار علمی دکتر اوگور شاهین را شناخت، کاری که مبنای تولید واکسن کرونا قرار گرفت. این حقیقتی است که شبکه تلویزیونی دویچه‌وله آلمان به آن اعتراف کرد و اظهار داشت: «به جرأت می‌توان گفت جایزه مصطفی(ص) قبل از هر نهاد تشویقی- علمی دیگری، دکتر اوگور شاهین را شناخته و وی را لایق تقدیر عالی دانسته است». دکتر سیدعلی عمرانی، مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) در گفت‌وگو با «وطن امروز» اطلاعات بیشتری را از جایزه مصطفی(ص) و روند اعطای آن به پرفسور شاهین اوگور بیان کرد. 

 * * *

 آقای دکتر! بعد از اینکه اسم پروفسور اوگور شاهین به عنوان مدیر ارشد پروژه واکسن کرونا در رسانه‌های جهان مطرح شد، نام جایزه جهانی مصطفی(ص) هم مطرح شد؛ جایزه‌ای که ۲ سال قبل به پروفسور اوگور شاهین به خاطر تحقیقاتش روی نوع خاصی از واکسن‌ها اعطا شد. لطفاً توضیحی درباره جایزه مصطفی(ص) بدهید و اینکه ماجرای این جایزه از چه قرار است.

جایزه علمی و فناوری مصطفی(ص) با محوریت شناسایی و معرفی برترین‌های علم و فناوری جهان اسلام؛ افزایش سطح همکاری و هم‌افزایی، زمینه‌‌‌‌سازی برای رشد و شکوفایی جوامع بشری، ایجاد فضای همکاری و تعامل بین متخصصان و دانشمندان و همچنین معرفی جایزه به ‌عنوان یکی از نمادهای مهم شایستگی و برتری علمی در سطح جهان را دنبال می‌کند. این جایزه سال 1395 و در پانزدهمین مجمع عمومی کمیته علم و فناوری سازمان همکاری اسلامی (کامستک) نیز مورد تقدیر وزرای علوم کشورهای اسلامی قرار گرفت. 

محوریت اصلی جایزه مصطفی(ص) «شناسایی و معرفی برترین‌های علم و فناوری جهان اسلام» بوده و محدوده پوشش آن مسلمانان جهان و اتباع کشورهای اسلامی را شامل می‌شود. 

اهداف این جایزه «افزایش سطح همکاری و هم‌افزایی در حوزه علم و فناوری با تأکید بر فناوری‌های پیشرفته»، «زمینه‌سازی برای رشد و شکوفایی جوامع بشری با تمرکز روی کشورهای اسلامی»، «ایجاد فضای همکاری و تعامل بین متخصصان و دانشمندان» و «معرفی جایزه به ‌عنوان یکی از نمادهای مهم شایستگی و برتری علمی در سطح جهان» است.

 

* جایزه‌ای که به برگزیدگان داده می‌شود، دقیقاً چیست؟

جایزه در هر حوزه شامل «مدال مصطفی(ص)»، «لوح تقدیر» و «هدیه ویژه معادل 500 هزار دلار» است که از محل وقف علم و فناوری و توسط اعضای جامعه خادم المصطفی(ص) به عنوان پیشگامان وقف علم و فناوری تامین می‌شود. 

 

*  روند اجرایی این جایزه و انتخاب برگزیدگان چگونه است؟

شاخص‌های داوری این جایزه، ارزیابی اثر و تأثیر اثر و پیشینه صاحب اثر است و داوری نیز در گروه‌ها و کارگروه‌های تخصصی به منظور بررسی اولیه، ارزیابی اولیه، داوری جمعی، انتخاب نهایی و معرفی نامزدهای نهایی انجام می‌شود. 

جایزه مصطفی(ص) در حوزه‌های «علم و فناوری ارتباطات و اطلاعات»، «علم و فناوری زیستی و پزشکی» و «علم و فناوری نانو» اعطا می‌شود. شرط اعطای جایزه در این حوزه‌ها این است که دانشمند، برجسته و دارای اثر مهمی بوده و تاثیر اثر وی مشهود باشد و این فرد تابعیت یکی از ۵۷ کشور اسلامی را نیز داشته باشد اما محدودیت سنی، جنسی و دینی وجود ندارد. 

 

* ماجرای اعطای این جایزه به دکتر اوگور شاهین چه بود؟

فراخوان سومین دوره از جایزه مصطفی(ص)، به ۲۰۲ نهاد معتبر علمی بین‌المللی و ۵۱۲ دانشمند از 52 کشور ارسال شد؛ در این مدت ۸ جلسه کارگروه علمی، ۵ جلسه گروه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات، ۱۴ جلسه گروه علم و فناوری زیستی و پزشکی، ۸ جلسه گروه علم و فناوری نانو و 7 جلسه گروه تمام زمینه‌‌های علم و فناوری برگزار و تعداد آثار رسیده و کم و کیف بررسی‌ها در شورای سیاست‌گذاری بررسی شد. 

در سومین دوره اعطای جایزه مصطفی(ص)، یکهزار و ۶۴۹ اثر دریافت شد که از این تعداد ۱۹۹ اثر در حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات بود و در نهایت ۴ اثر انتخاب شد؛ در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی ۶۶۴ اثر به دبیرخانه ارسال شد و در ارزیابی نهایی ۴ اثر انتخاب شد؛ در حوزه علم و فناوری نانو نیز ۱۷۲ اثر دریافت شد و در ارزیابی نهایی هیچ اثری حائز شرایط از نگاه گروه داوری قلمداد نشد؛ همچنین در حوزه تمام زمینه‌‌های علم و فناوری ۶۱۴ اثر دریافت شد و مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت ۲ اثر داوری نهایی شد که در این بین دکتر اوگور شاهین

(Ugur Sgahin) استاد ایمونولوژی در دانشگاه ماینتس آلمان متولد سال 1965 از ترکیه با اثر طراحی و ارزیابی بالینی واکسن‌های درمانی ضدسرطان بر پایه mRNA بر اساس موتاسیون هر بیمار در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی انتخاب شد و جایزه مصطفی را دریافت کرد. 

او به پاس موفقیت‌های خود در «ارزیابی بالینی واکسن‌های سرطان بر پایه mRNA که به‌ صورت فردی و متناسب با نوع جهش در سلول‌های بیمار مبتلا به سرطان طراحی شده» برگزیده جایزه مصطفی(ص) 2019 در زمینه علم و فناوری زیستی و پزشکی شد. 

اوگور شاهین در سوابق خود ذکر می‌کند قبل از اینکه کرونا شیوع پیدا کند و قبل از اینکه به دلیل ساخت واکسن کرونا شهرت جهانی پیدا کند، ایران به او احترام گذاشته و به او جایزه داده است. این امر نشان می‌دهد ایران در شناسایی دانشمندان خوب و ارائه جایزه به آنها در سطح بین‌المللی درست عمل می‌کند.

 

*  لطفاً درباره نحوه عملکرد واکسن کرونایی که پروفسور اوگور شاهین طراحی کرده توضیح بفرمایید.

اول از همه بر این نکته تاکید کنم که نباید فراموش کرد که ذهن، خلاقیت و دست توانای یک دانشمند مسلمان توانسته چنین ابتکاری را خلق کند. این افتخار است که در دورانی که همه از تضاد علم و دین در بحران کرونا حرف می‌زدند، یک دانشمند مسلمان که با افتخار مدال منقش به نام رسول‌الله را دریافت کرده، توانسته اینچنین تولید مهمی داشته باشد. اما درباره نحوه کاری که این واکسن انجام می‌دهد باید گفت اوگور شاهین بیش از یک دهه است روی موضوع مهمی کار می‌کند که آن پلتفرم واکسن سرطان است و تمام زحماتی که کشیده در این حوزه بوده است اما او بعد از شیوع ویروس کرونا، از همین زیرساخت برای ساخت واکسن کرونا استفاده کرد.

بر مبنای این زیرساخت، سلول‌های دفاعی بدن از نوع لنفوسیت نوع T که نقش جدی در دفاع بدن ایفا می‌کنند، آموزش می‌بینند علیه یک میکروارگانیسم یا سلول وارد جنگ شوند. در واقع اوگور شاهین طی یک دهه کار تحقیقاتی این زیرساخت را فراهم کرده بود و پاندمی کرونا فرصتی شد تا از آن برای ساخت واکسن کرونا استفاده کند. او نخستین کسی است که واکسن کرونا بر پایه mRNA را ساخته و وارد عرصه واکسن در دنیا کرده است. تاکنون واکسنی نداشتیم که بر پایه mRNA علیه یک ویروس و در واکسیناسیون ساخته شود.