سخنگوی دولت در پاسخ به اینکه بهرغم خواهش رئیسجمهور از وزارتخانههای صمت و جهاد کشاورزی برای ثبات در بازار و سخنان خود شما مبنی بر اینکه دولت تصمیمی برای افزایش قیمت کالاهای اساسی ندارد، در هفتههای اول و دوم فروردین هم قیمت مرغ به صورت رسمی افزایش یافت و هم خودرو طبق سخنان رئیس شورای رقابت گران میشود، به نظر میرسد دولت یک رویکرد دوگانه دارد و در ویترین ادعای ثبات دارد اما در پشت ویترین به دنبال گران کردن کالاهاست، گفت: دولت هیچ حرف پنهانی ندارد و به افکار عمومی هم پاسخگو بوده است.
ربیعی با اشاره به اینکه سیاست دولت کماکان نهتنها افزایش قیمتها نیست، بلکه کنترل بازار و ثبات در قیمتها همراه با تلاش برای وفور کالاست، افزود: درباره قیمت مرغ، اتحادیه مرغداران مدتها بود معتقد بود قیمت تمامشده مرغ و هزینه مبادله آن و نیز قیمت جهانی نهادههای دامی، افزایش یافته و به همین خاطر درخواست افزایش قیمت برای مقرونبهصرفه بودن جوجهریزی در تولید مرغ داشت. وی تصریح کرد: نمیخواهم سهم واقعیتهای انکارناپذیر را بگویم؛ نمیخواهم بگویم همه چیز درست انجام شده؛ یک حقیقت وجود دارد که تحریمهای ظالمانه را نباید نادیده گرفت. هیچ دولت و قوهای در دنیا نمیتواند بگوید نارسایی ندارم. اینکه من میگویم کالاها گران نمیشود اما به سرعت بعد از آن گران میشود نشانه صداقت ما است(!)
ربیعی افزود: تحریمها تهدیدی را علیه نظم اقتصادی جامعه متوجه کرده و این انکارناپذیر است. آن روز که برای خرید نهادهها با همه تلاش بانک مرکزی قرار شده بود از ارزهایی که در سایر کشور بود استفاده کنیم و وقتی آقای منوچین (وزیر سابق خزانهداری آمریکا) با تکتک شرکتها تماس میگرفتند و فشار وارد میآوردند، آثار خود را بر فرآیند تولید گذاشت. تولید مرغ یک فرآیند و یک زنجیره است و حدود ۷۰ درصد وابسته به ارز است. از تخممرغ تا مرغ اجداد تا نهادهها و دارو یک زنجیره است.
وی بیان داشت: البته نادیده نگیریم که تحریمهای آمریکا چه مشکلاتی را برای مردم و معیشت آنها ایجاد کرد. در همین مورد اخیر نابسامانیها نگاه کنید؛ ریچارد نفیو که از او به عنوان معمار تحریمها علیه ایران نام برده میشود در کتاب هنر تحریمها میگوید: «برنامه تحریمهای آمریکا نتایج دیده نشده و حاشیهای نیز به وجود آورد. برای مثال گرانی مرغ از این دست مسائل بود. آمریکا هیچ تحریمی علیه واردات مرغ ایران وضع نکرده بود اما قیمت مرغ بالا رفت». این عین جملات کتاب است.
* چرا اظهارات ربیعی اشتباه است؟
اینطور که از اظهارات علی ربیعی میتوان برداشت کرد، او به هر حربهای دست انداخته تا بحران مرغ را با تحریمهای ایالاتمتحده آمریکا مرتبط بداند. با وجود اینکه اظهارات سخنگوی دولت مبنی بر تامین نهادههای دامی از خارج کشور درست است اما نتیجهگیری وی مبنی بر اینکه مشکل کنونی ناشی از تحریمهاست بنا به دلایل مختلف مردود است.
ابتدا اینکه با وجود کاهش درآمدهای ارزی که موضوعی عیان است، تامین ارز 4200 تومانی نهادههای دامی مرغ دستخوش تغییر نشده است. این یعنی شاید بتوان گرانی برخی کالاها را که ارز تخصیصی آنها متوقف شده، به موضوع تحریمها متصل کرد اما در موضوع نهادههای دامی این استدلال قابل پذیرش نیست. کما اینکه طبق آمار بانک مرکزی به ترتیب میزان تخصیص ارز کنجاله سویا، جو و ذرت از ابتدای سال گذشته تا اواسط پاییز 99 نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب 19 درصد افزایش، 66 درصد کاهش و 9 درصد افزایش داشته است. در زمینه نهادههای دامی صرفا در موضوع جو کاهش تخصیص رخ داده و در دیگر موارد حتی شاهد افزایش میزان تخصیص ارز بودهایم.
از سوی دیگر اصل واردات نهاده دامی هم بدون تغییر محسوسی رخ داده است. این یعنی در واردات هم مانعی وجود نداشته است. اثبات این ادعا گزارش اتحادیه واردکنندگان نهادههای دام و طیور ایران (اوندا) است که در آن آمده است: در 11 ماهه سال جاری 14 میلیون و 315 هزار و 994 هزار تن نهادههای دامی وارد کشور شده است که این رقم در مقایسه با واردات 16 میلیون و 31 هزار و 830 تنی نهادههای دامی در دوره مشابه سال گذشته کاهش وزنی 11 درصدی را تجربه کرده است.
بر اساس این گزارش، ارزش دلاری واردات نهادههای دامی در 11 ماهه سال گذشته، 4 میلیارد و 734 میلیون و 740 هزار دلار بوده است که این رقم در سال جاری با کاهش 9 درصدی به 4 میلیارد و 296 میلیون و 960 هزار و 160 دلار رسیده است.
از سوی دیگر طبق گزارشهای مختلف نقش دولت در افزایش قیمت مرغ بیان شده است. کمیسیون اصل 90 در بحبوحه افزایش قیمت مرغ در نیمه سال گذشته بخشی از این موارد را برشمرد.
بر این اساس دولت مکلف بوده میزان 5/2 میلیون تن کنجاله و ذرت تحت عنوان ذخایر استراتژیک را در انبارهای سطح کشور ذخیره کند که این میزان در شهریور 99 به 69 هزار تن سویا و 230 هزار تن ذرت رسیده بود. همچنین آمارهای ارائهشده از عملکرد برخی شرکتها در ترخیص کنجاله از گمرک و عرضه در سامانه بازارگاه نشان میداد این شرکتها حدود 237 هزار تن کنجاله در طول ۶ ماه نخست سال جاری با وجود ترخیص از گمرک در سامانه بازارگاه عرضه نکردهاند. در واقع حدود 20درصد از کنجاله ترخیص شده از گمرک در سامانه بازارگاه عرضه نشده که این موضوع عاملی در تشدید بحران در بازار نهادههای دامی بوده است.
در گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی در موضوع مشکلات تامین ارز و توزیع نهادههای دامی، به موارد متعددی از قصور وزارت صمت در پدیدآمدن این مساله اشاره شده بود. بخشی از موارد مورد اشاره کمیسیون اصل 90 از قصور وزارت صمت به شرح زیر است:
- مراحل بسیار پیچیده اداری برای واردات در وزارت صمت مانع از تسریع در انجام واردات نهادههای دامی مورد نیاز شده است.
- وزارت صمت به دلیل عدم اشراف کافی بر مشکلات بخش کشاورزی و عدم هماهنگی با وزارت جهاد کشاورزی و همچنین تعمدا قادر به پیگیری اولویت تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی نبوده و دغدغهها و حساسیتهای لازم را نداشته است.
در گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی، همچنین چندین مورد از قصور وزارت جهاد کشاورزی در ایجاد نابسامانی در بازار نهادههای دامی تشریح شده بود. بخشی از موارد قصور وزارت جهاد کشاورزی به شرح زیر است:
- ذخایر استراتژیک کنجاله سویا در فروردینماه سال جاری معادل 289 هزار تن بوده ولی متاسفانه وزارت جهاد کشاورزی برای تامین کسری بازار نهادهها، آسانترین راه را انتخاب و معادل 220 هزار تن از این ذخایر را برداشت کرده است. با این حال مشخص نیست 220 هزار تن کنجاله سویا در کجا عرضه و چگونه و به دستور چه مرجعی توزیع شده و در این باره نیز پاسخ مستدل و کارشناسی به کمیسیون ارائه نشده است.
- وزارت جهاد کشاورزی در یک فقره 186 میلیون دلار از محل ارز تخصیصی برای تامین ذخایر راهبردی نهادههای دامی دریافت کرده، در حالی که نه از این ذخایر و نه از 186 میلیون دلار تخصیصی خبری نیست.
- اختلاف آماری میان اطلاعات ارائه شده درباره (مقدار) واردات ذرت از سوی معاونت امور دام در 6 ماه نخست سال جاری (1353090 تن) و گمرک (4946912 تن) به مقدار 3593822 تن قابل توجیه نیست.
شاهد دیگر که دلیل پرواز قیمت مرغ در تهران است نه کشورهای دیگر، اظهارات خود دولتیها در رابطه با افزایش قیمت مرغ است. فراموش نمیکنیم رئیس ستاد تنظیم بازار در ماههای پایانی سال دلیل افزایش قیمت مرغ را کمبود تولید اعلام کرده و مقصر را وزارت جهاد کشاورزی دانسته بود. از سوی دیگر اخیرا وزارت جهاد کشاورزی عدم نظارت بر بازار را دلیل گرانیها اعلام کرده است، البته خاوازی دیروز در جریان حضورش در مجلس گفت با احتکار مرغ مواجه هستیم. با در نظر گرفتن هر کدام از این موارد باز هم انگشت اتهام دلیل رشد قیمت مرغ به سمت خود دولتیها برمیگردد.
دولت چندین بار مدعی شده بود با ایجاد سامانه جامع تجارت توانسته مانع از احتکار یک کالا در انبارها شود، سوال اینجاست این سامانهها امروز کجا هستند که به کمک مردم بیایند؟
این نکته هم گفتنی است که بخشی از نهادههای دامی وارد شده به کشور با وجود تخصیص ارز 4200 تومانی به سامانه بازارگاه نرفته و در بازار آزاد فروخته شده است. این موضوع مورد تایید مهرداد جمالارونقی، معاون فنی گمرک هم قرار گرفته است.
احمد آزادیخواه، عضو هیاترئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی 7 دیماه سال گذشته در این باره گفته بود: تنها ۵۵ درصد نهادههای دامی وارداتی در سامانه بازارگاه بارگذاری میشود و واردات نهادههای دامی با ارز 4200 تومانی پرتی زیادی دارد.
آنچه باید به آن اشاره کرد این است که عوامل ایجاد بحران مرغ مانند احتکار، بازار سیاه نهادههای دامی و عدم نظارت بر بازار را نمیتوان با مذاکره با غرب یا مرغها حل کرد!
* چه کسی تحریمها را قوی کرد؟
موضوع بعد اینکه بستر ضربهپذیری اقتصاد ایران در برابر تحریمها توسط دولت و با گره زدن معیشت مردم به مذاکرات و دیپلماسی، ساخته و پرداخته شد. مسلما هیچکس نافی دشمنی آمریکا با ایران نبوده و نیست و نقش تحریمها برای همه مشخص است، آنچه در این رابطه در گفتار ربیعی مغفول مانده، بسترسازی دولت برای تاثیرگذاری دوچندان تحریمهاست. اگر تمام مقدرات اقتصادی کشور طی یک روند اشتباه به برونگرایی اقتصاد منوط نمیشد و از درسهای آموزنده تحریمهای اواسط دهه 90 توسط دولت بهره گرفته میشد، هیچگاه تحریمها اینچنین نمیتوانست به اقتصاد کشور صدمه وارد کند. نباید فراموش کنیم که پس از برجام تمام روندهای دور زدن یا تسهیل تحریم توسط دولت مسدود شد. برای مثال همکاری با FATF موجب شد هاب ارتباط ارزی کشورمان در امارات عربی متحده از بین برود. چندی بعد سامانه ارزی که روش مناسبی برای طبقهبندی کالاها و بازگشت ارز حاصل از صادرات بود، تعطیل شد. این نکته نباید فراموش شود که آمریکا پس از تحریم ایران در سالهای 90 تا 92 به یک درک درست و تجربه منطقی درباره اقتصاد ایران دست یافت اما دولت مستقر در ایران نهتنها از تجربه تحریم پیشین بهره نبرد، بلکه تمام دستاوردهای قبلی را از بین برد.