گروه سیاسی: هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام برای رفع تحریم‌های آمریکا و اقدامات هسته‌ای ایران تحت عنوان طرح گام‌به‌گام برای بازگشت همزمان تهران و واشنگتن به تعهدات برجامی در قالب گفت‌وگوهای کارشناسی و رایزنی‌های فنی در شرایطی در وین جریان دارد که معادلات پیرامون توافق هسته‌ای پیچیده‌تر از سال 2015 شده و موانع متعددی مقابل حصول یک توافق آسان وجود دارد. 

به گزارش «وطن‌امروز»، شروط تهران برای بازگشت به تعهدات ذیل مفاد برنامه جامع اقدام مشترک که از سوی رهبر انقلاب هم بر آن تاکید شده، رفع کامل، موثر و روی زمین تحریم‌های آمریکا با مکانیزم راستی‌آزمایی ایران است. در مقابل اما دولت بایدن می‌گوید مشوق خاصی برای بهتر شدن اوضاع تهران در نظر نگرفته است. دوشنبه‌شب سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به اینکه آیا ممکن است واشنگتن تحریم‌های غیرهسته‌ای علیه ایران را رفع کند، گفت چیزی که می‌تواند بگوید این است که آمریکا هیچ اقدام یکجانبه‌ای برای «قرار دادن ایران در وضعیتی بهتر» انجام نخواهد داد. ند پرایس گفت: «چیزی که می‌توانم بگویم این است که ما هیچ حرکت یکجانبه‌ای برای قرار دادن ایران در وضعیتی بهتر یا ترغیب ایران انجام نخواهیم داد». وی اضافه کرد: «هدف ما از این گفت‌وگوها، فراهم کردن مقدمات برای پایبندی دوجانبه است. فرمول‌بندی اولیه هنوز هم صادق است که عبارت است از رفع محدود تحریم‌های هسته‌ای در ازای وضع محدودیت‌های دائمی و قابل راستی‌آزمایی علیه برنامه هسته‌ای ایران».

دولت بایدن برخلاف خوشبینی‌ها و شادمانی دولت روحانی و دستگاه سیاست خارجی به ریاست محمدجواد ظریف مبنی بر بازگشت فوری دولت دموکرات به توافق، نه‌تنها خروج ترامپ از برجام را به عنوان نقض فاحش توافق هسته‌ای محکوم نکرد، بلکه در مواضع محدودی که در این باره داشت با شرط‌گذاری برای کشورمان هر گونه تصمیم آمریکا را منوط به بازگشت ایران به محدودیت‌های هسته‌ای موکول کرد، تازه آن هم برای سکوی پرتابی برای گسترده شدن برجام شامل انضمام مسائل موشکی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران به توافق در کنار برداشتن بند غروب برجام. در کنار اینها رویکرد دولت بایدن در استفاده از اهرم تحریم‌های ترامپ موجب عصبانیت مضاعف روحانی و ظریف شد. در تقابل با اهرم‌های در اختیار بایدن، ایران هم بیکار ننشست و با تصویب قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها در مجلس شورای اسلامی، غنی‌سازی 20 درصد را آغاز کرد و با استفاده از نسل جدید سانتریفیوژهای پیشرفته به توسعه برنامه هسته‌ای شتاب بخشید. این موارد نشان‌دهنده واقعیت فعلی است که مجموعه شرایط موجود به قول وندی شرمن یک مکعب روبیک دیگر تشکیل داده است. خیلی از کارشناسان معتقدند اساسا ساختار نظام سیاسی در ایالات متحده، بیشتر از آنکه «کاخ سفیدمحور» باشد، «کنگره‌محور» است و همین مساله هم سبب شد تا با مخالفت و رای منفی کنگره به طرح عضویت آمریکا در جامعه ملل، در سال 1919 این کشور هیچگاه به عضویت این سازمان جهانی که خود یعنی رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، وودرو ویلسون پیشنهاد تشکیل آن را داده بود، در نیاید. این اتفاق سال 2015 یک بار دیگر در زمان انعقاد برجام خود را نشان داد، در آن زمان کنگره آمریکا قانون بازبینی توافق هسته‌ای با ایران؛ 

  (Iran Nuclear Agreement Review Act) INARA را در کنار سکوت تیم مذاکره‌کننده ایرانی در این باره تصویب کرد تا همان منافع اندک کشورمان در برجام با اما و اگر مجوز کنگره آمریکا روبه‌رو شود. بر اساس قانون بازبینی توافق هسته‌ای با ایران، رئیس‌جمهوری آمریکا باید هر 90 روز، گزارشی درباره تعهد یا عدم تعهد ایران به برجام و همچنین همراستا بودن حفظ برجام با منافع ملی آمریکا به کنگره ارائه می‌داد و این همان روندی بود که ترامپ بعد از روی کار آمدن ۲ بار تحت فشار وزرای خود، نظیر رکس تیلرسون وزیر وقت خارجه آمریکا با اکراه تعهد ایران را تأیید کرد اما در موعد بعدی از انجام این کار سر باز زد و یک بند از قانون «اینارا» را فعال کرد تا اینکه در نهایت کشورش را از برجام خارج کرد.

 

* عدم آگاهی ظریف از ساختار سیاسی آمریکا

رویکرد تیم مذاکره‌کننده ایرانی به ریاست محمدجواد ظریف در زمان تصویب این قانون نشان داد «عدم آگاهی» از ساختار سیاسی آمریکا، حتی اگر بیشتر از ۳ دهه ساکن این کشور بوده باشند چه ضربه‌ای به منافع ملی وارد آورده است. اتکای ظریف و تیم مذاکره‌کننده به وعده‌های نماینده دولت آمریکا به چشم تعهدات کشور ایالات متحده، اصلی‌ترین ضعفی بود که نشان از کم‌دانشی نسبت به ساختار سیاسی ایالات متحده داشت؛ کشوری که برای قراردادی نظیر برجام هم باید تایید کنگره را به همراه داشته باشد تا قابل اجرا باشد؛ نه دستورهای اجرایی یک رئیس‌جمهور خاص. در این زمینه ظریف آذر 95 در جلسه غیررسمی کمیسیون امنیت ملی مجلس که فایل صوتی آن منتشر شد، به نمایندگان می‌گوید: استراتژی‌ای را تعریف کردیم که اگر برجام قرار باشد برود به مجلس نمایندگان آمریکا هیچ وقت تصویب نخواهد شد و به خاطر اینکه مجلس نمایندگان آمریکا در اختیار آقای نتانیاهو است، عرض کنم به حضورتان ما تصمیم گرفتیم برجام از طرف آمریکا با دستور رئیس‌جمهور آمریکا اجرا شود، به همین دلیل هم در برجام تا 8 سال دیگر یا تا هر وقت دیگر که جمع‌بندی کلی آژانس انجام شود و اعلام کنند آن وقت همه محدودیت‌ها برداشته می‌شود. ما پروتکل الحاقی را بیاوریم مجلس خودمان، آنها هم ببرند کنگره. عرضم به محضرتان که لذا ما بر این اساس مذاکره کردیم. مذاکره ما این بود که کنگره را درگیر مذاکره نکنیم و نقشی که کنگره داشته باشد نقش حاشیه‌ای باشد. 

 

* باز هم گزیده شدن از یک سوراخ!

نکته جالب توجه این است که محمدجواد ظریف و دولت روحانی هنوز از این اتفاق عبرت نگرفته و در حال تکرار تاریخ هستند، در حالی که قانون «اینارا» هنوز بر سر جای خود باقی است حسن روحانی 19 آذرماه 99 با نادیده گرفتن نقش کنگره گفت: آن کم‌سواد تاجرمسلک (ترامپ) کاغذ را خط خطی کرد و از برجام خارج شد؛ حالا نفر بعد بیاید یک کاغذ خوب بیاورد و یک امضا بکند. محمدجواد ظریف هم 28 آبان در گفت‌وگو با روزنامه ایران بدون عبرت گرفتن از تاریخ و با خشنودی از انتخاب بایدن به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا گفت: اگر زمانی بایدن بخواهد تعهدات مبتنی بر قطعنامه ۲۲۳۱ آمریکا را اجرا کند، ما هم می‌توانیم فورا به تعهدات برجامی خود به صورت کامل بازگردیم. این روند اصلا زمانبر نیست و با چند قانون اجرایی از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا انجام‌پذیر است. وزیر خارجه ادامه داد: بیهوده به حرف‌هایی که زده می‌شود اعتبار ندهیم. در پاسخ به دعواهای داخلی که می‌گویند بایدن اگر بخواهد هم نمی‌تواند، باید گفت نه! بایدن اگر رئیس‌جمهور آمریکا شد و در کاخ سفید مستقر شد، می‌تواند با ۳ فرمان اجرایی همه اینها را لغو کند. اگر رئیس‌جمهوری آمریکا بخواهد در داخل آمریکا آسمان را به زمین بیاورد یا نیاورد به خودشان مربوط است. به قول خودشان مسؤولیت روی میز رئیس‌جمهوری آمریکا تمام می‌شود. کنگره جز اعلان جنگ هیچ مسؤولیتی در روابط خارجی آمریکا ندارد، آن هم با همکاری رئیس‌جمهوری. آنکه در روابط خارجی آمریکا مسؤولیت دارد، رئیس‌جمهوری آمریکاست. 

 

* وقتی اینارا گزینه‌های بایدن را محدود می‌کند

مؤسسه یهودی امنیت ملی آمریکا اواخر اسفند 99 طی مطلبی بر خلاف ادعاهای خارج از واقعیت ظریف نوشت قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران گزینه‌های بایدن را محدود می‌کند. 

این موسسه در یادداشتی به قلم «استیون رادیمکر» عضو ارشد این اندیشکده و دستیار پیشین وزیر خارجه آمریکا نوشت: دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا درخواهد یافت ایران تنها مانع بر سر گزینه‌های آن برای بازگشت به مذاکرات برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام نیست. بایدن بزودی متوجه خواهد شد به دلیل قانونی تقریبا فراموش‌شده‌ که سال ۲۰۱۵ به تصویب کنگره آمریکا رسیده، دستانش بسته است: قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران یا اینارا (INARA). 

در این یادداشت آمده است: قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران که توسط کنگره جمهوری‌خواهان برای نظارت بر روند آنچه مذاکراتی مخفیانه به نظر می‌رسید، طراحی شده بود، به کنگره فرصت بازبینی و به ‌طور بالقوه، مخالفت با توافق هسته‌ای باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین با ایران را می‌داد. با اینکه قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران از توافق جلوگیری نکرد اما همچنان قانون کشور است. این قانون، بازبینی نه فقط برجام، بلکه هرگونه «توافق مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران صرف‌نظر از قالب آن» توسط کنگره را الزامی کرده و بر مخالفت بالقوه با آن تصریح می‌کند. به علاوه، این قانون تمدید کاهش تحریم‌ها در مدت ۳۰ روزه‌ای را که برای بازبینی هرگونه توافق هسته‌ای با ایران در کنگره اختصاص یافته، منع می‌کند. 

این موسسه ادامه می‌دهد: دولت بایدن از شر قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران خلاص نخواهد شد. این قانون رئیس‌جمهور را ملزم کرده هر ۹۰ روز، یک گواهی پایبندی به توافق به کنگره ارائه دهد که علاوه بر موارد دیگر تأیید کند «ایران به صورت شفاف، قابل راستی‌آزمایی بوده و کامل توافق را اجرا کرده است». ترامپ با خروج از توافق، ارائه این گواهی را متوقف کرد اما در صورت پیوستن مجدد بایدن به توافق ایران، قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران او را ملزم می‌کند ارائه این گواهی را از سر بگیرد. 

در بخش دیگری از این یادداشت آمده است: با توجه به دشواری بازگشت به پایبندی کامل برای ایران، معلوم نیست بایدن چگونه می‌تواند گواهی اولیه را صادر کند، حتی اگر ایران برای پایبندی سخت تلاش کند و اگر تهران تلاشی برای پایبندی کامل نداشته باشد، قطعا بایدن قادر به صدور گواهی نخواهد بود. در صورت عدم صدور گواهی در پایان هر یک از دوره‌های ۹۰ روزه، قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران این گزینه را برای جمهوری‌خواهان کنگره فراهم می‌کند که هر دو مجلس سنا و نمایندگان را برای رأی‌گیری درباره قانونی که وضع مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران را الزامی کند، تحت فشار قرار دهند. این رأی‌گیری تحت رویه‌های به اصطلاح تسریع‌شده انجام می‌شود، یعنی حتی با وجود مخالفت رهبران اکثریت هر یک از مجالس، رأی‌گیری تضمینی است. 

دستیار پیشین وزیر خارجه آمریکا ادامه می‌دهد: اگر سیاست بایدن نتایج ملموسی در پی نداشته باشد، مطمئنا برخی در کنگره خواستار اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا خواهند بود و قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران سازوکاری در اختیار آنها قرار می‌دهد تا برای رأی‌گیری درباره این موضوع فشار بیاورند. وقتی اوباما سال ۲۰۱۵ توافق هسته‌ای خود را بر اساس قانون بازبینی توافق هسته‌ای ایران به کنگره ارائه داد، این توافق با مخالفت همه جمهوری‌خواهان، ۲۵ دموکرات مجلس نمایندگان و 4 دموکرات سنا روبه‌رو شد. با توجه به اختلاف کمی که بین تعداد نمایندگان تازه انتخاب شده ۲ حزب در کنگره وجود دارد، بایدن باید از حمایت قوی‌تری برخوردار باشد تا بتواند از تصویب قانون برای مختل کردن سیاست‌هایش در قبال ایران جلوگیری کند. 

با این وصف، در شرایطی که هرگونه توافق دولت بایدن که در همین مدت کوتاه هم نشانه‌های بدعهدی از خود بروز داده، منوط به جلب نظر کنگره و با مانع مجلسین این کشور روبه‌رو است و در حال حاضر هیچ اجماعی در داخل آمریکا برای بازگشت این کشور به برجام وجود ندارد، بلکه هر دو جناح خواستار ادامه تحریم‌های ضدایرانی توسط بایدن هستند، باید دید محمدجواد ظریف و حسن روحانی چه زمانی دست از ساده‌سازی مسائل بر می‌دارند تا از ۲‌بار گزیده شدن منافع ملی از یک سوراخ جلوگیری به عمل آورند.