آمارها حکایت از آن دارد جمعیت سالمندان بالای 60 سال کشور بیش از 8 میلیون نفر است. این رقم حکایت از آن دارد نزدیک به 10 درصد کشور به سن کهنسالی نزدیک شده‌اند. بر اساس پیش‌بینی‌‌های انجام شده از سوی کارشناسان تا سال 1420، بیش از 19 درصد جمعیت به کهنسالان اختصاص خواهد یافت و این رقم در سال 1430 به 26 درصد خواهد رسید. این آمار و ارقام در حالی پیش‌بینی می‌شود که طی سالیان گذشته سیاست‌های کلان جمعیتی در کشور نتوانسته به مرحله اجرا گذاشته شود و در آینده نزدیک باید شاهد کاهش چشمگیر آمار جوانان در سطح جامعه باشیم. بر اساس نظر کارشناسان، سالم زندگی کردن سالمندان یکی از دغدغه‌های مهم در سال‌های آینده به شمار خواهد رفت که از هم‌اکنون برای این موضوع باید چاره‌اندیشی لازم را داشت. سالمندان کشور هر روز بر تعدادشان افزوده می‌شود که این جمعیت با مشکلات متفاوتی دست به گریبان هستند. اگر چاره‌ای برای حل این مشکلات اندیشیده نشود، در آینده‌ای نه ‌چندان دور، بحران «زندگی سالمندی» در کشور رقم خواهد خورد. در همین زمینه سید‌حسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان اینکه سالمندی موضوع امروز ما نیست و از سال‌ها قبل این دغدغه توسط کارشناسان حوزه به طور جدی مطرح شده بود ولی خیلی جدی گرفته نمی‌شد، گفت: به رغم اینکه آمارها نشان از کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی و... دارد اما به نظر می‌رسید گوش شنوایی و چشم بینایی برای این وضعیت نبود تا اینکه سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد و حواس‌ها به این موضوع بیشتر جمع شد. وی افزود: البته مصوبه شورای ملی سالمندان را هم بر اساس قانون برنامه سوم توسعه کشور داشتیم که دستگاه‌های متولی و همکار تعیین شده بودند ولی کارآمدی لازم و هماهنگی بین‌بخشی وجود نداشت. نیم‌نگاهی به وضعیت جمعیت سالمندی در جهان و ایران خود گویای این موضوع است که باید نگران باشیم. البته در چند سال اخیر تلاش‌هایی برای ایجاد هماهنگی و تدوین سند سالمندان بعد از حدود 20 سال هستیم که سپاسگزاری می‌کنم. 

 

* جهش جمعیت سالمندی کشور

سرشماری‌های انجام شده در کشور مبین روند رو به رشد جمعیت سالمند در ایران است. جمعیت سالمندی در ایران طی حدود ۴۲ سال از ۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۱۰ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است (۲ برابر شدن جمعیت سالمندی) و مجددا طی حدود ۲۱ سال، در سال ۱۴۲۰ به ۲۰ درصد خواهد رسید (۲ برابر شدن مجدد جمعیت سالمندی)؛ این در حالی است که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته جهان، ۲ برابر شدن جمعیت سالمندی در طول بیش از 100 سال اتفاق افتاده است و کشور ما از جمله کشورهای واجد بالاترین شیب و شتاب افزایش جمعیت سالمندی در جهان است. در همین حال، بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، نزدیک به ۷۱ درصد از کل جمعیت کشور در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ ساله قرار دارد و این بدان معنی است که با توجه به اینکه بیش از ۷۰ درصد کل جمعیت را افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله تشکیل می‌دهند، ایران در فرصت طلایی «پنجره جمعیتی» قرار دارد و جمعیت در سن کار و فعالیت اقتصادی در آن در حداکثر میزان خود است. بر این اساس لازم است مدیران از ظرفیت‌ها و منابع سرمایه‌ای حاصل از این فرصت، برای توسعه همه‌جانبه و تضمین دوران بعد از گذار جمعیتی، یعنی سالمندی جمعیت، به نحو مطلوب استفاده کنند و رشد اقتصادی مناسبی را برای کشور فراهم کنند. تجربه بسیاری از کشورها نشان از جهش اقتصادی در دوران پنجره جمعیتی دارد. بنابراین لازم است مدیران از ظرفیت‌ها و منابع سرمایه‌ای حاصل از این فرصت، برای توسعه همه‌جانبه و تضمین دوران بعد از گذار جمعیتی، یعنی سالمندی جمعیت، به نحو مطلوب استفاده کنند و رشد اقتصادی مناسبی را برای کشور فراهم کنند. در این راستا استفاده از تجربیات و خردمندی سالمندان بسیار سودمند است و از طرف دیگر برنامه‌ریزی برای داشتن سالمندان توانمند، فعال و سالم در فاز جمعیتی آینده، می‌تواند سالمندی جمعیت را تبدیل به یک فرصت مناسب برای سالمندان و جامعه کرده و از بسیاری از مشکلات اجتماعی و اقتصادی که ممکن است با سالمندی جمعیت ایجاد شود، جلوگیری کند. آگاهی یافتن از تغییرات سنی جمعیت و برنامه‌ریزی سیاسی اقتصادی مبتنی بر آن، می‌تواند در موفقیت برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌ها، بسیار اهمیت داشته باشد. باید متناسب با ویژگی‌های همه‌جانبه این گروه سنی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی جامع انجام شود. به عبارت دیگر با توجه به افزایش وزن این گروه جمعیتی برای پاسخ به نیازهای آنان، نیاز به بازتعریف مأموریت‌های دستگاه‌های اجرایی وجود دارد. در همین راستا سند ملی سالمندان کشور، با هدف ایجاد یک پاسخ ملی به افزایش قابل ملاحظه جمعیت سالمندان و توسعه سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی مناسب، در راستای برنامه‌ریزی جهت استفاده از توانمندی‌ها ظرفیت‌های سالمندان و ارائه خدمات جامع و هماهنگ به منظور پاسخگویی و رفع نیازهای متنوع و خاص سالمندان تدوین شده است. 

 

* افزایش امید به زندگی

بر اساس آخرین پیش‌بینی‌‌های جمعیتی، امید به زندگی در بدو تولد در جهان از 2/64 در سال ۱۹۹۰ به 6/72 در سال ۲۰۱۹ رسیده است و انتظار می‌رود این رقم در سال ۲۰۵۰ از مرز 1/77 سال بگذرد. در سال ۲۰۱۹ از هر ۱۱ نفر در جهان یک نفر ۶۵ سال و بالاتر بوده است (۹ درصد)، در حالی که پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۵۰ به یک نفر از هر ۶ نفر (۱۶ درصد) برسد. در سال ۲۰۱۸ برای نخستین‌بار در تاریخ، تعداد افراد ۶۵ سال و بالاتر در جهان از تعداد افراد زیر ۵ سال بیشتر شد. نکته حائز اهمیت دیگر اینکه، در این سال‌ها سرعت رشد افراد ۸۰ سال و بالاتر به نسبت سایر سنین بیشتر است و تعداد این افراد از ۱۴۳ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ به ۴۲۶ میلیون نفر در ۲۰۵۰ (یعنی ۳ برابر) خواهد رسید. این آمارها حکایت از آن دارد که افزایش جمعیت سالمند در عین حال که اگر تدبیر نشود می‌تواند بحران‌های مختلفی ایجاد کند ولی خود موفقیت بزرگی است که کشورها برای افزایش طول عمر و... به دست می‌آورند و صرفا نمی‌توان افزایش جامعه سالخورده در کشور را یک نکته منفی دانست، بلکه باید ضمن اتخاذ تدابیر مناسب جهت افزایش نسل جوان در کشور، زمینه را برای یک زندگی سالم در دوران سالمندی فراهم آورد. در همین زمینه رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران بر این باور است برای ساماندهی بهتر جمعیت سالمند کشور باید از سند ملی سالمندان استفاده کرد. سیدحسن موسوی‌چلک گفت: محتوای سند ملی سالمندان مورد پذیرش در کشور است و دبیرخانه شورای ملی سالمندان به عنوان مرجع ملی این حوزه آن را منتشر کرده است و مسؤولان سازمان‌های مختلف و کارشناسان در تدوین آن مشارکت داشتند. 

***