انتشار اخباری پیرامون آزمایش موشک هایپرسونیک چین و تکذیب آن از سوی وزارت خارجه این کشور سؤالاتی را پیرامون تقابل نظامی قدرت‌های جهانی پدید آورده است
رضا عدالتی‌پور*: رسانه‌ها ابتدای این هفته با انتشار خبری به نقل از نشریه انگلیسی فایننشال‌تایمز اعلام کردند چین ماه آگوست یک موشک مافوق صوت (هایپرسونیک) با قابلیت هسته‌ای آزمایش کرده است. در گزارش این نشریه آمده است ویژگی این موشک این است که در مدار پایین به پرواز درآمده و پیش از برخورد به هدف مورد نظر گردشی در اطراف کره زمین داشته است. این مساله نشان‌دهنده قابلیت فضایی پیشرفته‌ای است که سازمان اطلاعات آمریکا را شگفت‌زده کرد. نکته قابل توجه در این آزمایش موشکی استفاده از پیشرانه موشکی تقویت‌شونده است که سبب می‌شود موشک قبل از حرکت به سمت هدف، از «مدار پایین» عبور کند. این موشک در فاصله کمتر از 40 کیلومتر به هدف اصابت کرد. با این حال وزارت خارجه چین روز دوشنبه خبر اخیر نشریه فایننشال‌تایمز درباره آزمایش موشک فراصوت توسط پکن را تکذیب کرد. به نوشته خبرگزاری رویترز، «ژائو لیجیان» سخنگوی وزارت خارجه چین گفت خبر فایننشال‌تایمز اشتباه بوده و پکن یک فضاپیما را مورد آزمایش قرار داده است. دیپلمات چینی گفت پکن فناوری استفاده مجدد از فضاپیما را مورد آزمایش قرار داده که امری عادی بوده و بسیاری از کشورها آزمایش‌های مشابهی را انجام داده‌اند. لیجیان در ادامه گفت اهمیت این آزمایش در این است که «روشی ارزان و مناسب برای بشر فراهم می‌کند تا بتواند به صورت صلح‌آمیز در فضا رفت‌و‌آمد داشته باشد». سخنگوی وزارت خارجه چین متذکر شد بر خلاف ادعای فایننشال‌تایمز، این آزمایش ماه جولای انجام شده است. اگر چه سخنگوی وزارت خارجه چین این مساله را تکذیب کرده است اما موضوع تسلیح ارتش خلق چین به موشک‌های هایپرسونیک مساله‌ای است که تقریبا از 2سال قبل در رسانه‌ها مطرح شده است. ضمن اینکه این تکذیبیه را می‌توان در راستای سیاست رسمی و اعلامی پکن درباره نحوه به‌کارگیری تسلیحات هسته‌ای عنوان کرد. بر اساس بیانیه منتشر شده در پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت خارجه چین درباره سلاح‌های هسته‌ای «چین متعهد می‌شود هیچ وقت و تحت هیچ شرایطی از سلاح‌های هسته‌ای علیه کشورهای بدون سلاح هسته‌ای یا مناطق عاری از سلاح هسته‌ای استفاده نکرده یا تهدید به آن نکند». علاوه بر این سیاست عمومی چین درباره جنگ هسته‌ای این است که این کشور سلاح هسته‌ای را نه برای ضربه اول، که به عنوان قدرتی برای حفظ نیروی تلافی‌جویانه بازدارنده مدنظر دارد. از این رو طبیعی است چینی‌ها مساله آزمایش موشک‌های هایپرسونیک را تایید نکنند.
* ویژگی موشک‌های هایپرسونیک
موشک هایپرسونیک موشکی است که حداقل 5 برابر سرعت صوت (5ماخ) حرکت می‌کند. سلاح‌های مافوق صوت عموما به معنای موشک‌هایی است که در ارتفاع کمتر از موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM) و ارتفاع بیشتری نسبت به موشک‌های کروز سنتی پرواز می‌کنند و عمدتا برای استفاده منطقه‌ای و نه بین قاره‌ای در نظر گرفته شده‌اند. موشک‌های هایپرسونیک بر اساس سامانه پیشران شامل ۲ دسته موشک‌های مجهز به سامانه تقویت‌شونده هدایت‌پذیر مربوط به موشک‌های بالستیک (Hypersonic glide vehicles HGV) و موشک‌های کروز مافوق صوت (hypersoniccruise missile HCM) است.
ویژگی موشک‌های مجهز به سامانه تقویت شونده این است که پیش از برخورد با هدف، توسط یک موشک جانبی نظیر آنچه برای پرواز فضاپیما مورد استفاده قرار می‌گیرد پرتاب و در ارتفاع کمتر از موشک‌های بالستیک قاره‌پیما پرواز می‌کنند و قابلیت مانور قابل توجهی دارند. به عبارت دیگر این موشک‌ها حین پرواز از موتورهای پرسرعت موسوم به «scramjets» استفاده می‌کنند که برای پرواز با سرعت و ارتفاع بیشتر از موشک کروز سنتی طراحی شده‌اند. بر این اساس HGVها مسیر متفاوتی را دنبال می‌کنند و از این رو است که گفته می‌شود توسط رادارهای دشمن کمتر قابل تشخیص است. در واقع رادار این موشک را نسبت به موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای معمول دیرتر تشخیص می‌دهد، زیرا در ارتفاع کم در مقایسه با موشک‌های بالستیک پرواز می‌کند. این سلاح‌ها با حرکت در ارتفاع بین 40 تا 100 کیلومتر می‌توانند از نیروهای آیرودینامیکی برای مانور و تنظیم یا اصلاح مسیر خود در بیشتر پرواز خود استفاده کنند. به طور حتم، موشک‌های بالستیک معمولی نیز تا حدی قابلیت مانور دارند اما همان‌طور که کامرون تریسی، عضو کندال در برنامه امنیت جهانی در اتحادیه دانشمندان نگران، اشاره می‌کند «قابلیت مانور موشک‌های مافوق صوت بسیار برتر از موشک‌های بالستیک است. از آنجا که سلاح‌های مافوق صوت در جو پرواز می‌کنند، می‌توانند از نیروهای آیرودینامیکی برای تصحیح مسیر در بیشتر مسیرهای پرواز خود استفاده کنند».
* هایپرسونیک‌ها بازیگران جدید عرصه موشکی
بحث درباره سلاح‌های مافوق صوت در سال‌های اخیر با توجه به سرمایه‌گذاری کلان چندین میلیارد دلاری روسیه و آمریکا در این عرصه و برنامه آنها برای تسریع توسعه سلاح‌های مافوق‌صوت و همچنین پیشرفت چین در این باره مورد توجه قرار گرفته است. تاکنون به طور رسمی روسیه در سال 2018 با آزمایش موشک «آوانگارد» مالکیت نخستین سلاح هایپرسونیک را به نام خود ثبت کرد. سال 2020 نیز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا از دستیابی این کشور به موشک هایپرسونیک خبر داد. دولت چین اما تاکنون درباره برخورداری از این سلاح رسما اعلام نظر نکرده است اما برآوردهای کارشناسان و تحلیلگران حوزه موشکی این است که موشک دانگ فنگ 17 (DF-17) که بر اساس آخرین تخمین‌ها برد آن بین 1800 تا 2500 کیلومتر است و به گفته برخی تحلیلگران این سیستم به طور بالقوه می‌تواند به سرعت بیش از 5 ماخ برسد، پایه اصلی موشک‌های هایپرسونیک چین است. فوریه 2020 ژنرال «ترنس اوشونسی» فرمانده وقت فرماندهی شمالی ایالات متحده و فرمانده دفاع هوایی و فضایی آمریکای شمالی در مقابل کمیته نیروهای مسلح سنا گفت: «چین در حال آزمایش یک موشک هایپرسونیک با برد میان‌قاره‌ای شبیه موشک روسی آوانگارد (Avangard) است. همان‌طور که عنوان شد چین تاکنون برخورداری از این سلاح را به طور رسمی تایید یا تکذیب نکرده است اما به نظر می‌رسد چینی‌ها برای مقابله با سیستم دفاع موشکی ایالات متحده و غلبه بر تسلیحات تهاجمی آمریکا نظیر ناوهای تهاجمی و هواپیمابر آمریکا در منطقه شرق آسیا به این موشک‌ها نیاز مبرم دارند.
* هایپرسونیک‌های چینی در برابر دفاع موشکی آمریکا
در صورت وجود موشک‌های مافوق صوت چینی این تسلیحات می‌تواند به مهمات معمولی یا هسته‌ای مسلح شود. این باعث می‌شود در مقایسه با موشک‌های غیرهایپرسونیک و جنگنده‌ها یا هواپیماهای بدون‌سرنشین، بهتر بتوانند به اهداف حساس به زمان، متحرک یا با ارزش بالا حمله کنند. چنین قابلیت‌هایی به دنبال تثبیت تعادل امنیتی (موازنه با آمریکا) در شرق آسیا، هند و اقیانوس آرام است. این موشک‌ها رهگیری را برای سیستم‌های دفاع موشکی هوایی، دریایی و زمینی آمریکا و متحدانش که برای مقابله با موشک‌های بالستیک طراحی شده‌اند و مسیرهای قابل پیش‌بینی‌تری را در فضا یا موشک‌های کروز معمولی طراحی کرده‌اند، دشوار می‌کند. علاوه بر این در عرصه رقابت تسلیحات اتمی نیز اگر چه ایالات متحده موشک‌های استراتژیک (ICBM) بیشتری برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای در بردهای بین‌قاره‌ای 5500 کیلومتر یا بیشتر دارد اما نیروهای مستقر در آسیا عمدتا بر موشک‌های کوتاه‌برد توسعه‌یافته در دوران جنگ سرد متکی هستند، مانند موشک‌های صوتی نیروی دریایی و موشک حمله تاماهاوک زمینی که روی کشتی‌های سطحی و زیردریایی‌های آمریکا مستقر شده است. در واقع، تا زمان ماندگاری پیمان «منع نیروهای هسته‌ای میان‌برد»، آمریکا از ساخت، استقرار یا آزمایش موشک‌های بالستیک و کروز زمینی پرتاب شده با برد 500 تا 5500 کیلومتر (300 تا 3400 مایل) محروم بود. در حالی که براساس برخی گزارش‌ها چین توانسته با استفاده از قابلیت عدم شرکت در گفت‌وگوهای INF بیش از 1250 موشک میان‌برد در این منطقه مستقر کند. حال در صورتی که چین امکان ارتقای تکنولوژیک این موشک‌ها به هایپرسونیک را داشته باشد طبیعتا قدرت مانور غیرقابل پیش‌بینی بیشتری را در برابر نیروهای تهاجمی آمریکا در منطقه خواهد داشت و امکان دور زدن بهتر برخی جنبه‌های سیستم‌های دفاع موشکی بالستیک کنونی ایالات متحده (BMD) را نیز برای آنها فراهم می‌کند.
* روزنامه‌نگار
