گروه سیاسی: امضای قرارداد سه‌جانبه انتقال گاز با حضور روسای جمهوری ایران، ترکمنستان و آذربایجان در حاشیه اجلاس سران اکو می‌تواند نمادی از تغییر ریل سیاست خارجی دولت سیزدهم، در پیش گرفتن سیاست همسایه‌گرایی و سرمایه‌گذاری حداکثری روی ظرفیت‌های منطقه‌ای باشد؛ سیاستی که علاوه بر آورده‌های اقتصادی می‌تواند به تقویت موضع سیاسی کشورمان نیز در میان‌مدت و بلندمدت منتهی شود. 

به گزارش «وطن‌امروز»، دومین سفر خارجی رئیس‌جمهور به عشق‌آباد برای شرکت در اجلاس سران اکو بیش از آنچه گمانه‌‌زنی می‌شد بازخورد داشت. امضای قرارداد سه‌جانبه سوآپ (انتقال) گاز با حضور روسای جمهوری ایران، ترکمنستان و آذربایجان فراتر از اهمیت و آورده‌های اقتصادی و سیاسی برای کشورمان، نشان از عزم دولت سیزدهم برای افزایش نقش‌آفرینی در معادلات منطقه فارغ از نتایج مذاکرات ایران و 1+4 که از روز گذشته در وین آغاز شده، داشت. همسایه‌گرایی و آغاز تحول در رویه سیاست خارجی دولت با اولویت قرار دادن کشورهای همسایه از جمله مهم‌ترین وعده‌هایی بود که حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی در ایام تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری بر آن تاکید داشت. او در یکی از برنامه‌های انتخاباتی خود با یادآوری این مساله که نمی‌توان اقتصاد را معطل یک توافق قرار داد، گفته بود: ایران می‌تواند مناسبات گسترده‌ای با کشورهای جهان داشته باشد و قطعا کشورهای همسایه در اولویت تعامل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قرار دارند. رد این وعده را البته تا حد زیادی می‌توان در رویکرد دولت و دستگاه دیپلماسی‌اش در 100 روزی که از تشکیل هیات دولت گذشته مشاهده کرد. رئیسی که در نخستین سفر خارجی خود در دوره ریاست‌‌جمهوری‌اش راهی دوشنبه، پایتخت تاجیکستان برای شرکت در نشست سازمان همکاری شانگهای و آغاز عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در آن سازمان شده بود، در دومین سفر خارجی خود نیز با امضای این قرارداد سه‌جانبه نشان داد تحرک دیپلماسی تهران تنها محدود به یک گزینه نخواهد بود. ارسال این پیام آن هم در آستانه آغاز گفت‌وگوهای ایران و ۱+۴در پایتخت اتریش گویای تغییر رویه دولت جدید در مواجهه با تهدیدهای غرب از طریق تقویت مناسبات با همسایه‌ها و شرق است. افزایش نقش‌آفرینی منطقه‌ای ایران در زمینه انتقال انرژی به عنوان یک امتیاز اقتصادی و سیاسی و تقویت مناسبات با همسایگان حکایت از در پیش گرفتن یک دیپلماسی پویای منطقه‌ای و استراتژی بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های موجود در منطقه داشت. 

 

* تقویت سیاست همسایگی، استراتژی دولت سیزدهم

در همین زمینه رئیسی پس از بازگشت از سفر یک روزه به عشق‌آباد در تشریح نتایج این سفر گفت: حضور جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از موسسان سازمان اکو پیام‌های مختلفی داشت و در این نشست همه اعضای این سازمان منطقه‌ای بر افزایش روابط اقتصادی کشورهای عضو تاکید داشتند. رئیس‌جمهور گفت: دستاوردها و موفقیت‌هایی که سازمان همکاری اقتصادی اکو تاکنون داشته، کافی نیست و باید گام‌های بلندتری در مسیر توسعه همکاری‌های اقتصادی برداشته شود. وی با اشاره به دیدارهای دوجانبه با سران کشورهای شرکت‌کننده در اجلاس اکو اظهار داشت: مهم‌ترین محور گفت‌وگو با روسای‌جمهور استفاده از ظرفیت‌های موجود برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری بود. 

رئیسی تحولات افغانستان را از دیگر محورهای گفت‌وگو با سران کشورها دانست و گفت: در گفت‌وگوهای خود بر استقرار حکومت فراگیری که بتواند همه اقوام و گروه‌های سیاسی افغانستان را نمایندگی کند، تاکید کردیم، چرا که استقرار چنین حکومتی، می‌تواند هم برای افغانستان امنیت‌ساز باشد و هم نگرانی کشورهای همسایه افغانستان را برطرف کند. رئیس‌جمهور با اشاره به دیدار و گفت‌وگو با رئیس‌جمهور ترکمنستان اظهار داشت: موضوع محوری در این دیدار توسعه روابط اقتصادی و رفع مشکل ترانزیت و گاز بود که این موضوعات حل‌و‌فصل شد و قرار شد مساله ترانزیت به‌گونه‌ای حل شود که ارتباط با کشورهای مختلف تسهیل شود. وی خاطرنشان کرد: موضوع گاز هم که دچار وقفه شده بود مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت به انعقاد قرارداد منتهی شد و امیدواریم پس از این هیچ گونه نگرانی در این زمینه وجود نداشته باشد. 

رئیسی با بیان اینکه احساس ما در نشست با سران کشورها این بود که بین جمهوری اسلامی ایران و برخی کشورها مسائلی وجود دارد که در جریان دیدار‌ها و گفت‌وگوها بسیاری از این مسائل براحتی حل‌و‌فصل شد، ادامه داد: به عنوان مثال پس از سفر به تاجیکستان و دیدار و گفت‌و‌گو با رئیس‌جمهور این کشور، سطح تبادلات و روابط تجاری و اقتصادی ایران با تاجیکستان ۳ برابر افزایش یافته است. 

رئیسی با بیان اینکه سیاست همسایگی دولت جواب داده است، ادامه داد: باید همچنان بر تداوم توسعه روابط با کشورهای همسایه پافشاری کرده و زمینه فعالیت تجار و فعالان اقتصادی را با این کشورها از نظر سیاسی تسهیل کنیم. وی با اشاره به دیدار با بازرگانان، تجار و فعالان اقتصادی در ترکمنستان اظهار داشت: در این نشست فعالان اقتصادی مشکلات جدی خود را مطرح کردند و برای رفع این مشکلات انعقاد قرارداد گازی و رفع مشکل ترانزیت، می‌تواند شرایط مناسبی برای فعالیت تجار و بازرگانان در ترکمنستان فراهم کند و دستگاه‌های دیگر نیز باید مشکلات تجار و بازرگانان را پیگیری و برطرف کنند. 

علی بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت نیز با انتشار توئیتی با موضوع امضای قرارداد سه‌جانبه ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان، آن را نشان نگاه متفاوت دیپلماسی دولت سیزدهم نسبت به ظرفیت‌های منطقه‌ای دانست و نوشت: «دیپلماسی در ‎دولت مردمی در خدمت منافع ملی است. با قرارداد گازی سه‌جانبه بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان که نتیجه نگاه متوازن به همه ظرفیت‌ها در سیاست خارجی است، معادل گاز 5 استان ایران تامین خواهد شد. با نگاه ویژه به همسایگان، میدان روابط خارجی دیگر محدود به چند کشور خاص نیست».

 

* برگ برنده عشق‌آباد قبل از شروع گفت‌وگوهای وین

سفر رئیس‌جمهور به عشق‌آباد و انعقاد قرارداد سه‌جانبه میان ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در رسانه‌های خارجی نیز بازخورد داشت. دویچه وله در گزارشی با بیان اینکه این گاز از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت خواهد شد و ایران گاز مصرفی مورد نیاز خود در 5 استان کشور را نیز از حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد، نوشت: ترانزیت گاز ترکمنستان به آذربایجان می‌تواند برای اقتصاد ایران سودمند و پردرآمد باشد و تمایل ایران برای بهره‌برداری از امکانات جغرافیایی و استراتژیک برای انتقال انرژی منطقه را بیشتر کند. العربیه نیز با اشاره به توافق سه‌جانبه مذکور به همزمانی این اتفاق با گفت‌وگوهای ایران و 1+4 پرداخت و نوشت: در آستانه ازسرگیری مذاکرات وین، رئیسی از تعامل با همسایگان سخن گفته است. 

در این میان نکته‌ای که نباید نسبت به آن غافل بود تغییر وجهه ایران به‌ عنوان یک بازیگر در عرصه بین‌المللی است. میراث روحانی و سیاست تغییرناپذیر دولت‌های یازدهم و دوازدهم در عرصه بین‌المللی عملا ایران را تبدیل به بازیگری واکنشی در مواجهه با فشارهای طرف غربی و در رأس آنها آمریکا کرده بود. مصادیق متعددی همانند مخالفت علنی رئیس‌جمهور سابق با تغییر رویه ایران در عرصه برجام و خروج آمریکا از این تعهد که در قالب قانون هسته‌ای مجلس تجسم یافته بود باعث شد روحانی حتی در روزهای پایانی دولتش نیز علت عدم رفع تحریم‌ها را نه در رفتار طرف مقابل که در سیاست‌های نظام جست‌وجو کند و به آن بتازد. در چنین فضایی تغییر ریل سیاست خارجی دولت سیزدهم و تقویت سیاست همسایه‌گرایی و افزایش گزینه‌های خارجی برای تعامل، آن هم در ایامی که دور جدید مذاکرات میان ایران و ۱+۴ آغاز شده است می‌تواند به عنوان دستاوردی مهم از سوی دولت جدید پی گرفته شود. از یک سو افزایش بازدارندگی در سایه اقدامات ماه‌های اخیر در زمینه غنی‌سازی که باعث تحریک طرف غربی به یافتن راهی برای کسب رضایت ایران برای بازگشت به تعهدات برجامی شده و از سوی دیگر دیپلماسی فعال در تقویت مناسبات و تفاهمات اقتصادی با همسایگان و شرق به عنوان راهکاری برای کاهش فشار تحریمی غرب باعث می‌شود دست ایران نیز در مذاکرات هسته‌ای باز باشد.