گروه فرهنگ و هنر: هفته گذشته یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر ارشاد از میهمان ویژه شدن هند در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که قرار است 19 تا 29 اردیبهشت سال 1403 برگزار شود، خبر داد. جواهر لعل نهـرو، نخست‌وزیر هندوستان و علامه شبلی نعمانی درباره شباهت‌های فرهنگی و تاریخی ایران و هند اینگونه گفته‌اند: «در تاریخ سراسر جهان، 2 ملت ایران و هند به قدری به هم نزدیک بوده‌اند که نمی‌توان در جای جای دنیا نشانی همانند این 2 تمدن کهن یافت». حتی در سال‌های خیلی دور زبان رسمی هند بیش از 700 سال فارسی بوده است. بلرام شکلا، رایزن فرهنگی هند در ایران نیز گفته است در سیاست جدید تعلیم و تربیت هندوستان، زبان فارسی را به عنوان یکی از 9 زبان کلاسیک مصوب کردیم. این 2 کشور مشترکات فرهنگی و ادبی گسترده‌ای دارند و اگر بستر اصلی آن یعنی ادبیات را در نظر بگیریم، حرکت فوق‌العاده‌ای ایجاد می‌کنند. زبان فارسی در هند از فهرست زبان‌های خارجی هم، خارج شده است.

بیش از 9 هزار نشر و 21 هزار توزیع‌کننده و خرده‌فروش هندی در حوزه نشر و کتاب فعالیت می‌کنند و بر اساس گزارش‌ها نیز در سال 2024 برآورده شده است که حجم اقتصادی صنعت نشر هند به بیش از 800 میلیارد روپیه معادل 570 هزار میلیارد تومان برسد. به طور میانگین هر هندی (جمعیت یک میلیارد و 400 میلیون) نزدیک به 400 هزار تومان و هر ایرانی (جمعیت 88 میلیون) نزدیک به 136 هزار تومان سرانه خرید از حوزه نشر دارند. نزدیک به 1.2 میلیون نفر در هند و بیش از 100 هزار نفر هم در ایران به طور مستقیم و غیرمستقیم در صنعت نشر مشغول هستند.

هند بر اساس گزارش «نیلسن» در سال 2016 ششمین کشور ناشر بزرگ در جهان و دومین ناشر انگلیسی‌زبان بعد از آمریکا بوده است. نظرسنجی نیلسن در میان مصرف‌کنندگان هم از فروش بیشتر کتاب‌های آموزشی خبر می‌داد و همین بخش هم 70 درصد بازار کتاب هند را تشکیل داده و به نوعی می‌گویند سنگر صنعت نشر هند است. از آن جهت که هندی‌ها مصرف‌کننده‌ زبان انگلیسی هستند؛ بهترین کتاب‌های دنیا در هند وجود دارد و اساسا هند بهترین بازار کتاب‌های انگلیسی به شمار می‌آید و مثل ایران یا خیلی از کشورهای دیگر که انگلیسی زبان اصلی خواندن در آن کشور به شمار نمی‌آید، ترجمه مورد توجه نیست. لذا بهترین کتاب‌ها، اولا به‌روز و به سرعت وارد هند می‌شود و ثانیا خیلی به‌ندرت تبدیل به ترجمه می‌شود.

بازار هند می‌تواند برای آثار ایرانی از 2 جهت مورد توجه قرار بگیرد؛ در مرتبه اول کشور هند بازار یک میلیارد و 400 میلیونی دارد که حجم اقتصادی‌اش 47 برابر کشورمان است  و اگر آثار ایرانی بنا به شباهت فرهنگی درصد کمی از این حجم را در این کشور به خود اختصاص دهد نیز موفقیت خوبی خواهد بود که این امر نیازمند فعالیت بیشتر رایزن‌های فرهنگی است. در مرتبه دوم دیگر نیازی نیست آثار ایرانی به زبان هندی ترجمه شود، بلکه می‌توان با یک تیر 2 نشان زد؛ یعنی آثار را به انگلیسی ترجمه کرده و علاوه بر صادرات ادبیات به کشور هند، می‌توان از هند به عنوان پل ارتباطی با صنعت نشر جهان استفاده کرد.

در هند مجموعه‌هایی وجود دارد که می‌توانند کتاب ناشران ایرانی را با قیمت مناسب و سرعت زیاد منتقل کنند. ناشران ایرانی می‌توانند کتاب خود را به هر زبانی خواستند منتشر و به هر کجای دنیا که خواستند ارسال کنند. به نظر می‌رسد این ۲ گزینه، یعنی صادرات کتاب به هند و ارسال کتاب از هند به نقاط دیگر دنیا بسیار ارزشمند است و حسن آن این می‌تواند باشد که دیگر نیاز نیست به سختی کتاب را وارد ایران و باز به سختی آن را از کشور خارج کنیم.

علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر انتشارات جمال که مدتی پیش در نمایشگاه بین‌المللی دهلی‌نو حضور پیدا کرده بود، وضعیت تولید کتاب در هند را اینگونه توصیف کرد: «ناشران ایرانی باید به این مساله توجه کنند که چاپ و صحافی کتاب در هند حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد به تناسب کتاب‌ها، ارزان‌تر تمام می‌شود، زیرا قیمت‌گذاری کتاب در هند معادل و حتی کمتر از قیمت کتاب در ایران است؛ البته ناشران ایرانی برای رسیدن به سود در بازار کتاب هند باید بتوانند کتاب را با هزینه کمتر در این کشور تولید کنند و علاوه بر این باید هزینه حمل‌و‌نقل را از اعتباری که به تولید اختصاص می‌دهند، کم کنند. در مجموع باید گفت تولید کتاب در هند توجیه اقتصادی دارد».

در پایان نیز باید گفت کشور هند در صنعت نشر بویژه در صادرات ادبیات به جهان می‌تواند تسهیل‌گر باشد اما در این بین باید استراتژی برای صادرات ادبیات نیز داشته باشیم. علاوه بر داشتن یک سیاست کلی در این حوزه باید ناشران و رایزنان فرهنگی هم نقش فعال‌تری ایفا کنند تا بتوانیم آثارمان را ابتدا در هند و در ادامه در جهان منتشر کنیم، کاری که در ادبیات کم شده است.

البته آثار ادبی‌ ما غالبا به زبان کشورهای همسایه یعنی عربی، ترکی و گاهی هم اردو ترجمه می‌شوند اما با نگاه اقتصادی نبوده است. اگر شما در بازار کتابفروشان بغداد راه بروید، اثر ترجمه‌شده‌ای را بخواهید از آثار تألیفی پیدا کنید یافت نمی‌شود اما اشعار فروغ فرخزاد و احمد شاملو را در کتابفروشی‌های خیابان المتنبی بغداد به راحتی می‌توان خرید.

البته وضعیت صنعت نشر در هند با سایر میهمان‌های ویژه‌ای که به نمایشگاه دعوت شده‌اند، یعنی کشورهایی چون افغانستان، تاجیکستان، چین و... برای همکاری و ایجاد پل جهانی برای نشر و ادبیات کشورمان بسیار متفاوت است و باید با کمترین اتلاف وقت بیشترین بهره را از این فرصت ببریم.