امیر استکی: پس از حل‌وفصل چالش برنامه هسته‌ای ایران توسط طرف‌های غربی و بویژه آمریکا، چالش‌‌های دیگری که در تعارض با منافع آنان وجود خواهد داشت یکی برنامه دفاعی موشکی ایران و دوم تاثیر‌‌گذاری منطقه‌ای ایران است. هر دوی این مسائل به شکل قابل توجهی به عملکردها و ماموریت‌‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مرتبط است و پرواضح است سپاه پاسداران یکی از 2 نهاد نظامی- ‏امنیتی کشور و ممزوج در همه ساختار حاکمیت است.
برای آمریکایی‌ها حل این دو چالش با کمترین هزینه در اولویت خواهد بود. کم‌هزینه‌‌‌‌‌ترین راه برای آنها به شکل بدیهی روی آوردن به مذاکره و دیپلماسی خواهد بود. برای این منظور در ابتدا باید ایران را وادار به مذاکره بر سر آنها کرد. مساله‌ای که هم‌اکنون با مقاومت شدید، طبیعی و ناگزیر دولت ایران مواجه شده است. برای این منظور آمریکایی‌ها به 3 چیز نیاز خواهند داشت: 1- ادامه فشار اقتصادی ملموس و همه‌جانبه، 2- ایجاد نارضایتی گسترده در میان مردم ایران با تمهید سازوکارهایی برای حس شدن فشارهای اقتصادی ذکر شده توسط مردم ایران و در کنار آن ایجاد یک راه‌حل در دسترس با تصویرگری یک مقصر خاص و 3- حمایت از جریانات سیاسی که این نارضایتی را سیاسی کرده و ابتکار عمل را به‌دست بگیرند؛ از راه افزایش فشار و کنترل و تعدیل آن متناسب با رقابت‌های سیاسی داخلی ایران.
از 3 موردی که بیان شد، مورد اول سال‌هاست وجود دارد و در حدود 6-5 سال پیش به اوج خود رسید و موارد دوم و سوم در بستری که به انتخاب شدن روحانی ختم شد نمایان شد. تحریم‌ها به دنبال انعقاد برجام که یک حل‌وفصل طولانی‌مدت برای آنچه خطر برنامه هسته‌ای ایران عنوان می‌شد، بود، تا حدود کمی معلق شد اما توانمندی این روند برای آنچه تغییر رفتار پایدار جمهوری اسلامی ایران عنوان می‌شود عاملی است که هیچ توجیهی را برای معطل کردن به سیاستمداران آمریکایی نخواهد داد. هرکس چه محافظه‌کار و چه دموکرات به کاخ سفید راه یابد همین مسیر کم‌هزینه که کارآیی خود را نشان داده است، برخواهد گزید. در دوران تحصیل یکی از اساتید که تخصص اصلی‌اش روابط بین‌الملل بود و ارتباطات زیاد با مجامع آکادمیک آمریکایی نیز داشت در بیان چالش‌هایی که  بر سر پیشرفت مذاکرات قرار داشت، همواره به هزینه سنگین ایران در تاسیسات هسته‌ای خود اشاره می‌کرد و می‌گفت این چالشی است برای حل برنامه هسته‌ای ایران، چرا که بسیار سخت است راه‌حلی پیدا شود که این تاسیسات را به‌گونه‌ای حفظ کند که هزینه سنگین ایران برای آنها کاملا از بین نرود و از سمت دیگر رسیدن به راهکارهایی که این تاسیسات را کاملا به کناری می‌نهند، به علت بهای سنگینی که ایران برای آن پرداخت کرده است، عملا غیر قابل دسترس خواهد بود. این گره و چالش را استاد مذکور از پنجره نگاه ناظران خارجی مطرح می‌کرد و نشان‌دهنده این مهم بود که تقریبا برای هیچ بازیگر غیرایرانی هم تعطیلی برگشت‌ناپذیر تاسیسات هسته‌ای به عنوان یک راه‌حل عملیاتی و نه یک خواسته کران بالا در فرآیند چانه‌زنی، مطرح نبوده است و آنچه از نگاه آنان حل مساله برنامه هسته‌ای ایران را در عمل بسیار پیچیده می‌کرده، همین مشکل بوده است اما بر خلاف تصور آنها، نخبگانی در ایران وجود داشتند که این ناشدنی عقلایی را شدنی کردند. آن هم از مسیر 3مرحله‌ای که در ابتدا بیان کردیم.
حال که برنامه هسته‌ای ایران برای جهان غرب بی‌خطر شده است، نوبت به چالش‌‌های اساسی دیگر آنها با جمهوری اسلامی ایران رسیده است. مهم‌ترین آنها توان بازدارنده موشکی ایران است. توان استراتژیک و بسیار پراهمیتی که به ایران با وجود عدم دسترسی‌‌‌‌اش به تجهیزات مدرن نظامی و محروم بودنش از خریدهای تسلیحاتی تعیین‌کننده، امکان موثری برای موازنه قدرت نظامی در منطقه خاورمیانه داده است. اینکه ایران از این توان بازدارنده که تنها گزینه‌‌‌‌اش در جریان موازنه قوا در منطقه‌ای با دشمنان عینی- که دشمنی خود با ایران را به هیچ‌وجه کتمان نیز نمی‌کنند- است دست بردارد، بسیار انتظار غیرعقلانی و گزافی است. همین گزافه و غیرعقلانی بودن این مساله است که در حال حاضر برای هیچ بازیگری در ایران در مخالفت با آن تردیدی باقی نمی‌گذارد اما مساله اساسی اینجاست که برای طرف‌‌های غیرایرانی تجربه روند دسترسی به برجام، نمایانگر آن است که در ایران گروه‌هایی وجود دارند که پس از یک دوره فشار و در ترکیب این مساله با رقابت‌های سیاسی داخلی، قابلیت پذیرفتن بلااثر کردن توان موشکی ایران را خواهند داشت. از نگاه ایالات متحده این مساله فقط به گذر زمان و افزودن موثر فشارهای اقتصادی نیاز خواهد داشت.
در این میان اما باید به ایجاد یک تصویر عمومی در اذهان ایرانیان به نحوی که یک مقصر عمده و یک راه‌حل ساده در رابطه با فشارهای اقتصادی و تنگناهای بین‌المللی در آن وجود داشته باشد، اقدام کرد. آنچه در این روزها شاهد آن هستیم، شکل‌‌‌گیری این تصویر حول و حوش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
پررنگ کردن سپاه پاسداران در پروسه تحریم‌‌های برجام در حالی که این تحریم‌ها هیچ ارتباطی به سپاه ندارد از یکسو و دور جدید تحریم‌های معروف به «مادر تحریم‌ها» با محور قرار دادن هر گونه ارتباطی با سپاه از سوی دیگر؛ به دنبال عملیاتی کردن همه فشارهای قبل از برجام و حتی بدتر از آن است.
مقصر جدید در راهبرد سه‌گانه‌ای که از آن یاد کردیم، سپاه پاسداران نشان داده خواهد شد. نهادی که در این تصویر دشمن‏ساخته خاص با توسعه‌طلبی‌‌های خود در منطقه باعث این شده است که به عموم ایرانیان فشار وارد شود. این چیزی است که در آینده نه چندان دور به دال مرکزی تحلیل‌های عده‌ای در داخل کشور برای توصیف وضعیت فشار و تحریم اقتصادی در پیش‌رو، تبدیل خواهد شد. عده‌ای نیز در داخل بر این روایت سوار خواهند شد و با ایجاد فضای رعب و وحشت در جامعه بر سر اینکه تنها آنها هستند که می‌توانند این مساله را حل کنند و مابقی رقبای سیاسی به این مشکل دامن خواهند زد، گوی قدرت را در میدان چوگان خود حفظ خواهند کرد.
پس از این، راه برای حل مساله به گونه‌ای که امروز بسیار غیرعاقلانه و حتی خائنانه تصور می‌شود باز خواهد شد. هر کنشگری در شرایط اضطراری و برای حفظ جان خود می‌تواند به هر عملی دست بزند. رساندن وضعیت کشور در بستر یک تصویر به این مرحله پس از منجر شدن به برجام، دوباره در حال شکل‌گیری است. شاید 4 یا 5 سال دیگر سیاستمدارانی در ایران وجود داشته باشند که معتقد باشند هم باید موشک بپرد و هم چرخ اقتصاد مردم بچرخد و حتی آب خوردن مردم هم به حل مساله موشکی ایران وابسته است و قس علی هذا.
لذا آنچه این روزها به راه افتاده است و در ظاهر حمایتی بی‌دریغ از سپاه است، در اصل شروع سیبل کردن سپاه پاسداران است؛ در مرکز توجه قرار دادن سپاه و سپس به مرور زمان ساختن چهره مقصر اصلی همه فشارهای آتی از آن و بعدتر مبارزه با دولت باتفنگ! و محدود کردن و بی‌اثر کردنش و خزیدن از این مسیر به خانه قدرت سیاسی. معامله برد- باخت-بردی که برندگان دو سر آن برخی سیاستمداران موج‌سوار داخلی و ایالات متحده آمریکا و اسرائیل و عربستان سعودی و بازندگان میانه آن ملت خلع سلاح شده ایران خواهند بود. ملتی که بعد از آن نیز از این تسلسل استهلاک عوامل قدرت ملی‌‌‌‌اش رها نخواهد شد.
 

ماشاالله ذراتی: سخنان ترامپ و راهبرد خصمانه و مزورانه حاکمیت رژیم ایالات متحده در رابطه با برجام و ایران به یکی از مهم‌ترین موضوعات امنیت ملی کشور بدل شده است. برجام که قرار بود حلال مشکلات کشور باشد به دلیل نقایص، بی‌دقتی‌ها و بی‌توجهی به هشدار دلسوزان، حال تبدیل به یک چالش امنیت ملی شده است. این یادداشت با تشریح و تبیین راهبرد ترامپ و کنگره آمریکا، به بیان راهکارهایی در مقابل وضع موجود می‌پردازد.
این مقدمه مهم را نیز در نظر داشته باشید که ریشه اصلی لفاظی‌‌های ترامپ و رژیم صهیونیستی ناشی از حقارت فروخفته‌ای است که در منطقه از ایران متحمل شده‌‌‌اند. متاسفانه ما در تشریح دستاوردهای بزرگ منطقه‌ای‌مان برای مردم تا حدودی ناکام بوده‌‌‌‌‌ایم و برخی نخبگان و مردم ما از جایگاه، عزت و منافعی که خون امثال حججی‌ها و همدانی‌ها برای کشور به ارمغان آوردند اطلاع کمی دارند.
هزینه‌‌های هنگفت آل‌سعود، کمک‌‌های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی و هدایت و راهبری آمریکا راه به جایی نبرد و پیروزی‌ها و دستاوردهای ایران در عراق، سوریه، لبنان و یمن، ایران را نزد ملت‌‌های منطقه و جهان سربلند کرد. اگر ترامپ علنا ملت ایران را تروریست می‌خواند و واژه مجعول برای خلیج‌فارس به کار می‌برد اینها یک اشتباه سهوی نیست! این فریادها از کاخ سفید ناشی از تحقیر آمریکا و اسرائیل در منطقه است. ناشی از شکست طرح خاورمیانه بزرگ با کلیدواژه «جنگ‌‌های 30 ساله» است.
و اما راهبرد ترامپ! تیرماه گذشته، وال‌استریت ژورنال در یادداشت مهمی به قلم «مارک دوبوویتز»که به لطف پاکسازی‌ها و استعفاهایی که در کاخ سفید انجام شد و نزدیکی و ارتباط وی با «مک مستر» مشاور امنیت ملی ترامپ، اکنون به شخصیتی مهم و تاثیرگذار در تصمیم‌سازی‌‌های کاخ سفید مبدل شده است به صورتی عیان‌‌‌‌‌تر از راهبرد آمریکا درباره ایران سخن گفت.
مارک دوبوویتز، مدیر بنیاد «دفاع از دموکراسی» تأکید می‌کند باید به شیوه «رونالد ریگان» رئیس‌جمهور اسبق آمریکا با ایران مقابله کرد و پیشنهاد می‌دهد ترامپ باید رویکردی مشابه آنچه ریگان در قبال اتحاد جماهیر شوروی به کار گرفت، در قبال ایران در پیش گیرد.
ریگان خواستار استفاده از تمام قدرت‌های نهان و آشکار آمریکا شد و طرح وی شامل یک ساختار دفاعی گسترده، جنگ اقتصادی، حمایت از نیروهای نیابتی ضدشوروی و مخالفان با اتحاد جماهیر شوروی و همچنین جنگ تمام‌عیار علیه مشروعیت ایدئولوژیک نظام شوروی می‌شد.  دوبوویتز تاکید می‌کند عاقلانه است که دولت آمریکا تمام جنبه‌های تهدیدات ایران و نه‌تنها تهدید برنامه هسته‌ای این کشور را بررسی کند. وی سپس توصیه کرد دستورالعمل جدید امنیت ملی آمریکا باید به شیوه‌ای نظام‌مند و ساختاریافته، قدرت ایران را در تمام کشورهای منطقه غرب آسیا از بین ببرد. این گزارش همچنین به عوامل عزت و جایگاه منطقه‌ای ایران اشاره و به دولت آمریکا پیشنهاد کرد در سیاست جدید خود، سپاه را نیز هدف قرار دهد. دوبوویتز در ادامه به حمایت از جریان مخالفان در ایران اشاره کرده و تاکید می‌کند یکی از راه‌‌های فشار آوردن به ایران، باید از طریق مخالفان داخل ایران باشد. وی توصیه کرد دولت آمریکا باید در حالی که برجام را اجرا می‌کند، شروط اصلاح‌شده‌ای را برای توافق بعدی ارائه و به نقص‌های اساسی برجام رسیدگی کند و به ایران گزینه پذیرش یک توافق جدید یا کمپین بی‌رحمانه اعمال فشار آمریکا به تهران را پیشنهاد دهد و در عین حال این سیگنال را بدهد که آمادگی دارد در صورتی که تهران خواسته آمریکا را قبول نکند، به صورت یک‌جانبه برجام را لغو کند. امروز بعد از گذشت بیش از 2 ماه از یادداشت دوبوویتز شاهد اجرای موبه‌موی آن در راهبرد اعلامی ترامپ هستیم. با توجه به پیگیری مدل ریگان درباره ایران، در تشریح و تبیین وضعیت موجود خیلی ساده و صادقانه باید گفت ما در وضعیتی هستیم که طرف اصلی برجام که همان آمریکا باشد، مرحله به مرحله در حال بازگرداندن تحریم‌ها به وضعیت قبل از برجام و همزمان در حال فشار و محدود کردن توانمندی‌‌های دفاعی و امنیتی کشور است. به دلیل نقایص و ابهامات موجود در برجام هم اگر ما اقدام متقابلی انجام دهیم بلافاصله ناقض برجام محسوب می‌شویم و هزینه‌‌های سنگین‌تری بر ایران تحمیل خواهد شد. در عمل اینگونه به نظر می‌رسد که ما آچمز شده‌ایم! حال سوال بسیار مهم اینجاست: در حالی که آمریکا مدام حلقه فشار و تحریم خود را تنگ‌‌‌‌‌‌تر می‌کند، اقدام متقابل ما چه می‌تواند باشد؟!
در بعد فنی باید آغاز و پیگیری محکم و جدی تحقیق و ساخت پیشران‌‌های هسته‌ای و همچنین نیروگاه‌‌های هسته‌ای شناور در دستور کار قرار گیرد. ما باید نشان دهیم به‌رغم خواست آمریکا برای محدودیت ابدی ایران در فناوری‌‌های بر پایه سوخت هسته‌‌‌ای، ایران باجدیت به دنبال استفاده و به‌کارگیری فناوری‌‌های مشروع و به روز دنیا پس از رفع محدودیت زمانی برجام بوده و از هم‌اکنون برنامه‌‌ریزی دقیقی برای به‌کارگیری و ساخت نیروگاه‌‌های هسته‌ای شناور و زیردریایی‌‌های بر پایه سوخت هسته‌ای دارد.
در بعد سیاسی و اجتماعی نیز تشریح و درک صحیح از وضع موجود و راهبرد آمریکا، افزایش سرمایه اجتماعی مردمی، ارائه ویژن یا دورنما از فروپاشی برجام و از بین بردن ترس و ابهام موجود درباره شرایط لغو برجام توسط آمریکا و تاکید بر پیگیری عملی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و ادامه با قدرت‌‌‌‌‌‌تر سیاست‌‌های منطقه‌ای و دفاعی عزت‌بخش ایران که تاکنون اعمال شده است، از مهم‌ترین راهکارهای پیش ‌رو است.
 

دکتر رضا سراج:آینده برجام چه می‌شود؟! این سوال مهمی است که برای یافتن پاسخ آن باید رفتارهای 3 طرف دخیل در آن را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
به نظر می‌رسد 3 طرف آمریکایی، اروپایی و ایرانی در موضوع آینده برجام به توافق نوشته/ نانوشته زیر رسیده‌اند.
- حفظ پوسته برجام
- زمینه‌سازی برای آغاز مذاکره مجدد
- افزودن مسائل غیرهسته‌ای به برجام
- داده- ستانده مجدد و بازی برد- برد
در این ارتباط سناریوی طرف آمریکایی برای رسیدن به فرآیند یادشده، تقریبا آشکار شده است. با استناد به راهبرد جدید و مواضع مقامات ایالات متحده، سناریوی آمریکایی‌ها برای آینده برجام را می‌توان اینچنین روایت کرد: بردن برجام به لبه پرتگاه مرگ، اعلام نقض برجام و عدم پایبندی ایران به آن، بازگشت‌پذیر کردن تحریم‌های گذشته و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، تغییر نگرش جامعه با جنگ ادراکی درباره چرایی تشدید تحریم‌ها و معتبر شدن تهدیدات علیه ایران، ایجاد شکاف ملی در ایران، تلاش برای بروز نارضایتی‌های عمومی جهت تجدید نظر در محاسبات طرف ایرانی، عدم خروج آمریکا از برجام منوط به پذیرش طرف‌های اروپایی و ایرانی به مذاکره مجدد درباره برجام، وادار کردن طرف اروپایی به ایفای نقش پلیس خوب و میانجی‌گری جهت افزوده  شدن مسائل غیرهسته‌ای به برجام، ستانده‌های نقد و راهبردی از ایران در برابر داده‌های نسیه، مشروط کردن انجام تعهدات آمریکا در کاهش یا رفع تحریم‌ها به پایبندی ایران به مفاد برجام جدید و گسترده‌سازی دامنه شاخص‌ها برای اثبات پایبندی ایران به برجام، اجزای سناریوی احتمالی آمریکا خواهد بود. با این شرایط در سناریوی آمریکا هیچ خط قرمزی برای ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود و آنها امیدوارند ایران بر اثر فشار و تهدید از محیط بیرونی و درونی، به سمت پذیرش سناریوی آمریکایی‌ها کانالیزه شود.
با پیش‌بینی سناریوی آمریکا، کشف سناریوی طرف‌های اروپایی خیلی کار مشکلی نیست. اروپایی‌ها مجری بازی طراحی شده آمریکا هستند؛ از این رو می‌توان سناریوی آنان را اینگونه روایت کرد: ایفای نقش پلیس خوب برای امیدوار نگه داشتن ایران به روند آینده برجام و  ممانعت از اقدام متقابل، نشان دادن در باغ‌های سبز اروپایی برای اقناع‌سازی ایران به پذیرش مذاکره مجدد درباره برجام، ایجاد برخی گشایش‌های موقت برای وادار کردن ایران به شروع مذاکره درباره مسائل غیرهسته‌ای و کمک به شرطی‌سازی مجدد جامعه ایران به بازی داده- ستانده ( برد-برد) اجزای سناریوی اروپایی است. با این اوصاف طرف‌های اروپایی نقش مهمی در موفقیت سناریوی آمریکا دارند. آنان با اجبار آمریکا و درخواست طرف‌های ایرانی، بازی زودهنگام خود را آغاز کرده‌اند.
در ضلع سوم طرف‌های برجام، طرف ایرانی قرار دارد. معتقدان به تعامل با کدخدا که دست خود را خالی‌تر از همیشه می‌بینند، برای فرار از پاسخگویی درباره چرایی اعتماد به آمریکا و اجرای یکطرفه تعهدات ایران در برجام، دست به اقدامات ایذایی و فریبنده زدند. اتخاذ این تاکتیک که با مواضع به ظاهر رو به جلو و آوانگارد توأم بود، ترسیم و روایت سناریوی طرف‌ ایرانی را تا حدی دشوار می‌کند اما با این همه، سناریوی کدخداپذیران را نیز می‌توان چنین روایت کرد: پیشدستی در اتخاذ مواضع آوانگارد در مقابل ترامپ برای مدیریت مطالبات مردم و تخدیر منتقدان و نیروهای انقلابی، معتبر‌سازی اروپایی‌ها در افکار عمومی برای آینده روند برجام، خرید زمان برای اثربخشی تحریم‌ها و تغییر نگرش مردم، به دست آوردن زمان برای مقصر‌سازی درباره چرایی تشدید تحریم‌ها و ایجاد لبه پرتگاه جنگ، به انتظار نشستن بروز نارضایتی عمومی از شرایط اقتصادی با رسیدن جامعه به آستانه تحمل و ظهور اعتراضات اجتماعی و فراهم شدن امکان تغییر محاسبات و تجدیدنظر در خطوط قرمز با رساندن نظام به موضع اضطرار و شرطی‌سازی مجدد جامعه با تمسک به بازمذاکره با طرف‌های آمریکایی- اروپایی برای حل مشکلات، سناریوی جریان غربگرای داخلی را شکل می‌دهد. با این تفاسیر در سناریوی کدخداپذیران، مدیریت زمان در یک بازه حدودا 4 تا 6 ماهه نقطه کانونی برای رسیدن به موفقیت است. خرید زمان در این بازه امکان هم‌افزایی همه طرف‌ها در برجام را فراهم می‌کند.
حال در این شرایط، چه باید کرد؟ پاسخ روشن است؛ باید به استراتژی دشمنان حمله کرد. حسن پیش‌بینی آینده از طریق احصای سناریوهای طرف‌های مقابل این است که از غافلگیری و شکست اطلاعاتی جلوگیری کرده و اتخاذ راهبرد مناسب و تمهیدات لازم را فراهم می‌کند. به نظر می‌رسد در این شرایط از دست ندادن زمان عنصری کلیدی است و باید هر چه سریع‌تر راهبرد تهاجمی را در دستور کار قرار داد. این راهبرد می‌تواند حفظ برجام، منوط به عدم اجرای تحریم‌های جدید و انجام تمام تعهدات و تکالیف آمریکا و اروپا در برجام باشد.


 

علی اکبر عباسی: هرچند ایالات متحده بعد از برجام بارها آن را نقض و به کرات - چه در زمان اوباما و چه زمان دولت ترامپ - در قبال آن عهدشکنی کرده اما در هیچ‌کدام از این موارد، برخورد دولتمردان و رسانه‌های حامی دولت و اصلاح‌طلبان، هم‌سنگ با گستاخی آمریکا و متناسب با شأن مردم ایران نبوده است.
این برخورد منفعلانه و مبتنی بر مسؤولیت‌گریزی در قبال خصومت‌های مکرر آمریکایی‌ها تا حدی است که حتی آنها در قبال سخنان سخیف و سراسر نفرت‌افکنانه که چند روز قبل دونالد ترامپ علیه کشورمان بیان کرد هم حاضر نشدند آنگونه که باید و شاید موضع‌گیری کنند.
نگاهی به رسانه‌های جریان مذکور نشان می‌دهد آنها به گونه‌ای سعی کرده‌اند مواضع خصمانه رئیس‌جمهور آمریکا را در چند مساله کم‌اهمیت‌تر خلاصه کنند و به شکلی ظریف از کنار مسائل اصلی در سخنان وی بی‌تفاوت بگذرند یا حداقل ضریب آن را کم جلوه دهند.
در واقع جریان حامی منافع غرب در کشور در واکنش به مواضع خصمانه رئیس‌جمهور آمریکا سعی کرده تمرکز اصلی خود را بر این بگذارد که مثلا چرا ترامپ از واژه خلیج‌فارس استفاده نکرده، این در حالی است که بحث اصلی ترامپ تأکید بر تحریم‌های بیشتر کشورمان و امتیازگیری هر چه بیشتر از ایران بود و این موضوعی است که حتی مانند بحث خلیج‌فارس منحصر در لفظ و سخنرانی نیست، چرا که این در واقع راهبرد عملی دولت آمریکا در قبال ایران است و با توجه به رویکرد و عملکرد دولت روحانی، حتی بر زندگی واقعی مردم هم موثر است.
مع‌الاسف حتی در سخنان و مواضع رئیس‌جمهور و همچنین وزیر امور خارجه هم که بعد از مواضع ترامپ ایراد شد، آنگونه که درخور بود؛ به مسائل اصلی پرداخته نشد و - به قول خود دولتی‌ها - بیشتر شاهد بیانیه‌خوانی از سوی آنها بودیم. این در حالی است که مقابله با خصومت‌های دولت آمریکا نیاز به موضع‌گیری و اقدام عملی دارد که مابه‌ازای بیرونی داشته باشد، چیزی که تاکنون در رویکرد دولتمردان جای آن خالی بوده است.
از سوی دیگر رسانه‌های جریان مذکور سعی کردند اینگونه القا کنند که این مواضع منحصر به شخص دونالد ترامپ است و  بیش از آنکه ناشی از سیاست‌های آمریکا باشد منبعث از شخصیت خاص رئیس‌جمهور کنونی این کشور است. این در حالی است که نمی‌توان انکار کرد اگر حتی زبان و ادبیات ترامپ با برخی دیگر از مسؤولان آمریکایی تفاوت دارد اما اصل خصومت و تلاش برای تحت فشار گذاشتن ایران مقوله‌ای مشترک بین همه مسؤولان آمریکایی‌ است و مواضع خصومت‌آمیز ترامپ علیه کشورمان در واقع موضع رسمی مجموعه‌ حاکمیت این کشور است.
این واقعیتی است که در برهه‌های گوناگون خود را نشان داده و دولت‌های مختلف در آمریکا چه دموکرات‌ها و چه جمهوری‌خواهان ثابت کرده‌اند در هر موضوعی که با هم اختلاف داشته‌ باشند اما در دشمنی نسبت به ایران اشتراک دارند و تجربه خصومت آنها با مردم ایران در برهه‌های مختلف مؤید این واقعیت است.
به نظر می‌رسد به نمایش گذاشتن آمریکای بدون رتوش توسط رئیس‌جمهور کنونی آمریکا اتفاق خوبی برای جریان حامی منافع غرب در ایران نبوده و آنها -که ایالات متحده را قبله آمال خود می‌دانند- حال تحمل افشاگری چهره واقعی آمریکا آن هم توسط شخص اول آن کشور را ندارند و به هر دری می‌زنند تا این واقعیت را لاپوشانی کنند. به همین جهت است که این جریان به‌رغم این همه صراحتی که در نمایش چهره واقعی آمریکا وجود دارد، همچنان به بهانه‌های مختلف به دنبال تفکیک ترامپ از آمریکاست! غافل از آنکه ترامپ که اینچنین واقعیت ایالات متحده را برای جهانیان به نمایش می‌گذارد، نه رهبر اپوزیسیون آمریکایی‌ها بلکه رئیس‌جمهور و شخص اول آن کشور است.
تلاش برای قلب واقعیت و نادیده گرفتن آنچه در حال رخ دادن است، توسط جریان حامی منافع غرب در کشور، رخداد تاسف‌باری است که قبل از این نیز از همین ناحیه به کشور ضربه وارد کرده و مخمصه‌ این روزها نیز در واقع نتیجه همین فرار از واقعیت‌هاست. در جریان مذاکرات هسته‌ای و توافق برجام هم آنچه موجب می‌شد دولتمردان و حامیان «توافق به هر قیمتی» به هشدارها و تذکرات منتقدان و دلسوزان کشور توجه نکنند و با تکفیر منتقدان، مسیر مورد نظرشان را پی بگیرند همین مساله بود که آنها نمی‌خواستند ماهیت واقعی استکبار و دشمن را بپذیرند و به نوعی تلاش می‌کردند واقعیت‌های موجود را انکار کنند.
این در شرایطی است که منتقدان برجام هم اگر مسائلی را مطرح می‌کردند و آشکارا وقوع چنین روزهایی را پیش‌بینی می‌کردند، نه اینکه از عالم غیب و ماورائی سخنی گفته باشند، بلکه آن هشدارها و تذکرات ماحصل واقع‌بینی و بازخوانی دشمنی‌های 65 ساله دولت آمریکا با مردم ایران و خصومت‌های ایالات متحده با ملت‌های آزاده بود. دشمنی‌هایی که مواضع امروز دونالد ترامپ هم در همان راستا و ادامه همان‌هاست.  

 

میکائیل دیانی: مطالعات زیست‌شناختی نشان داده‌اند «اگر قورباغه‌ای را در ظرفی پر از آب جوش بیندازیم بی‌درنگ بیرون می‌پرد اما اگر همان قورباغه را در ظرفی بیندازیم و آن ظرف را با آب محیط زندگی‌اش پر کنیم و بعد آب را آرام‌آرام گرم کنیم، قورباغه سر جایش می‌ماند و هیچ واکنشی نسبت به افزایش تدریجی حرارت (تغییر محیط) نشان نمی‌دهد. تا اینکه آب به جوش می‌آید و قورباغه می‌میرد».
جامعه‌شناسان اما از این مثال برای تحلیل جامعه‌ای استفاده می‌کنند که بر اثر وقایع مختلف دچار سری و بی‌حسی شده و آنچه را بر سرش می‌آید درک نمی‌کند و طبیعتا نسبت به آن بی‌تفاوت است. این بی‌تفاوتی گاه بسیار خطرناک می‌شود، همانند اتفاقی که برای قورباغه می‌افتد. گاهی ما هم مثل قورباغه‌ای آب‌پز می‌شویم. متوجه تغییرات نیستیم. فکر می‌کنیم که همه چیز روبه‌راه است یا شرایط نامطلوبی که در آنیم گذراست. همانطور آرام و بی‌تفاوت، در آبی که مدام گرم‌تر می‌شود باقی می‌مانیم و به سوی مرگ پیش می‌رویم!
اما غرض از آوردن این دو پاراگراف برای بیان شرایطی بود که اتفاقا هم‌اینک در آن به سر می‌بریم و متوجه تغییرات وحشتناک پیرامونی‌مان نیستیم و آن ناشی از شرایط و اخباری است که بدان عادت کرده‌ایم.
پیش از توافق هسته‌ای و برجام همه تلاش دولت آن بود که مردم را برای قبول برجام مایل کند و این تلاش‌ها تنها در جهت بهبود وضعیت اقتصادی و با شعار «لغو همه تحریم‌ها» از سوی رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و همه کابینه بیان می‌شد و طبیعتا مردمی که زیر فشار اقتصادی بودند می‌پذیرفتند که از زیر این فشار خارج شوند، البته یک تفاوت در پیش‌فرض بین مردم و دولت بود؛ مردم به هر قیمتی توافق را نمی‌خواستند اما دولت می‌خواست به هر قیمتی توافق کند!
پس از برجام اما مردم طبق وعده دولت منتظر رفع تحریم‌ها بودند اما به جای شنیدن خبر خوشی از رفع تحریم‌ها روزانه با انتشار اخباری پیرامون تحریم‌های جدید مواجه می‌شدند.
محدودیت صدور روادید برای مسافران ایران، تمدید 10 ساله قانون آیسا، وضع تحریم‌های جدید علیه شرکت‌ها و افراد مرتبط با ایران، مصادره دارایی‌های ایران در دادگاه لوکزامبورگ، تحریم‌های آمریکا علیه 11 شرکت‌ و فرد مرتبط با ایران و تحریم علیه افراد و شرکت‌های مرتبط با ایران، سوریه و کره‌شمالی و... باعث شد هم مردم تصورشان از واقعیت برجام تغییر کند و هم به روند تحریم‌ها عادت کنند و شنیدن خبری مبنی بر تحریمی جدید دیگر برای آنها حساسیت‌زا نباشد. این دقیقا همان نقطه خطری است که امروز به آن بی‌توجهیم! اگرچه همه تحریم‌هایی که تاکنون چه پیش از برجام و چه پس از آن علیه ملت ایران صورت گرفته ظالمانه بوده و اگرچه دولت جناب روحانی در عمل به وعده‌هایش ناموفق و ناکارآمد بوده است و ایده‌اش برای اداره کشور با شکست مواجه شده اما باید با نگاهی دقیق‌تر به تحریم‌های جدید نگریسته شود و بی‌توجه و سرسری از کنار آن نگذریم.
آنچه این روزها به‌عنوان «مادر تحریم‏ها» یا همان «سیاهچاله تحریم» مطرح می‌شود و باعث شده همه کارشناسان و نخبگان را به تحرک وا دارد، چند تفاوت عمده با دیگر تحریم‌های آمریکایی‌ها دارد.
بر اساس این طرح افراد و نهادهایی که متهم به نقض حقوق بشر[از نظر غرب]، نقض فروش سلاح‌های سنگین به ایران، دست داشتن در بر هم زدن ثبات منطقه [به ادعای آمریکا] و توسعه برنامه موشکی جمهوری اسلامی هستند، در فهرست تحریم‌های جدید ایالات متحده قرار خواهند گرفت.
علاوه بر این آنچه در این تحریم تحت عنوان تحریم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعبیه شده است به‌گونه‌ای است که نه یک فرد، شرکت یا نهاد خاص بلکه همه سپاه پاسداران در مرحله نخست، همه نهادهای مرتبط با سپاه پاسداران در مرحله دوم و همه نهادهای مرتبط با نهادهای مرتبط با سپاه در مرحله سوم را در SDN List می‌برد و این توالی بدون نقطه پایان ادامه می‌یابد.
تحریمی که علیه ایران اعمال می‌شود، یک سیاهچاله تحریم است، یعنی حوزه‌‌های مختلف مناسبات اقتصادی ایران با جهان بیرون را می‌تواند به داخل یک سیاهچاله بکشاند و از این حیث یک تحریم ویژه و گسترده است.
نوع و بندهای تحریمی که علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعمال شده است، بسیاری از تحریم‌های دیگر را خود به‌ خود ایجاد خواهد کرد، مثلاً اگر قرار باشد بانک‌های داخلی و بیرونی با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعاملات بانکی داشته باشند، خود به‌ خود آنها نیز مورد تحریم واقع می‌شوند، به همین جهت گفته‌اند این تحریم از نوع سیاهچاله تحریمی است و به واسطه آنکه از هر تعامل و کنش و واکنشی در آن یک تحریم زایش پیدا می‌کند به آن «مادر تحریم‌ها» گفته می‌شود.
حال به این نکته توجه کنید که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یا هر نهاد ساختاری و حاکمیتی دیگری که قرار بود جای سپاه در این تحریم قرار گیرد که با همه نهادهای مالی، بانکی، عمرانی و... در داخل و خارج کشور مراوده دارد می‌تواند به صورت یک مرض مسری تحریم را به آن نهاد و آن نهاد به نهادی دیگر منتقل کند و هر روز تحریم جدیدی برای نهاد و ساختار جدیدی چه در داخل کشور و چه در خارج از ایران ایجاد کند و آن نهاد خود مستعد انتقال و ایجاد تحریمی دیگر در همه نهادهایی است که با آن در حال مراوده است و هر روز بر حجم شرکت‌ها، نهادها و ساختارهای تحریمی در SDN List افزوده می‌شود و این سیاهچاله روز به روز بزرگ‌تر می‌شود.
این مسیر کم‌کم و  با توجه به عزم آمریکا بر افزایش فشارها ایران را تبدیل به یک بیمار جزامی اقتصادی می‌کند که همه دنیا از آن فراری هستند و راهبرد تعامل دولت‌های یازدهم و دوازدهم ما را به انزوای مطلق اقتصادی خواهد کشاند، لذا بی‌خیالی و ساده‌گیری «مادر تحریم‌ها» یا «سیاهچاله تحریم» کشور را عاقبت به مادر مذاکره‌ها (معامله بر سر اصل جمهوری اسلامی) دچار می‌کند.
 

دکتر سیدمحمدرضا مرندی*: از 5-4 سال پیش و انجام مذاکراتی که ابتدا تنها میان هیات‌های ایرانی با اروپایی مطرح بود و بعدها کم‌کم آمریکا هم وارد مذاکره‌ها شد، یک تلقی میان برخی مسؤولان سیاست خارجی وجود داشت و آن این بود که مذاکرات نتایج خوبی در بر دارد و شاید بتوان به صراحت عنوان کرد این خوشبینی بود که نتایج ورود ما به این مذاکرات، برداشتن تحریم‌ها خواهد شد.
اکنون بیش از 2 سال از برجام و امضای آن گذشته ولی تحریم‌ها عملا برداشته نشد و سوئیفت هم باز نشد، از بیش از 130 میلیارد دلار پول‌های بلوکه ایران تاکنون کمتر از 7یا 8 میلیارد دلارش برگشته است و حدود همان 130 میلیارد دلار هنوز در دست کشور‌های اروپایی و آمریکا، هند و چین و عمان باقی مانده است و می‌توان گفت نتیجه چندانی در بر نداشت و تنها روی صدور نفت کشور تاثیر داشته و آن را بالا برد. در صدور نفت هم باز هم مشکل وجود دارد و آن این است که نمی‌توانیم پول این صادرات را به داخل کشور بیاوریم.
لذا باید اذعان داشت در این دو سال بعد از امضای برجام نه تنها تحریم‌های گذشته که به خاطرش وارد مذاکره با آمریکا شدیم برداشته نشد! بلکه مدام به بهانه‌های مختلف تحریم‌های جدید هم حتی توسط خود دولت اوباما به تحریم‌های قبلی اضافه شد.
سال2011 اوباما عنوان کرد «ما تحریم‌های فلج‌کننده‌ای را به ایران تحمیل می‌کنیم» که کردند، به گونه‌ای که دولت آمریکا اعلام کرد «در طول تاریخ سابقه نداشته کشوری این حجم از تحریم بشود». شدیدترین تحریم‌ها بر ما اعمال شد و تصور این بود که این تحریم‌ها سبب محدودیت‌های جمهوری اسلامی ایران بویژه در حوزه سیاست‌های منطقه‌ای شود اما نتیجه این تحریم‌ها این شد که ما در عراق و سوریه موفقیت‌های بزرگی را به دست آوردیم و متحدان خود را در آستانه موفقیت کامل قرار دادیم و داعش در هر دو کشور در حال سرکوب کامل است.
اکنون اما بحث «مادر تحریم‌ها» مطرح است. تحریم‌هایی که برخی کارشناسان از آن با این عنوان نام می‌برند، تحریم‌های جدیدی که در حوزه سلاح‌های متعارف، سپاه، نیروی قدس، حقوق بشر و موشکی است و شدید‌ترین بخش آن مربوط به تحریم‌های سپاه است.
  با این حال به نظر می‌رسد این تحریم‌ها تنها بهانه‌ای است برای ضربه وارد کردن به ساختارها و سازمان‌های اقتصادی ایران. در طرحی که برای این تحریم‌های جدید از سوی آمریکا مطرح شده، لیست افراد و نهادهای مورد تحریم افزایش خواهد داشت. بعد از برجام به دلیل آنکه حدود 200 فرد و نهاد ایرانی در لیست تحریمی SDN قرار داشتند هیچ‌کدام از بانک‌های بزرگ بین‌المللی حاضر به برقراری روابط بانکی با ایران نشدند، چرا که می‌ترسیدند مقررات تحریمی آمریکا را نقض کنند و در نتیجه با تنبیه شدید مالی آمریکا روبه‌رو شوند. حال این طرح جدید با شدت بیشتری تحریم‌ها را دنبال می‌کند و روی افراد و نهادهای مورد تحریم در SDN تاکید دارد، لذا امکان بستن پیمان دوجانبه برای افزایش روابط مالی و بانکی را با کشورهای اروپایی کمتر و در مواردی بعید می‌کند.
از طرفی این طرح مبادلات ریالی داخلی کشور را هم تحت‌الشعاع قرار خواهد داد، چنانکه مبادلات داخلی بین افراد ایرانی و اعضای تحریم شده در لیست SDN مشمول قواعد تحریمی خواهد شد و تراکنش هر ایرانی با هر عضو این لیست، او را در خطر قرار گرفتن در این لیست قرار خواهد داد.
تحریمی برای جلوگیری از پیشرفت‌های فرامنطقه‌ای ایران
آنچه مسلم است بیشتر تحریم‌ها و بعد تحریم‌های جدید معروف به مادر تحریم‌ها هم برای این است که ما دست از سیاست‌های خود برداریم یا به عبارتی برای این است که بتواند جلوی پیشرفت‌های ما را در منطقه در خصوص تامین منافع فرامنطقه‌ای‌مان بگیرد.
چنانکه می‌بینیم آقای ترامپ هم خیلی تلاش کرد و تصور می‌شد رئیس‌جمهور آمریکا برجام را کنار بگذارد! اما باید گفت اصل این تلاش‌ها و عنوان شدن تحریم‌های جدید طبق اذعان خود آمریکایی‌ها این بود که نگذارند ایران در منطقه پیشرفت داشته باشد و جلوی پیشروی‌های حوزه سیاست خارجی و اقتدار ایران را بگیرند. با این حال می‌بینیم که ایران دارد مسیر خود را ادامه می‌دهد و پیشرفت‌های موشکی و نظامی جمهوری اسلامی هم همچنان مسیر خود را طی می‌کند.
اما در توضیح تحریم‌های جدید که برخی کارشناسان آن را با عنوان مادر تحریم‌ها تحلیل می‌کنند باید اینچنین گفت که در واقع اینها تحریم‌هایی سلسله‌ای است؛ در دنیا دولت‌ها طرف تجاری هم نیستند، بلکه این شرکت‌ها هستند که وارد روابط تجاری می‌شوند و شرکت‌ها هم فارغ از اینکه تعلق به کدام کشور داشته باشند بالاخره منافع خود را لحاظ می‌کنند، چرا که شرکت‌های خصوصی هستند. در طرح جدید تحریم‌ها اینچنین مطرح است که هر شرکتی که با ایران وارد معامله شود تحریم و جریمه شود، لذا به دنبال این است که ایران کاملا دستش بسته شده و نتواند وارد تعاملات تجاری شود!
خودتحریمی‌های داخلی
با این حال مردم ما آنقدر تحریم دیده‌اند که دیگر تحریم شدن برای‌شان عادی شده است اما باید گفت شکل تحریم‌های جدید که از آن به مادر تحریم‌ها یا سیاهچاله تعبیر می‌شود، بسیار متفاوت بوده و به دنبال بازدارندگی هر چه تمام‌تر ما از سیاست‌های منطقه‌ای‌مان است. تحریم‌هایی که جو داخلی را هم متاثر کرده و در برخی موارد سبب خودتحریمی‌های داخلی نیز خواهد شد. در هر صورت این تحریم‌های جدید یا مادر تحریم‌ها تا محقق نشود نمی‌توان آثار و بزرگی و عمق فاجعه را درک کرد، با این حال بزرگی این سیاهچاله را اینچنین می‌توان تبیین کرد که معامله یک شرکت داخلی با مواردی که تحت عنوان لیست SDN در تحریم‌های جدید آمریکا آمده است سبب تحریم‌های جدید و جدید‌تر خواهد شد یا به عبارتی با این شیوه هر تحریمی زاینده تحریم جدید خواهد بود، به نحوی که وقتی یک شرکت وارد تعامل با یکی از موارد نام برده شده در لیست SDN شود خود تحریم می‌شود و شرکت دیگری که با این تحریم‌شده جدید هم وارد معامله شود باز تحریم می‌شود و این روند ادامه خواهد داشت.
اگر قرار باشد این روش یعنی عدم اقدام موثر بازدارنده همچنان از سوی ایران ادامه داشته باشد، مدام تحریم‌های جدید اضافه شده و از سوی آمریکایی‌ها سخت‌تر خواهد شد. جمهوری اسلامی ایران بالاخره باید دست به یک اقدام متقابل بزند. این در حالی است که مسؤولان دیپلماسی کشور می‌گویند حتی اگر آمریکا از برجام خارج شود ما خارج نمی‌شویم. خب! وقتی آمریکایی‌ها ببینند هر کاری می‌کنند ما دست به اقدامی نمی‌زنیم و بازدارندگی برای آنها ایجاد نخواهد شد، به روند خود ادامه می‌دهند، لذا ما باید دست به بازدارندگی بزنیم.
لزوم ورود ایران به اقدام متقابل
بازدارندگی هم در این حوزه این است که مسؤولان جمهوری اسلامی ایران و کمیسیون نظارت بر برجام تصمیم بگیرند اقدامی متقابل و مرحله به مرحله انجام دهند. این بدان معنا نیست که ما فورا از برجام خارج شویم ـ هرچند از برجام هم چیزی باقی نمانده است! ـ ولی از این جهت که آثار و تبعات سیاسی و حقوقی در پی دارد اگر کاری نکنیم تحریم‌ها روز به روز بدتر خواهد شد.
صراحتا می‌توان عنوان کرد تحریم‌ها از زمان شروع برجام بدتر شده و هر روز تحریم‌های جدیدی اضافه شده تا جایی که ایرانی‌ها برای سفر به ایالات متحده آمریکا با مشکل مواجه می‌شوند و هر تاجر یا ایرانی‌ای از آمریکا که به ایران سفر کند، دیگر به آمریکا راهش نمی‌دهند و این در حالی است که هیات‌های تجاری و علمی که بخواهند وارد تعامل با ایران شوند باید به ایران سفر کنند و این با اصل برجام مغایر است.
در نتیجه هر چه ما کوتاه بیاییم و به روی خودمان نیاوریم، بازدارندگی ایجاد نخواهد کرد، لذا باید از جایی شروع کنیم و آن شروع هم نیازی نیست که صفر تا صدی باشد که بگوییم «همه آن را می‌پذیرم یا هیچ!» بلکه ما باید مرحله به مرحله در مقابل اقدامات آمریکا اقدام متقابل انجام دهیم. در نهایت هم اگر به این نتیجه رسیدیم که از برجام خارج شویم هم افکار عمومی در دنیا و هم راهکارهای حقوقی آن این شرایط را برای ما ایجاد کند و ما بتوانیم این مسیر را دنبال کنیم. اما این نکته حائز اهمیت است که ایران امروز با ایران سال 57 به لحاظ استحکام داخلی بسیار متفاوت است؛ زمانی که غرب در سال 57 ایران را تحریم کرد، ما حتی در اولیات زندگی‌مان ماندیم. کوپنی شدن اقلام مختلف نتیجه همین تحریم‌ها بود. اکنون ما از آن مراحل عبور کرده‌ایم و بر اساس اعلام بانک جهانی هفدهمین قدرت اقتصادی جهان و حتی یک رده از ترکیه هم جلوتر هستیم، لذا جمهوری اسلامی ایران دیگر آن کشور 30 سال پیش نیست که نتواند از پس خود بربیاید. هر چند این تحریم‌ها اثرگذار خواهد بود، همانطور که در این 4-3 ساله هم اثر داشته ولی اینطور نبوده که ما دچار قحطی شده یا زمینگیر شویم، لذا من فکر نمی‌کنم تحریم‌هایی که از آن به سیاهچاله تعبیر می‌کنند هم تاثیر خیلی تکان‌دهنده‌ای بر اقتصاد و تجارت ما داشته باشد، اگرچه باید گفت «مرگ یک بار و شیون یک بار»! اگر ما در مسائل منطقه‌ای هم می‌خواستیم براساس رویکرد و سیاست غربی‌ها پیش برویم که اکنون داعش در عراق و سوریه جولان می‌داد؛ چنانکه در افغانستان ما همان رویکرد همکاری با ناتو را در پیش گرفتیم و می‌بینیم که افغانستان امروز هنوز هم درگیر بحران است اما در عراق و سوریه مسیر خود را دنبال کردیم و سریع هم به نتیجه رسیدیم.  در مسائل سیاست خارجی و اقتصادی هم اگر ما سیاست مستقلی در پیش گرفته و چشم امید به اروپا و آمریکا نداشته باشیم؛ چنانکه زمینه آن هم‌اکنون وجود دارد و تعاملات جدیدی با کشورهای همسو با خودمان مانند روسیه داشته باشیم، موفق خواهیم شد.
* دکترای علوم سیاسی و استاد دانشگاه شهید بهشتی

حسین قدیانی: ۲۶ دی ۹۴ را خوب یادم هست؛ روزی که ناظر بر رخداد دیروز واقعا تلخش، تیتر یک «وطن‌امروز» شد این: «دفن هسته‌ای»! البته با این روتیتر دردآورتر: «بزرگ‌ترین عملیات تخریب هسته‌ای دنیا در ایران و با تزریق سیمان به حفره‌های قلب رآکتور اراک تکمیل شد»! القصه! من آن روز بیرون بودم و روزنامه را در کیوسک مطبوعات دیدم! نسخه‌ای خریدم و همین‌طور زل زدم به صفحه یک! در مترو، تاکسی و آن یکی دو تا اداره‌ای که باید می‌رفتم! خوب یادم هست که مدام در این فکر بودم؛ «حالا چرا سیمان؟! و چرا بتن‌ریزی؟! آن ‌هم اندازه یک کوه؟! فوق فوق فوقش پلمب می‌کردند دیگر! الحمدلله بازرسان آژانس هم که مرتب می‌آیند و می‌روند!» القصه! فکر می‌کردم تخریب بدین شکل و در این ابعاد و با این وضع، بیش از قلب رآکتور اراک، غیرت و غرور ملی هر ایرانی آزاده‌ای را نشانه رفته! و استعاره از مُهر تحقیری بزرگ است بر پیشانی نخبگان وطن! اینکه؛ «خوب تماشا کنید! زیادی بخواهید در زمینه‌ای و علمی و عرصه‌ای پیشرفت کنید و زیادی بخواهید خودکفا باشید، با همین نخاله‌های سیمان، دسترنج‌تان را سیاه‌ می‌کنیم! و نه فقط این، بلکه زیر خرواری از بتن، محصول همت‌تان را دفن می‌کنیم؛ الفاتحه!» نه! هر چه فکر می‌کردم، برآوردم این بود که این یکی دیگر «بودار» است و هرگز نمی‌تواند در خلال یک مذاکره عادی و منطقی و حتی نسبتا منطقی، حاصل آمده باشد! بله! آن‌ هم با آن وضع تأسف‌انگیز و دردناک! فتأمل ایرانی آزاده! فتأمل نخبه ایرانی! راستش چند روزی است مدام در فکر آن روزم؛ روزی که قلب خودکفایی، متأثر از مشاهده آن حجم عظیم از سیمان، واقعا گرفت! کمک کنیم این قلب باز هم سالم بزند! که صدالبته با شعار درست نمی‌شود! تدبیر کاش کارنامه این دولت بود...