تحرکات سیاسی آمریکا و انفعال دیپلماسی نفتی ایران در برابر عربستان سقوط نرخ جهانی را تداوم بخشیده و اقتصاد کشور را تحت فشار قرار داده است

منگنه نفتی

گروه اقتصادی: با وجودی که کارشناسان همچون سال گذشته نسبت به تعیین منطقی قیمت نفت با رقمی مناسب آنگونه که دولت با محدودیت کسری بودجه مواجه نشود هشدار جدی می‌دهند اما برنامه‌ریزان بودجه 94 با بی‌تفاوتی نرخ این کالا را در بودجه سال آینده بیش از 10 دلار نسبت به قیمت کنونی نفت در بازار به مجلس پیشنهاد کرده‌اند. بنابر این گزارش، نفت در بازارهای بین‌المللی اکنون با قیمتی 62 دلاری داد و ستد می‌شود و خیلی‌ها معتقدند بهای آن در آینده کمتر هم می‌شود اما دولت نرخ این کالا را در بودجه سال آینده 72 دلار در نظر گرفته است. معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور که مسؤولیت بودجه‌ریزی دولت یازدهم را بر عهده دارد در حالی از پیش‌بینی نرخ 72 دلاری نفت در لایحه بودجه سال آینده دفاع کرده و آن را کارشناسی شده می‌داند که سال گذشته نیز همین دفاع را از نفت 100 دلاری در لایحه بودجه 1393 می‌کرد و آن را نتیجه مطالعات کارشناسی دولت می‌دانست. محمدباقر نوبخت در سال92 اعلام کرد که نفت زیر100 دلار نمی‌آید البته وی اکنون نیز معتقد است که قیمت نفت کمتر از70 دلار نمی‌شود. این در حالی است که سال گذشته زمانی که دولت یازدهم تصمیم گرفت در لایحه بودجه 1393 قیمت هر بشکه نفت صادراتی کشور را 100 دلار لحاظ کند، کارشناسان نسبت به خوش‌بینانه بودن این رقم به دولت هشدار دادند اما دولتی‌ها از این رقم دفاع کردند. معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی دولت، سال گذشته هر بار مورد انتقاد نمایندگان و کارشناسان قرار می‌گرفت که نفت 100 دلاری ریسک‌آمیز است، این انتقادات را رد می‌کرد. مثلا او در جلسه‌ای در کمیسیون برنامه و بودجه مجلس پس از آنکه برخی اعضا نسبت به تعیین نفت 100 دلاری نقدهایی داشتند و مرکز پژوهش‌های مجلس هم برآورد این میزان درآمد را مقداری خوش‌بینانه ‌دانست، گفته بود: این عدد براساس مطالعات کارشناسی به دست آمده و قطعا میانگین فروش نفت در سال آینده از این عدد کمتر نخواهد شد. در نهایت لایحه بودجه 1393 بر مبنای نفت 100 دلاری مدنظر دولت به تصویب رسید؛ اما از اواسط سال جاری قیمت نفت بشدت سقوط کرد و اینک دولت در آستانه کسری بودجه قرار گرفته است. در حالی که انتظار می‌رفت مسؤولان بودجه‌ریزی دولت یازدهم از تجربه سال گذشته درس عبرت گرفته باشند و در لایحه بودجه سال 1394، نگاه محتاطانه‌ای به قیمت نفت داشته باشند، این انتظار فعلا محقق نشده و باید چشم‌انتظار اصلاح این رویه نادرست از سوی مجلس بود. در شرایطی که این روزها قیمت نفت در بازارهای جهانی به 60 دلار نزدیک شده است، دولت در لایحه بودجه 1394، قیمت هر بشکه نفت صادراتی کشور را 72 دلار لحاظ کرده است. بدین ترتیب اگر قیمت نفت در سال آینده از 72 دلار کمتر باشد، کسری بودجه باز هم به سراغ دولت خواهد آمد. با این حال، محمدباقر نوبخت از تصمیم دولت یازدهم درباره قیمت نفت در بودجه سال آینده دفاع کرده که اقدام وی، ماجراهای سال گذشته را به اذهان یادآور می‌شود. نوبخت در نشست خبری اخیر خود درباره لایحه بودجه 1394 در پاسخ به این سوال که برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند قیمت نفت به کمتر از 70 دلار در سال آینده برسد، گفت: زمانی ما در سال گذشته قیمت نفت را 100 دلار تعیین کردیم که نرخ روز بالاتر از این مقدار بود و هیچ‌گاه نمی‌توانستیم پیش‌بینی کنیم به یکباره در سال جاری نرخ تا 30 درصد کاهش می‌یابد، بنابراین در شرایط فعلی هم هیچ کارشناسی نمی‌تواند به طور قطعی بگوید که قیمت نفت در سال آینده چقدر کاهش یا افزایش دارد. وی اظهار داشته است: چه کسی می‌توانست پیش‌بینی کند نرخ نفت کم می‌شود؟ برای سال بعد هم کسی نمی‌تواند این نرخ را پیش‌بینی کند؟ خیلی از کشورها قیمت نفت را در بودجه بالای 80 دلار بسته‌اند. عراق، نیجریه، مکزیک و روسیه بالای 80 دلار بسته‌اند. البته خیلی از کشورها کمتر از این رقم را در بودجه خود تعیین کرده‌اند. اگر قیمت نفت کمتر از رقم پیش‌بینی شده در بودجه باشد با مکانیزم تخصیص، کشور و اقتصاد را اداره می‌کنیم. در حالی که آقای نوبخت مدعی است سال گذشته هیچ کارشناسی کاهش قیمت نفت را پیش‌بینی نکرده بود، همان زمان کارشناسان مختلف داخل و خارج از مجلس بارها نسبت به خوش‌بینانه بودن نفت 100 دلاری به دولت تذکر دادند از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس که رسما با لحاظ نفت 100 دلاری در بودجه 93 مخالفت کرد اما دولت به آن توجهی نکرد. در گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده بود: درباره قیمت نفت 100 دلاری به ازای هر بشکه نیز اطلاعات در اختیار نشان می‌دهد که این قیمت حداکثر قیمت پیش‌بینی شده انواع نفت خام موجود در دنیا برای سال 2014 است که بر این اساس احتمال تحقق منابع نفتی لایحه بودجه سال 1393 با خطرپذیری زیادی مواجه خواهد بود. درباره تحقق رقم 100 دلار به ازای هر بشکه نفت، ریسک‌هایی وجود دارد. مطابق پیش‌بینی‌ها، قیمت نفت در سال 2014 نسبت به 2013 کاهش خواهد یافت. در سال جاری نیز کارشناسان مختلفی نسبت به احتمال بالای کاهش قیمت نفت هشدار داده‌اند اما دولتی‌ها بر دیدگاه خود اصرار دارند. امیدواریم این بار پیش‌بینی‌های دولت محقق شود تا کسری بودجه سال آینده نیز با کاهش برخی یارانه‌ها و فشار به دهک‌های پایین جامعه جبران نشود.
نفت 62 دلاری شد
بهای نفت در بازارهای جهانی دیروز سه‌شنبه به دلیل عرضه بیش از حد و چشم‌انداز نامناسب اقتصادی بشدت کاهش یافت و به کمترین سطح 5 سال اخیر رسید. به گزارش خبرگزاری فرانسه، نفت برنت دریای شمال که معیار ارزشگذاری دیگر انواع نفت در بازار اروپاست برای تحویل در ماه ژانویه با 70 سنت کاهش به 65 دلار و 49 سنت در هر بشکه رسید که پایین‌ترین قیمت از 28 سپتامبر 2009 تاکنون محسوب می‌شود. نفت برنت در پایان معاملات روز دوشنبه هفته جاری با 2 دلار و 88 سنت کاهش به 66 دلار و 19 سنت در هر بشکه رسیده بود. همچنین نفت سبک آمریکا برای تحویل در ماه ژانویه با 59 سنت کاهش به 62 دلار و 59 سنت در هر بشکه (پایین‌ترین قیمت از 29 ژوئیه 2009) رسید. نفت آمریکا نیز دوشنبه گذشته با این چشم‌انداز که اشباع بازار سال آینده نیز قیمت‌ها را در این سطوح نگه خواهد داشت، کاهش قیمت 4 درصدی (2 دلار و 79 سنت در هر بشکه) را تجربه کرد. تحلیلگران می‌گویند عواملی همچون کاهش برخی شاخص‌های اقتصادی در چین، افزایش عرضه نفت به بازار و افزایش ارزش دلار در مقابل دیگر ارزهای معتبر جهان باعث تداوم روند کاهش قیمت نفت شده است. الیزابت ولینسکی و آدام لونگسون از تحلیلگران موسسه مورگان استنلی می‌گویند تا زمانی که سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) یک تصمیم جدی برای کاهش تولید خود نگیرد، روند کاهش قیمت نفت ادامه خواهد داشت.  رئیس شرکت نفت کویت گفت: قیمت نفت در 7-6 ماه آینده احتمالا در محدوده 65 دلار در هر بشکه باقی خواهد ماند مگر اینکه اوضاع اقتصادی جهان بهبود پیدا کند یا اوپک سیاست تولید خود را تغییر دهد. اعضای اوپک که یک‌سوم نفت جهان را تامین می‌کنند در نشست اخیر خود در وین نتوانستند درباره کاهش عرضه خود به توافق برسند و تصمیم گرفتند سقف تولید نفت خود را روی 30 میلیون بشکه در روز تثبیت کنند.
جنگ نفت علیه هسته‌ای
دلایل بسیاری برای کاهش بی‌سابقه قیمت نفت ذکر شده اما تقریبا همه کارشناسان حوزه انرژی این موضوع را پذیرفته‌اند که علل سیاسی در به وجود آمدن  بحران نفتی نقش بسزایی داشته است. تحرکات آمریکا برای تحت فشار قرار دادن روسیه و ایران و همراهی عربستان‌سعودی با ایالات متحده از جمله علل به وجود آمدن بحران نفتی ذکر شده است. اظهارات چند روز پیش هیلاری کلینتون در مرکز سابان، نیز احتمال برنامه‌ریزی آمریکا برای تحت فشار قرار دادن ایران در مذاکرات هسته‌ای را بالا برد. به گزارش خبرگزاری‌ها هیلاری کلینتون در مرکز سابان در اندیشکده بروکینگز درباره موضوع کاهش قیمت نفت و ارتباط آن با مذاکرات هسته‌ای با ایران گفت: پایین آمدن قیمت نفت می‌تواند به ما برای دستیابی به موفقیت در مذاکرات هسته‌ای با ایران کمک کند. پس از افت شدید قیمت نفت اوپک در بازارهای جهانی سران اوپک در نشستی فوق‌العاده به دنبال کاهش تولید بودند تا بتوانند مانع این کاهش قیمت شوند اما مقاومت سرسختانه سعودی‌ها مانع آن شد که کاهش تولید به تصویب برسد. اینکه عربستان‌سعودی با این اقدام زیانی چند 100 میلیارد دلاری به اقتصاد خود وارد کرده موضوعی است که در عربستان هم به آن اشاره شد اما تحلیلگران سناریوهای مختلفی برای این اقدام سعودی‌ها مطرح کردند. از یک سو در بعد فنی، عده‌ای این اقدام سعودی‌ها را مقابله با تغییر راهبرد غرب برای جایگزینی نفت صخره‌ای به جای نفت سنتی دانستند. برخی اما این اقدام سعودی‌ها را یک «جنگ نفتی» تمام‌عیار علیه ایران می‌دانند.
ایران چقدر ضرر کرده است؟
تاکنون آمار دقیقی از زیان ایران بر اثر کاهش قیمت نفت منتشر نشده است. کاهش تدریجی قیمت نفت مانع از محاسبه زیان ایران براساس یک فرمول ثابت می‌شود. با این حال اما می‌توان با در نظر گرفتن بازه‌های زمانی مشخص، این هزینه‌ها را محاسبه کرد. به عنوان مثال با در نظر گرفتن بازه‌های توافقات هسته‌ای، تاثیر کاهش قیمت نفت محاسبه می‌شود. براساس توافق ژنو ایران ماهانه 700 میلیون دلار از دارایی‌های خود را از محل فروش نفت که بلوکه شده در اختیار می‌گیرد. در آن زمان و با احتساب نفت 106 دلاری و با احتساب فروش روزانه یک میلیون بشکه، ایران روزانه 106 میلیون دلار و ماهانه 3 میلیارد و 160 میلیون دلار نفت فروخته است اما در زمان تمدید 7 ماهه توافق ژنو و با احتساب فروش روزانه یک میلیون بشکه نفت 74 دلاری، این رقم به 2 میلیارد و 200 میلیون دلار رسیده است. در واقع می‌توان گفت براساس کاهش قیمت نفت و نسبت به زمان توافق ژنو، حداقل ماهانه یک میلیارد دلار به ایران ضرر وارد می‌شود. البته این محاسبه قطعا متغیر است. کما اینکه با بشکه
74 دلاری محاسبه شده است درحالی که روز گذشته هر بشکه نفت اوپک در بازارهای جهانی به قیمت 66 دلار و 27 سنت فروخته شد. با این حال به صورت متوسط ایران در حالی گام در تمدید
7 ماهه توافق ژنو گذاشته است که نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته روزانه یک میلیارد دلار از محل فروش نفت زیان دیده است؛ زیانی که با محوریت عربستان سعودی اعمال شد و با اظهارات اخیر هیلاری کلینتون، مشخص شد مورد پسند آمریکایی‌ها نیز بوده است!

دیپلماسی ضعیف ایران در نشست اوپک، نفت را ارزان کرد
 نماینده سابق ایران در اوپک با انتقاد از دیپلماسی وزارت نفت در نشست یکصد و شصت و ششم اوپک از احتمال کاهش سقوط قیمت نفت تا بشکه‌ای 50 دلار خبر داد و گفت: نفت ارزان هدیه عربستان به آمریکا است. سیدمحمدعلی خطیبی با بیان اینکه برآوردهای انجام شده از سطح بازار نشان می‌دهد سال آینده میلادی تقاضا برای نفت اوپک در محدوده حدود 29 میلیون بشکه در روز است، گفت: با تثبیت سقف تولید نفت اوپک در محدوده 30 میلیون بشکه، عملا سال آینده یک میلیون بشکه نفت مازاد اوپک به بازار عرضه می‌شود. مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت با تاکید بر اینکه با افزایش عرضه نفت مازاد و سیاست‌های تخریبی عربستان‌سعودی بازار فعلا کشش افزایش قیمت نفت را ندارد، تصریح کرد: بر این اساس، در صورت تداوم شرایط فعلی احتمال کاهش قیمت هر بشکه نفت ایران تا محدوده بشکه‌ای 50 دلار وجود دارد. خطیبی با بیان اینکه تصویب تثبیت سقف تولید نفت اوپک نیاز به اجماع کل اعضا داشت، بیان کرد: اگر ایران و چند کشور با این تصمیم مخالفت می‌کردند، این تصمیم به اجماع نمی‌رسید و در نهایت تصویب نمی‌شد. نماینده سابق ایران در اوپک با بیان اینکه دست‌کم وزیر نفت ایران در نشست یک صد و شصت و ششم اوپک اگر با درخواست عربستان برای تثبیت سقف تولید نفت اوپک موافقت می‌کرد باید این شرط را قرار می‌داد که در صورت کاهش قیمت نفت از محدوده قیمتی خاص، کل اعضا نشست فوق‌العاده برگزار کنند، تاکید کرد: با این وجود، بدون هیچ‌گونه پیش‌شرطی مقامات ایران در نشست اوپک با پیشنهاد عربستان موافقت کردند.مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه اقدامات و سیاست‌های عربستان مبنی بر کاهش قیمت رسمی نفت خود حاکی از آن است که این کشور به دنبال کاهش بیشتر قیمت نفت در بازار جهانی است، گفت: این کشور با آمریکا تبانی کرده است تا با پایین نگاه داشتن قیمت نفت به اقتصاد کشورهایی همچون جمهوری اسلامی ایران ضربه بزند. وی با اعلام اینکه آمریکا به دلیل آنکه صرفا مصرف‌کننده نفت است و نه صادرکننده، قطعا از کاهش قیمت نفت ضربه نمی‌خورد، تاکید کرد: این در حالی است که کشورهای بزرگ صادرکننده نفت همچون ایران بیشترین آسیب را از کاهش قیمت نفت می‌بینند.