شعیب  بهمن: نهضت «مشروطیت» شاهد ظهور و سقوط 3 مجلس، 3 پادشاه و حدود 30 دولت بود. اگر چه این نهضت به سلسله 130 ساله قاجار و حکومت مستبدانه آنها خاتمه بخشید، ‌ولی موفق به جلوگیری از دخالت‌های روسیه و انگلیس در ایران نشد. از این رو شناخت سیاست و اهداف بیگانگان در انقلاب مشروطه اهمیت زیادی دارد زیرا در این مقطع حساس تاریخ معاصر ایران، دخالت و نفوذ کشورهای خارجی، روند انقلاب را تغییر داد به نحوی که شاید بتوان چنین متصور شد اگر دخالت بیگانگان در انقلاب مشروطه وجود نداشت، سرنوشت این انقلاب نیز تغییر می‌کرد. از این رو در بحث حاضر نگاهی اجمالی بر سیاست‌ها، اهداف و عملکرد 2 قدرت روسیه و انگلیس در ایران خواهیم داشت.
روسیه و انقلاب مشروطه
روسیه یکی از بزرگ‌ترین بازیگران صحنه سیاسی ایران در انقلاب مشروطه به شمار می‌آید. این کشور که همواره می‌کوشید به آب‌های گرم خلیج‌فارس دست یابد، ایران را منطقه‌ای جهت استثمار اقتصادی با امکانات «سوق‌الجیشی» می‌پنداشت و سعی داشت از طریق آن علیه منافع بریتانیا در هند اعمال فشار کند، بنابراین ایران باید از یک ‌سو مستقل باقی می‌ماند و از سوی دیگر تحت تسلط روس‌ها قرار می‌گرفت. از این رو انقلاب مشروطه که طغیانی علیه این سیاست و حرکتی به سوی حکومت ملی دموکراتیک محسوب می‌شد، منافع روس‌ها را در ایران تهدید کرد. به همین سبب دولت روسیه به پشتیبانی از مستبدان و مخالفان مشروطه‌خواهی برخاست. پشتیبانی از بازگشت «محمد‌علی شاه» و اعلان اولتیماتوم به ایران جهت اخراج «مورگان شوستر»، مخالفت آشکار با اصلاحات مشروطه‌خواهان و ایجاد اختلال و ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی، نمونه‌هایی از مخالفت‌های روس‌ها با انقلاب مشروطه است. به‌رغم دخالت‌های آشکار و پنهان روسیه در ایران، نباید از یاد برد انقلابیون ایران در آغاز از انقلاب 1905 روسیه الهام‌های زیادی گرفتند و به تبعیت از حرکت‌های آزادی‌‌خواهانه در روسیه، روحانیون پیشاپیش مردم نارضایتی خود را از حکومت شاه و صدراعظم وی نشان دادند. تجار که از تعرفه‌های جدید گمرکی سخت ناراضی بودند، به جنب و جوش آمده و علیه موسیو «نوز» بلژیکی و همکارش «پریم» که همدست پنهانی روس‌‌ها بودند، تظاهرات وسیعی به راه انداختند و بازارها نیز تعطیل شد. نوز که سخت متمایل به سیاست روس‌‌ها بود، با تعرفه گمرکی جدید خود، بازارهای ایران را برای کالاهای روس گشود و اندک صنعتی که در ایران بود به حال احتضار افتاد. از دیگر عوامل مؤثر بر شکل‌گیری انقلاب مشروطه، اعطای وام‌های چندمیلیونی روسیه به ایران بود که دومین وام، ایران را به کلی به صورت مستعمره اقتصادی روس در‌آورد و اداره گمرک‌های ایران به استثنای گمرک‌های فارس و بنادر خلیج‌فارس به روسیه داده شد. خبر وام‌های پی در پی و سفرهای پرهزینه «مظفرالدین‌شاه» به فرنگستان در حالی که مردم در فقر و مشقت به سر می‌بردند، موجب شدت‌گیری اعتراض‌های عمومی شد. بدین ترتیب اعمال و اقدامات روس‌ها در ایران از یک سو و وابستگی دربار ایران به روسیه از سوی دیگر همراه با زیان‌های اجتماعی ناشی از واگذاری امتیازات اقتصادی قاجار به قدرت‌های استعماری، دامنه‌ نارضایتی عمومی را افزایش داد و روسیه را به طرح اقدامات نوینی علیه انقلابیون واداشت. همچنین اعمال روس‌ها که ایران را به عنوان جزئی از خاک روسیه مورد ارزیابی قرار می‌دادند، حکایت از به خطر افتادن منافع روس‌ها با وقوع انقلاب مشروطه داشت. از این رو روس‌ها به پشتیبانی از بازگشت «محمد‌علی‌شاه»، اعلان اولتیماتوم جهت اخراج «مورگان شوستر»، مخالفت آشکار با اصلاحات مشروطه‌خواهان، ایجاد اختلال، ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی اقدام کردند.(1)
در نهایت نیز سرهنگ «لیاخوف» فرمانده نظامیان روس که از سوی محمد‌علی‌شاه به حکومت نظامی تهران منصوب شده بود و عملاً تهران را به تصرف نظامیان «قزاق» تحت فرماندهی افسران روس درآورده بود، دوم تیرماه 1287 هجری خورشیدی/ 23 ژوئن 1908، به همراه نیروهای قزاق، نخست به محاصره‌ مجلس و مدرسه «سپهسالار» پرداخت و سپس هنگامی که با مقاومت مجاهدان روبه‌رو شد، مبادرت به گلوله‌باران ساختمان مجلس کرد. قزاق‌ها پس از تصرف مجلس به پارک «‌امین‌الدوله» حمله بردند و نمایندگان را مضروب و دستگیر کردند و به باغ شاه منتقل کردند. بدین ترتیب مجلس اول مشروطه تنها 2 سال پس از شروع در 1287 توسطه نظامیان روس و به یاری حکومت وقت به توپ بسته شد. شواهد بسیاری وجود دارد که از دخالت مستقیم روس‌ها در کودتای محمدعلی‌شاه پرده برمی‌دارد. در این زمینه می‌توان به 4 نامه‌ای که «لیاخوف» در آن دوران به فرماندهی کل قفقاز فرستاده است و رد درخواست وام جدید از روسیه توسط نمایندگان مجلس و برنامه‌ریزی آنان جهت ایجاد یک بانک ملی اشاره کرد که بشدت، وطن‌خواهی و بیگانه‌گریزی نمایندگان مجلس را نشان می‌داد و از این رو با منافع روس‌ها در تضاد بود. (2)
تقاضای رسمی پناهندگی سیاسی محمد‌علی‌شاه قاجار به سفارت روسیه در 25 تیر 1288 که یک سال پس از به توپ بستن ساختمان مجلس صورت گرفت و در نهایت خروج محمدعلی‌شاه از ایران در
18 شهریور 1288 که با همراهی نیروهای قزاق صورت گرفت، دلیل دیگری برای اثبات ادعای دخالت مستقیم روس‌ها در کودتا است. طی سال‌های بعد خصومت روسیه نسبت به انقلاب مشروطه تداوم یافت و در نهایت هنگامی که مشروطه‌خواهان تصمیم گرفتند جهت تقویت خود در برابر تهدیدات آشکار و پنهان روسیه و بریتانیا و عناصر داخلی آنان، از برخی مستشاران خارجی در تنظیم امور کشور استفاده کنند، با اولتیماتومی سه بخشی مبنی بر عزل مورگان شوستر، تعهد بر اینکه هیچ مشاور خارجی بدون موافقت روس و انگلیس استخدام نشود و پرداخت غرامت به قوای روس و سپس اقدام روس‌ها به اشغال انزلی و رشت مواجه شدند. قصور دولت ایران در اجابت این خواسته‌ها طی 48 ساعت، منجر به اشغال قسمت عمده کشور توسط نیروهای روس و انگلیس شد و دوره دوم مجلس نیز 24 دسامبر 1911 به پایان آمد و همراه با آن عصر انقلاب مشروطیت نیز به سر رسید.(3)
 انگلیس و انقلاب مشروطه
انگلیس به دلیل منافع خود در هند، از هر حربه‌ای سود می‌جست. از این رو ایران به عنوان دروازه هندوستان همواره مدنظر بریتانیایی‌ها قرار داشت. در واقع تسلط بر ایران موجب استمرار تسلط بر هند و دور نگه داشتن روسیه از اراضی مستعمره بریتانیا بود. به همین دلیل انگلیس نیز خواهان ایرانی ضعیف و نیمه‌مستقل بود. تلاش برای تجزیه افغانستان از ایران، تغییرات مکرر در خطوط مرزی ایران در شرق، حمایت از خوانین محلی، تسلط بی‌قید و شرط بر خلیج‌فارس، کسب امتیازات انحصاری نظیر «کشتیرانی»، «تأسیس بانک شاهنشاهی»، «تلگراف»، «کاپیتولاسیون» و... از جمله اقدامات استعمارگرانه انگلیس در ایران بود.
با این حال در جریان انقلاب مشروطه، روسیه از موقعیت بهتری در ایران برخوردار بود. به همین سبب تداوم وضع موجود با منافع انگلیس همخوانی نداشت. از این رو انگلیس کوشید با تظاهر به حمایت از مشروطه‌خواهان، آتش انقلاب را در ایران شعله‌ور کند و از این رهگذر بتواند روسیه را از صحنه سیاسی ایران خارج و هواداران خود را بر صحنه سیاست کشور مسلط گرداند. بنابراین هدف اصلی انگلستان از نفوذ در نهضت مشروطه، کنترل نهضت و هدایت آن به سمت مقاصد لندن بود. بدین ترتیب رفتار مزورانه انگلیسی‌ها سبب شد اوائل تابستان 1285 عده‌ای که تعداد آنها در عرض 10 روز تا 20 هزار نفر افزایش یافت، در داخل محوطه سفارت انگلیس متحصن شوند و مورد استقبال سفارت انگلیس قرار گیرند. سر «دنیس رایت» سفیر انگلیس در ایران در خاطرات خود در موارد متعددی به برنامه‌ریزی دولت متبوع خود برای تبدیل کردن سفارتخانه و کنسولگری‌های کشورش در ایران به «مأمن» و «پناهگاه» مشروطه‌‌خواهان جهت پیاده کردن مقاصد اصلی خود اشاره کرده است.(4)
به هر روی پس از مدتی که انگلیسی‌ها به عمق امیال آزادی‌‌خواهانه و ملی‌گرایانه مشروطه‌خواهان پی بردند و دریافتند با پیروزی انقلاب در صحنه سیاست داخلی ایران هیچ نقشی برای آنان باقی نمی‌ماند، به مخالفت با آزادی‌خواهان پرداختند بدین ترتیب بریتانیا با همکاری سرمایه‌داران وابسته، «زمینداران»، «سیاستمداران» و «خوانین» وابسته با کمک لژهای «فراماسونری»، مشروطیت را به مسیری دیگر هدایت کرد.(5)
همچنین دولت انگلیس 31 آگوست 1907 به عقد قراردادی با روسیه پرداخت و ایران را به 3 قسمت تقسیم کرد. طبق این توافق قسمت شمالی ایران شامل شهرهای پرجمعیت و مراکز عمده تجاری از خط فرضی بین قصرشیرین و اصفهان و یزد و خواف و مرز افغانستان، منطقه نفوذ روسیه شناخته شد و قسمت جنوبی که دارای ارزش «سوق‌الجیشی» برای دفاع از هند بود از خط فرضی بین بندرعباس، کرمان، بیرجند، زابل و مرز افغانستان منطقه نفوذ انگلستان و قسمت سوم که شامل کویر و بیابان‌های بی‌آب و علف و فاقد اهمیت بود، منطقه‌ بی‌طرف متعلق به دولت ایران شناخته شد. آن هم بدین منظور که دو دولت تا حدودی از هم فاصله بگیرند و از برخوردهای احتمالی و اختلافات‌شان در این منطقه جلوگیری شود.
قرارداد 1907 در شرایطی به امضای لندن و مسکو رسید که در ایران ارکان حکومت مشروطه به خاطر مبارزات مردمی شکل گرفته بود و فرمان برقراری حکومت مشروطه در مرداد 1285 صادر شده بود. اولین مجلس شورا در تاریخ ایران، مهر همان سال تشکیل شده بود و اولین قانون اساسی ایران، دی‌ماه همان سال تنظیم و تدوین شده بود. بنابراین انعقاد قرارداد 1907 در شرایطی که انقلاب مشروطیت در ایران به پیروزی رسیده و ظاهراً انگلیس از انقلاب حمایت می‌کرد، این واقعیت را آشکار کرد که برای بریتانیا منافع استعماری از اهمیت بسزایی برخوردار است و دفاع از «مردم‌سالاری» و «دموکراسی» تنها در حد حرف است به نحوی که پس از انعقاد قرارداد 1907 مطبوعات ایران، انگلستان، روسیه و سایر کشورهای اروپایی و همچنین مقامات این کشورها به صراحت به پیروزی انگلیس در این قرارداد اشاره کردند. به هر روی روسیه و انگلیس پس از امضای قرارداد، تلاش کردند اقدام خود را تحت پوشش ایجاد یک جبهه واحد علیه آلمان توجیه کنند. در آن زمان هراس از قدرت روزافزون امپراتوری آلمان که به تدریج به صورت یک خطر جدی برای دول استعمارگر درآمده بود و نفوذ زیادی در «بالکان» و «عثمانی» پیدا کرده بود، باعث شد رقبای آن دولت یعنی انگلستان، روسیه و فرانسه اختلافات دیرینه‌ خود را برطرف و زمینه‌ اتفاق مثلث و ایجاد جبهه‌ مشترک علیه آلمان را فراهم کنند.اگرچه افشای این قرارداد در ایران موجب هیجان عمومی و اعتراضات شدیدی شد و مجلس شورای ملی به اتفاق آرا، آن را مردود و بی‌اعتبار شناخت، با این حال روس‌ها و انگلیسی‌ها عملاً این پیمان را به اجرا گذارده و پس از آغاز جنگ اول جهانی دخالت‌های وسیعی در شهرهای ایران به عمل آوردند. بدین ترتیب اعتراضات مردم و نمایندگان مجلس و تظاهرات آنها علیه سیاست 2 دولت متجاوز در تهران و شهرستان‌ها و همچنین چاپ مقالات تند در روزنامه‌های کشور نیز موجب فسخ قرارداد نگردید. در همین زمان مارلینگ، وزیرمختار انگلیس به دولت ایران اطمینان داد استقلال و تمامیت ارضی ایران محفوظ خواهد ماند و قرارداد بین 2 دولت فقط به منظور جلوگیری از دخالت‌های یک دولت ثالث (یعنی ‌آلمان) در امور ایران است، ولی ایرانیان قانع نشدند و وقتی «مشیرالدوله پیرنیا» وزیر امور خارجه این اظهارنظر را در 24 سپتامبر به اطلاع مجلس شورای ملی رساند، نمایندگان ملت به اتفاق آرا قرارداد منعقده بین 2 دولت خارجی درباره ایران را مردود و بی‌اعتبار دانستند. در این‌باره محمد‌علی‌شاه نیز از نظر مجلس پشتیبانی کرد و در نتیجه دولت ایران طی یادداشت دوم نوامبر 1907 به دولتین روسیه و انگلستان اعلام کرد چون قرارداد مزبور مابین آن 2 دولت انعقاد یافته، لذا مواد آن فقط مربوط به خود دولتین مذکور است و دولت ایران نظر به استقلال تامه‌ای که دارد،‌ تمام حقوق و آزادی عمل خود را محفوظ می‌دارد و خود را از هر نفوذ و اثری که قرارداد می‌تواند درباره‌ ایران داشته باشد مطلقاً مصون و آزاد می‌داند. مع‌الوصف به‌رغم اعتراض‌های صورت‌گرفته، به علت ضعف دولت ایران، خللی در اجرای قرارداد فوق ایجاد نشد و روسیه و انگلیس به تدریج شروع به اجرای مفاد قرارداد و اشغال مناطق نفود خود کردند. نتیجه‌ مستقیم این قرارداد این بود که انگلیسی‌ها که با پشتیبانی از انقلاب مشروطیت وجهه و اعتباری کسب کرده بودند، به سرعت آن را از دست داده و از این تاریخ مانند روس‌های تزاری منفور و مبغوض افکار عمومی ایران گردیدند.
 نتیجه‌گیری
اگرچه خطر تسلط و تجاوز روزافزون استعمارگران روس و انگلیس و تهدید استقلال ایران یکی از دلایل شعله‌ور شدن انقلاب مشروطه بود، با این حال هیچ‌گاه مشروطه‌خواهان به نیات استعماری بیگانگان پی نبردند و سرنوشت نهضت را به دخالت قدرت‌های بزرگ واگذار کردند. نقطه‌ اوج دخالت‌های بیگانه در جریان انقلاب مشروطه را می‌توان در دو مساله‌ به توپ بستن مجلس توسط محمد‌علی‌شاه به یاری روس‌ها و همچنین عقد قرارداد 1907 که ایران را به مناطق تحت نفوذ دو کشور روسیه و انگلیس تقسیم کرد، مشاهده کرد. در نهایت نیز درخواست روسیه مبنی بر اخراج «مورگان شوستر» و حمایت بریتانیا از این درخواست در سال 1911 تیر خلاص را به انقلاب زد. بدین ترتیب اتحاد دولت‌های روسیه و انگلیس در مقابل خطر آلمان، تقسیم ایران در قرارداد 1907 و اشغال ایران در جنگ اول جهانی از جمله مهم‌ترین عوامل خارجی در شکست مشروطه به شمار می‌آیند. به هر روی رقابت قدرت‌های سنتی روسیه و انگلیس در ایران پس از شکست مشروطه‌ نیز ادامه یافت به طوری که دولت‌هایی که روی کار می‌آمدند، باید تعادل را حفظ کرده و در تصمیم‌گیری‌های خود منافع این
2 قدرت را نیز در نظر می‌گرفتند. از این رو طی تمام سال‌های بعد به دلیل رقابت روس و انگلیس در ایران، کابینه‌ها یکی پس از دیگری سقوط می‌کردند و چنددستگی میان سران انقلاب را بیشتر نمایان می‌ساختند.
------------------------------------
پی‌نوشت:
1- فیروز کاظم‌زاده، روس و انگلیس در ایران (1914 ـ 1864): پژوهش درباره امپریالیسم، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: آموزش انقلاب اسلامی، 1371، ص 648
2- نیکی آرکدی، ریشه‌های انقلاب ایران، تهران: انتشارات قلم، ‌1377، ص 120
3- انقلاب مشروطیت (از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا) ترجمه: پیمان متین، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1382، ص 87
4- دنیس رایت، ایرانیان در میان انگلیسی‌ها، ترجمه: کریم امامی، تهران: انتشارات نشر نو، 1365، صص 384 - 372
5- شاپور رواسانی، دولت و حکومت در ایران در دوره تسلط استعمار سرمایه‌داری، تهران: نشر شمع، بی‌تا، چ اول، صص 89 - 87
منبع:‌ موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی

سجاد عابدی: رسانه‌ها و نقش تاثیرگذار آنها در حکومت‌ها، مورد توجه همه حکومت‌ها، احزاب و جریانات سیاسی بوده و هست. در دهه‌های اخیر نقش رسانه‌ها از عرصه اطلاع‌رسانی به عرصه تاثیرگذاری بر حکومت‌ها و سیاست‌های کلان کشورها ارتقا یافته است. در انقلاب‌های رنگین یا مخملین در دهه اخیر، این نقش کاملاً مشخص و مشهود شده و صاحب‌نظران را بر آن داشته که به بررسی ابعاد قدرت رسانه‌ها در تحولات سیاسی اخیر بپردازند. به ‌دنبال پایان جنگ سرد و شکل‌گیری جهان تک‌قطبی، آمریکا برای حاکم کردن ارزش‌های لیبرالیسم استراتژی خود را از جنگ سرد به نبرد فرهنگی و جنگ نرم تغییر داده و با اجرای انقلاب‌های رنگی یا مخملی در برخی کشورها مانند «اوکراین»، «گرجستان» و «لبنان»، جای پای خود را در این کشورها مستحکم کرد. «جنگ نرم»، «انقلاب مخملین» یا «نارنجی» نظریه‌ای است که توسط فردی به نام «جین شارپ» ارائه شده و در عمل در کشورهایی اجرا شده و با موفقیت توأم بوده است.  مهم‌ترین ابزار «جنگ نرم» رسانه‌ها هستند. در این پژوهش تلاش شده است نقش رسانه‌ها (بویژه رسانه‌های مکتوب) در زمینه‌سازی و بسترسازی براندازی نرم در کشور ایران مورد بررسی قرار گیرد. در این تحقیق با نظرخواهی از متخصصان ارتباطات، نقش رسانه‌ها در ناکارآمدی دولت‌ها، ایجاد فضای آشوب، التهاب و نافرمانی مدنی و اجتماعی و تشدید معضلات اجتماعی و ناهنجاری‌ها در جامعه و استفاده از استراتژی فریب که منجر به تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های نامطلوب می‌شود، مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در این تحقیق به تکنیک‌ها و تاکتیک‌های رسانه‌ای از جمله اغراق‌گویی، القا و اقناع مخاطبان، برجسته کردن مواردی مانند دموکراسی‌خواهی، حقوق شهروندی، ایجاد فشار روانی و تضعیف روحیه مردم و دوقطبی کردن جامعه توسط رسانه‌ها که بستر براندازی نرم را فراهم می‌کند، پرداخته شده است. در اهـمـیـت ایـن مطلب همین قدر باید گفت که امروز خواسته مهم و راهبردى دشمنان انقلاب اسـلامـى تـحقق این نوع براندازى در میهن عزیز ماست؛ براندازى نرم مانند موریانه هوشیارانه عمل مى‌کند، عجله نشان نمى‌دهد و از درون می‌پوکاند. شرط آن این است که ابتدا چنین پدیده‌اى را بشناسیم و بعد روش‌های مقابله بـا آن را. همچنین ابعاد و مفاهیم شامل دیپلماسی عمومی، کمیته خطر جاری، پروژه «دلتا»، پروژه ریکا دوبی، ابزارهای موثر در پروژه نرم‌افزاری، مفهوم جدید در ادبیات بین‌المللی، استراتژی فشار از بیرون و تغییر از درون، بازیگران اصلی براندازی نرم، اپوزیسیون خارج از حاکمیت، تهدیدات نرم و جنگ رسانه‌ای- که جنگ نرم، جنگ بدون خون‌ریزی و جنگ آرام تلقی می‌شود- استفاده از رسانه‌ها برای تضعیف کشور هدف، بهره‌گیری از توان و ظرفیت رسانه‌ها (اعم از مطبوعات، خبرگزاری‌ها، رادیو، تلویزیون، اینترنت و اصول تبلیغات) که به منظور دفاع از منافع ملی است. برجسته‌ترین جنگ رسانه‌ای نیز جنگ نرم و جنگ‌های جدید بین‌المللی است که طرفین نبرد تنها برای پیشبرد اهداف سیاسی خویش از رسانه‌ها بهره‌گیری می‌کنند. جنگی که بر صفحات روزنامه‌ها، میکروفن رادیوها، صفحات تلویزیون و عدسی دوربین‌ها جریان دارد. به هر حال ضمن معرفی اجمالی انقلاب‌های رنگی یا مخملی که ویژگی اصلی آنها مقاومت بدون خشونت در برابر حکومت اقتدارگرا و مبارزه از طریق نافرمانی‌های مدنی است، به بررسی نقش رسانه‌ها و تأثیر آنها‌ در به وجود آمدن انقلاب‌ها در عصر جدید می‌پردازیم؛ انقلاب‌هایی که برخلاف انقلاب‌های بزرگ دنیا، در دهه گذشته، بدون آسیب جدی به کل مجموعه یک کشور، نظام‌های اقتدارگرا را از قدرت برکنار کرده‌اند. در تـاریـخ مـعـاصـر جـهـان نـمونه‌هاى مختلفى از براندازى نرم رخ داده است. تلاش انگلیس و عوامل وابسته آن براى ایجاد انحراف در نهضت مشروطیت ایران از جمله این نمونه‌هـاسـت. در جـریـان ایـن نـهـضت تلاش شد به کمک فعالیت‌هایى مانند نفوذ در سطوح بالاى نهضت، ایجاد بدبینى و دودستگى، مشروطیت از مسیر واقعى خود که ایجاد عـدالت بـراى مـردم بود، دور افتد و در مسیرى قرار گیرد که بر اثر شدت گرانى‌ها، قـحـطـى‌ها و هـرج و مـرج، زمـیـنـه بـراى کـودتـاى دیکتاتورى به نام رضاخان فراهم شود. در نهضت ملی شدن صنعت نفت نیز شاهد آن بودیم که برخی سازمان‌های جاسوسى غربى، مستقیم یا غیرمستقیم با برخى روزنامه‌ها تماس برقرار کرده و آنها را در مسیر اهداف بـرانـدازانـه خـود ضـددولت مـصـدق هـدایـت و سرانجام با کودتای مشابه براندازی نرم آن را ساقط می‌کنند. اخیرا سازمان اطلاعات آمریکا (سـیـا) اسـنـاد خـود را دربـاره نـقـش خود در مـطـبـوعـات ایـران، قـبـل از کـودتـاى 28 مـرداد، مـنـتـشـر کـرده است که این نشان مى‌دهد برخى روزنامه‌ها با پول، هدایت و تغذیه سیا زمینه‌ساز کودتاى 28 مرداد 32 بوده‌اند. یـادآور مـى‌شـود کـودتـاى فـوق از نوع کودتاهاى رایج جهان نبود که توسط عده‌اى از نـظـامـیـان انـجـام مـى‌شـود بلکه نمونه بارزى از براندازى نرم بود که با تظاهرات افرادى انجام شد که عده‌اى از آنان، از اشرار و اوباش به حساب می‌آمدند. در پی قطع روابط جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در سال‌های ابتدایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تاکتیک‏های متعددی توسط آمریکا برای تضعیف، انزوا، به چالش کشیدن، هدر بردن منابع جمهوری اسلامی ایران و ایجاد یأس و ناامیدی در مردم استفاده شده است. هرچند در موارد متعددی درگیری‌های نظامی محدودی بین 2 کشور نیز به وقوع پیوسته ولی در یک نگاه کلی می‌توان رویکرد براندازی نرم را اصلی‌ترین سیاست آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی دانست. ایالات متحده در چارچوب طرح خاورمیانه بزرگ و برنامه‏ گسترش آزادی و دموکراسی در جهان، به طور آشکار اعلام کرده است از جریان‏های اجتماعی منجر به دگرگونی نظام‏های سیاسی این کشورها حمایت همه‏جانبه می‌کند و حتی جهت راه‏اندازی چنین جنبش‌‏هایی مداخله خواهد کرد. در این باره به صورت خاص، برخورد آمریکا و جمهوری اسلامی ایران در یک برهه زمانی حدودا 30 ساله مبتنی بر وقایع و صحنه‌های مختلفی از براندازی نرم بوده است. با توجه به بیانات مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای مبنی بر نفوذ آمریکا [مذاکره با آمریکا ممنوع است. مذاکره آمریکا با ایران یعنی نفوذ. می‌خواهند راه را باز کنند برای تحمیل؛ در همین مذاکرات هسته‌ای، هرجا فرصت پیدا کردند یک نفوذی کردند]، حال باید به ویژگی برجسته و نقش خاص رسانه‌های نوین و فناوری‌های جدید اطلاعاتی نیز در شکل‌گیری این انقلاب‌ها و نفوذ توجه کرد. به جرأت می‌توان گفت رسانه‌ها نقش وصل‌کننده‌ ویژگی‌های فوق را به همدیگر داشته‌اند (رسانه‌ها ارتباط بین احزاب، جنبش‌های دانشجویی، بنیادها و سازمان‌های غیردولتی و بویژه توده‌های مردم با همدیگر را تسهیل می‌کنند). چه‌بسا فقدان همین حلقه‌اصلی در رخداد‌های ونزوئلا و بلاروس مانع به وقوع پیوستن انقلاب رنگی و نفوذ در این کشورها شد.

علامه طباطبایی به اتفاق همسر و برادرش به مدت 10 سال در نجف اشرف اقامت داشت. آن حکیم الهی در این مدت ضمن کسب معارف فقهی، عرفانی و فلسفی موفق شد آثاری را در حکمت و کلام اسلامی تدوین کند اما در اواخر این دوران از لحاظ معیشتی دچار مضیقه شد، زیرا نسبت به مصرف بیت‏المال و سهم امام حساس بود و برای اعاشه و برآوردن مایحتاج زندگی از آن استفاده نمی‏کرد و هزینه زندگی وی از محل مختصر وجهی که از محل درآمد ملکی موروثی به دست می‏آمد اداره می‏شد که از تبریز به نجف حواله می‏شد ولی به تدریج که رضاشاه قدرت بیشتری به دست آورد مانع ارسال وجوه به خارج کشور شد و دیگر مبلغی به دست استاد علامه نرسید.
 ایشان علاوه بر پیشه کردن قناعت کامل و به معرض فروش نهادن برخی اثاث‌های منزل، دست به استقراض زد و پیوسته در انتظار رسیدن پول از ایران بود اما این انتظار به جایی نرسید و تدریجا امکانات مالی این خانواده به تحلیل می‏رفت و روز به روز دچار تنگناهای اقتصادی می‏شدند و همسر و طفلی 3 ساله وضع نامطلوب و ناگواری را سپری می‏کردند. در این بحران ناراحت‌کننده ناگهان به طور غیرمنتظره‏ای وجهی از ایران رسید. علامه با این مبلغ در اولین وهله بدهکاری‌های خود را پرداخته و پس از ادای دین تصمیم به مراجعت از نجف گرفت. «سیدعبدالباقی» در نوشتاری، اظهار داشته که مرحوم ابوی به بنده فرمودند: آخرین ریال آن پول دقیقا صرف آخرین نیازهای سفر ما از نجف به تبریز شده و وقتی به موطن خویش رسیدیم، حتی دیناری از آن وجه، باقی نمانده بود و آن مقدار پول برای این نیاز واقعی در نظر گرفته شده بود.
هنگامی که این خانواده به تبریز رسیدند، اگرچه به لحاظ رسیدن به وطن و تجدید دیدار با بستگان و بهبودی اوضاع اقتصادی در وضع مطلوبی قرار گرفتند ولی همسر علامه از لحاظ معنوی و به خاطر قطع ارتباطی که با عتبات مقدسه داشت محزون به نظر می‏رسید.
علامه طباطبایی فرموده است: عیال ما که زن بسیار مؤمن و بزرگواری بود و در معیت ایشان برای تحصیل به نجف اشرف مشرف شدیم، ایام عاشورا برای زیارت به کربلا می‏آمدیم و پس از پایان این مدت، چون به تبریز مراجعت کردیم روز عاشورایی در منزل نشسته و مشغول خواندن زیارت عاشورا بود، می‏گوید ناگهان دلم شکست و با خود نجوا کردم: «10 سال در کنار مرقد مطهر حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) در روز عاشورا بودیم و امروز از چنین فیض عظمایی محروم شدیم. یک مرتبه دیدم در حرم مطهر حضرت امام حسین(ع) در زاویه حرم بین بالاسر و روبه‌رو ایستاده‏ام و رو به مرقد مطهر مشغول خواندن زیارت هستم و مشخصات بارگاه سالار شهیدان همچون گذشته بود ولی چون روز عاشورا بود و مردم غالبا برای تماشای دسته‏های عزادار و سینه‏زن می‏رفتند تعداد زائران کم بود و تنها در پایین پای مبارک، مقابل قبر سایر شهدا چند نفری ایستاده بودند و برخی از خدام برای آنان زیارت می‏خواندند. چون به خود آمدم دیدم در خانه خود نشسته و در همان محل (در خانه تبریز) مشغول خواندن بقیه زیارت عاشورا هستم!
ناگفته نماند که این خانواده در تبریز به منزلی واقع در جوار خانه همان شخصی که امور ملک و اموال علامه و برادرش را عهده‏دار بود راهنمایی شدند و پس از چند ماه توقف، خانه‏ای در کوچه مجتهد تبریز اجاره کرده و بدان نقل مکان یافتند. از خانه پدری خبری و اثری نبود تا این مسافران در آن اسکان یابند. بعد از مدتی استراحت، دید و بازدید، صله ارحام و سپری شدن فصل سرما، علامه طباطبایی به منظور بازدید از زمین‌های زراعتی عازم روستای «شادآباد» شد که مشاهده کرد قنات‌ها نیمه‌خشک و زمین‌ها سخت و متروک شده و زراعت کم رونق شده و درآمد هم آسیب پذیرفته است و ناگوارتر از این وضع به دستور رضاخان خائن برای همه املاک سند زده شده و املاک موروثی این دو برادر (علامه و سیدمحمدحسن الهی) به نام شخص دیگری ثبت شده و سند صادر شده بود.
علامه با تحمل مشقات زیاد و صرف هزینه و وقت بسیار به استرداد املاک موفق شده و چند سالی از عمر خود را در جهت احیای زمین‌های زراعتی و اصلاح باغات سپری می‏کند و در این دوران که ایشان حتی در فصل سرما و حین ریزش باران و برف، مدام در حال تلاش بودند همسرشان با مرحوم علامه همکاری می‏کرد. معمولاً علامه و همسرش در سفرهای بین روستایی و نیز برای دید و بازدید اقوام و میهمانی بین خویشان که ساکن نقاط مجاور بودند از اسب استفاده می‏کردند و به قول فرزند ارشدش: «این زوج هر دو سوارکاران
لایقی بودند».