گروه اجتماعی: امسال مراسم پیاده‌روی اربعین و زیارت امام حسین(ع) در حالی برگزار شد که آمار عاشقان حسینی حاضر در کربلا از مرز پیش‌بینی‌های صورت گرفته فراتر رفت و 27 میلیون زائر از اقصی‌نقاط جهان برای عرض ارادت به سرور و سالار شهیدان خود را به عراق رساندند. این در حالی بود که سهم ایران در شکل‌گیری این همایش ولایتمداری جمعیت 2 میلیونی زائرانی بود که از مدت‌ها قبل برای حضور در این مراسم برنامه‌ریزی کرده و طی یکی، دو هفته گذشته به صورت انفرادی و خانوادگی برای پیوستن به دریای خروشان حسینی عازم عتبات شده بودند. راهپیمایی اربعین که چند سالی است به صورت خودجوش شکل گرفته هر سال پربار‌تر و باشکوه‌تر از سال قبل برگزار می‌شود و مشارکت سازمان‌ها و نهادهای گوناگون کشورمان در مدیریت این گردهمایی میلیونی از یک سو و مردم‌محور بودن شکل‌گیری این سفر از طرف دیگر مدیریت برگزاری چنین مراسمی را در کنار مشکلات پیش آمده در حج امسال به منصه ظهور گذاشته است.  این روزها که خانواده‌های بسیاری مشغول پذیرایی از مسافران کربلا هستند مرزهای کشور مملو از زائرانی است که پس از زیارت اربعین قصد ورود به کشور را دارند. چذابه، مهران و شلمچه مدت‌هاست برای استقبال از عاشقان حسین در تب و تاب هستند و نیروهای امدادی و انتظامی به همراه شهرداری برای تسهیل تردد آنها آستین‌ها را بالا زده‌اند. ارائه تسهیلات ویژه برای کنترل گذرنامه‌ها، کنترل‌های بهداشتی و درمانی به همراه تدارکات ویژه برای انتقال و اسکان مسافران تنها بخشی از برنامه‌هایی است که برای بازگشت موج دوم زائران عتبات در نظر گرفته شده است.
همایش 27 میلیونی شیعیان حسینی
آنچه اربعین امسال را به یکی از بی‌نظیرترین همایش‌های مردمی جهان تبدیل کرد حضور خودجوش 27میلیون زائر در سرزمین کربلا بود. آنطور که رئیس شورای استان کربلا در پایان مراسم اربعین اعلام کرد تعداد زائران امسال اربعین حسینی به 27 میلیون نفر رسیده است که این تعداد زائر در طول 10 روز وارد کربلا شده و پس از زیارت خارج شده‌اند. نصیف جاسم التمیمی، پیش از این نیز گفته بود حضور مردمی در مراسم اربعین امسال از نظر تعداد جمعیت شرکت‌کننده و تنوع ملیت آنها در نوع خود بی‌نظیر است به نحوی که بالغ بر
80 کشور از تمام قاره‌های جهان امسال در زیارت اربعین حضور داشته‌اند و بیش از 9 هزار هیات مذهبی از داخل و خارج عراق در شهر کربلا به زائران حسینی خدمتگزاری کرده‌اند.
حضور 2میلیون ایرانی در کربلا
حضور چشمگیر ایرانیان در مراسم راهپیمایی اربعین یکی از نکات بارز این مراسم است  به طوری که همه ساله بر اعداد و ارقام صدور ویزا برای حضور در این راهپیمایی افزوده می‌شود و روزهای منتهی به اربعین سال جاری نیز بیش از یک میلیون و 600 هزار ویزا از طریق سایت سماح برای زائران عتبات صادر شده است. به گفته سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت یک میلیون و ۶۰۰ هزار زائر اربعین با دریافت ویزا در این مراسم حضور یافته و از کشور خارج شده‌اند که حدود
۹۰۰ هزار زائر از مرز مهران و مابقی نیز از 2 مرز شلمچه و چذابه خارج شده‌اند. در همین حال باید این موضوع را هم در نظر گرفت که با تجمع مشتاقان حضور در راهپیمایی اربعین و با تفاهمی که با دولت عراق صورت گرفت تعدادی از زائران نیز بدون دریافت ویزا به عتبات مشرف شدند که باید این آمار را به تعداد زائرانی که با روادید به عراق سفرکرده‌اند افزود. اوحدی در این باره بیان داشت: براساس تفاهمی که با دولت عراق انجام شده بود تعداد کمی از زائران بدون ویزا از مرز مهران به کشور عراق رفتند البته این اتفاق در روزهای آخر فقط در مرز مهران رخ داد و در مرزهای شلمچه و چذابه حتی یک زائر نیز بدون ویزا رد نشد. با توجه به اظهارات رئیس سازمان حج و زیارت حضور بیش از 2 میلیون ایرانی در راهپیمایی اربعین دور از انتظار نیست.
مرزها پذیرای 850 هزار زائر
با توجه به برپایی مراسم اربعین در کربلا، موج بازگشت مسافران کربلا به کشور شکل گرفته و دستگاه‌های خدماتی، امدادی و امنیتی تمام هم و غم خود را بر سهولت بازگشت زائران متمرکز کرده‌اند. براساس اعلام پلیس گذرنامه، تردد در مرز مهران تنها به سمت ایران میسر است و سایر مرزها برای پذیرش زائران عتبات آمادگی دارد. محمد بابایی، رئیس پلیس مهاجرت و گذرنامه ناجا تصریح کرد: در مرز چذابه و شملچه امکان تردد زوار با پاسپورت و ویزا به کربلای معلا مهیاست. وی با بیان این مطلب که تاکنون نزدیک به 58 درصد زوار مرز مهران را برای بازگشت انتخاب کرده‌اند، بیان داشت: از دهم ماه صفر تا ساعت 24 بیست‌ویکم صفر 850 هزار و 828 نفر از زوار از مرزهای زمینی، دریایی و هوایی به کشور بازگشته‌اند. رئیس پلیس مهاجرت و گذرنامه ناجا به تازه‌ترین آمار بازگشت زائران حاضر در راهپیمایی عظیم کربلای حسینی پرداخت و تصریح کرد: از ساعت 24 پنجشنبه تا 11:30 روز جمعه 75 هزار زائر از مرزهای زمینی، دریایی و هوایی به کشور مراجعت کردند.
اجرای ضوابط قانونی درباره زائران بدون ویزا
این در حالی است که جانشین فرمانده نیروی انتظامی کشور از رعایت ضوابط قانونی درباره افرادی خبر داده است که بدون ویزا به عراق رفته‌اند.
سردار مومنی، جانشین فرمانده نیروی انتظامی کشور درباره افرادی که بدون ویزا در ایام اربعین از کشور خارج شده‌اند، خاطرنشان کرد: هر چند تعداد این افراد کم بوده است اما همه ضوابط قانونی در موقع ورود به کشور درباره آنها رعایت خواهد شد.
جانشین فرمانده نیروی با بیان این مطلب که در مجموع 50 درصد از زائران اربعین حسینی از 3 مرز شلمچه، چذابه و مهران وارد کشور شده‌اند، افزود:
50 درصد زائران از مرز مهران و 50 درصد از مرز چذابه و شلمچه وارد کشور شدند.
ایجاد ظرفیت اسکان اضطراری 8 هزار زائر
بارش باران و افت دما طی یکی، دو روز گذشته مشکلاتی را برای برخی زائران بویژه در مرز مهران ایجاد کرد که به دنبال آن جمعیت هلال احمر سازوکارهای ویژه‌ای برای خدمت‌رسانی به مسافران در نظر گرفته است. محمد سلیمانی، مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر ایلام اعلام کرد: با توجه به خروج زائران از مرز مهران و بروز سرما در استان، هلال‌احمر در امر اسکان اضطراری زائران با مدیران متولی کمیته اسکان زائران همکاری کرده و بنابراین در اقدامی فوری ظرفیت اسکان اضطراری برای
8 هزار تن از زائران را فراهم کرد. وی در این باره توضیح داد: بر این اساس هلال‌احمر در 13 مدرسه و 16 مسجد و حسینیه در مرز مهران به‌ منظور اسکان زائران اقدام به فراهم کردن امکانات لازم برای اسکان زائران کرد.
تسهیلات ویژه برای ورود عشاق حسینی
همچنین جانشین معاون هماهنگ‌کننده ناجا از در نظر گرفتن تدابیر لازم برای تسهیل ورود زوار به کشور خبر داده است.  سردار محمدجواد زاده‌کمند، جانشین معاون هماهنگ کننده ناجا خاطرنشان کرد: از زمان آغاز بازگشت زائران به کشور تمهیداتی از سوی مدیران در بخش‌های گوناگون دولتی صورت پذیرفته است تا زائران بدون هیچ مشکلی وارد کشور شوند.  جانشین معاون هماهنگ‌کننده ناجا با اشاره به روان بودن ترافیک در محورهای «شلمچه»، «چذابه» و همچنین ترافیک پرحجم و سنگین در محورهای مواصلاتی شهر مهران گفت: تسهیلات انتقال زائران توسط شرکت‌های حمل‌ونقل در نظر گرفته شده و تلاش بر این است که هیچ‌گونه مشکلی در مسیر‌های تردد وجود نداشته باشد.
امدادرسانی به 150 هزار مسافر کربلا
«150 هزار زائر در کربلا تحت پوشش خدمات تیم پزشکی هلال‌احمر قرار گرفتند». سیدعلی مرعشی، رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال‌احمر با بیان این مطلب عنوان کرد: تیم‌های درمانی تا روز دوشنبه برای ارائه خدمت در کربلا حضور خواهند داشت و پس از جمع‌آوری چادرها در کربلا، گروهی از پزشکان به کشور باز گشته و گروهی دیگر تا ۲۸ صفر برای ارائه خدمات در کربلا مستقر خواهند بود.
مشارکت شهرداری تهران در نظافت کربلا
علاه بر این به گفته رئیس ستاد اربعین شهرداری تهران روزانه 8 هزار تن زباله از شهر کربلا توسط نیروهای شهرداری تهران و با کمک نیروهای شهرداری کربلا جمع‌آوری می‌شود.  مجتبی عبداللهی در این‌باره گفته است: براساس آمارها بیش از 20 میلیون زائر در شهر کربلا حضور دارند و اکثر زائرانی که از شهرهای دیگر عراق به کربلا می‌آیند بعد از سلام و زیارت مرقد مطهر سید و سالار شهیدان اباعبدالله‌الحسین(ع) از شهر خارج می‌شوند اما زائران ایرانی که به شهر کربلا می‌آیند چند روزی در این شهر مستقر می‌شوند، بنابراین تمهیدات لازم برای رفاه حال تمام زائران در کربلای معلا از سوی شهرداری تهران دیده شد تا خدمات‌رسانی مطلوبی به زائران داشته باشیم.
 

گروه بین‌الملل: ترکیب 2 عنصر «عشق» و «ایمان» در پیشگاه تاریخ در صحرای کربلا، بار دیگر رکورد بزرگ‌ترین تجمع بشری را جابه‌جا کرد به طوری که حاسدان غرب نیز در نهایت سکوت عامدانه خود را در قبال عظمت مراسم اربعین 1437 هجری قمری شکستند. به فاصله 2 ماه پس از فاجعه‌آفرینی آل‌سعود در حج ابراهیمی که آمار بیشترین تلفات زائران
بیت‌الله‌الحرام - حدود 7 هزار نفر - را تاریخی ساخت، بیش از 27 میلیون عاشق امام حسین(ع)، پیاده‌روی اربعین در قلب عراق را به جهانی‌ترین رویداد عصر حاضر بدل کردند.
خبرگزاری فرانسه در گزارشی از کربلا،  موفقیت ابعاد امنیتی کنترل چنین سیل عظیمی از جمعیت آن هم در چند قدمی تروریست‌ها را مخابره کرد. تاکید بر امنیت این مراسم گسترده توسط خبرگزاری فرانسوی که دست‌کم بازه‌ای 2 هفته‌ای را قبل و بعد از روز اربعین حسینی شامل می‌شود از آن جهت حائز اهمیت است که مخوف‌ترین سازمان‌های امنیتی غربی از جمله «دس‌ژ» فرانسه هم نتوانستند مانع اقدامات تروریستی داعش در قلمروی خود شوند و پاریس اینک تحت حکومت نظامی است. اما  روزنامه آمریکایی «اینترنشنال بیزینس تایمز» با  تایید گزارش سال گذشته نشریه هافینگتون پست، بر این نکته تاکید کرد که مراسم اربعین بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی سالانه بشری است. دیوید اسلیم، نویسنده «آی‌بی ‌تایمز» با شرح مناسبت چهلمین روز شهادت نوه و جانشین پیامبر اسلام(ص) در سال 680 میلادی در صحرای کربلا، نوشت: اگرچه اجتماع آیینی هندوها در حاشیه رود گنگ در شهر الله‌آباد هندوستان زائران مذهبی بیشتری را شامل می‌شود اما بر خلاف اربعین، مراسم «کومب‌ملا» نه هر سال که 3 سال یک بار برگزار می‌شود.
این در حالی است که راهپیمایی ده‌ها میلیونی عراقی‌ها و زائران خارجی از نقاط مختلف به سمت شهر کربلا - محل شهادت امام سوم شیعیان – دست‌کم برای بیش از نیم قرن پس از احیای آن در قرن بیستم - راهپیمایی علمای کفن‌پوش نجف در جولای 1963 / خرداد 1342-  دیگر صرفا جنبه آیینی ندارد و در حقیقت  به مثابه حمایتی سیاسی از نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی منتج از آن است.
از طرف دیگر اربعین به محلی برای تجلی وحدت مذاهب و باورهای مختلف بشری برای صحه گذاشتن بر ابعاد بی‌همتای فداکاری 1376 سال پیش سالار شهیدان و یارانش تبدیل شده است.
مقامات عراقی حتی در مکاتبات رسمی‌شان نیز از حرم  حضرت امام حسین(ع) با عنوان  قبله آزادگان جهان یاد می‌کنند چنانکه امسال نیز همانند سال‌های گذشته زوار شیعه کربلا شاهد همراهی هیأت‌ها و نمایندگانی از سوی صدها هزار مسلمان اهل سنت، کردهای ایزدی، زرتشتی‌ها، ارمنی‌ها و دیگر مسیحیان ارتدکس، مسیحیان عرب منطقه، نمایندگان کلیسای کاتولیک واتیکان، بودایی‌هایی چین و هندوهای هند در راهپیمایی اربعین بودند. همچنین طبق گزارش‌های متعدد رسانه‌های بین‌المللی زواری از سوئد، روسیه و بویژه هیأت‌هایی بزرگ از کشورهای غنا، نیجریه، تانزانیا و سنگال در مراسم اربعین مشاهده شده‌اند.  در عین حال حضور شخصیت‌های مهمی چون حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق- در لباس خدام حرم - و مراجع بزرگوار شیعه نظیر آیت‌الله العظمی سیدمحمدسعید حکیم که به‌رغم کهولت سن با پای پیاده در مسیر نمادین 80 کیلومتری نجف- کربلا حاضر شدند، جلوه‌ای دیگر از این مراسم را نمایان ساخت.
  ردپای زینب(س)
به گفته باقرجبر الزبیدی، وزیر حمل‌ونقل عراق مراسم عزاداری اربعین نه فقط از حیث تعداد 27 میلیونی زائر بلکه به لحاظ حضور بی‌سابقه بانوان  تاریخ‌ساز بود به طوری که60 درصد زائران را زنان و  
40 درصد بقیه را  مردان تشکیل می‌دادند. این حضور پررنگ زنان  ردپایی است از نقش روشنگر حضرت زینب(س) در هجرت‌های ناگزیر قافله اهل بیت(ع)  پس از واقعه عاشورا. از طرف دیگر زائران ایرانی بیشترین نسبت را در میان 7 میلیون زائر خارجی کربلا (60 درصد) داشتند و سپس بحرین با 15 درصد، لبنان با 7 درصد و عربستان با 4 درصد قرار داشتند. زائران کویتی، پاکستانی و  قطری به ترتیب سه، دو و یک درصد زائران را تشکیل داده و 8 درصد نیز از سایر کشورهای جهان بودند.
  خدمات خارق‌العاده
خبرگزاری فرانسه در گزارشی از این مراسم آورد: «برخی شیعیان حتی از شهرهای بسیار دور مانند بصره (در 500 کیلومتری در جنوب عراق)‌ آمده بودند.

مراسم اربعین بارها بر اثر حملات گروه‌های افراطی به خاک و خون کشیده شده بود اما مقامات استان برای پیشگیری از حملات به این تجمع بزرگ،300 هزار نفر از نیروهای امنیتی را در کربلا و اطراف این شهر واقع در 80 کیلومتری جنوب بغداد،‌ بسیج کرده‌ بودند. استان کربلا با 700 هزار نفر جمعیت هم مرز استان انبار است. استان انبار پایگاه داعش است که نیروهای دولتی عراق برای بیرون راندن اعضای این گروه از این استان سنی‌نشین هم‌مرز با سوریه با دشواری مواجه هستند. زائران درحالی که پرچم‌هایی به رنگ سیاه، ‌قرمز و سبز و نیز تمثال‌هایی از امام حسین(ع) را در دست داشتند و شعارهای بیعت با امام را سر می‌دادند،‌ درحال حرکت بودند».
دستاورد امنیتی مراسم اربعین 27 میلیونی امسال  به لطف  300 هزار نیروی امنیتی و دفاع مردمی  شکل گرفت به این ترتیب که از این تعداد 284 هزار نفر نیروی امنیتی و
10 هزار تن نیروی دفاع مردمی و 5 هزار نفر نیز نیروی داوطلب مرد و 2 هزار نفر نیز نیروی داوطلب زن بودند. بنا بر اعلام وزارت کشور عراق، امسال میلیون‌ها خادم داوطلب در  قالب حدود 7 هزار و 137 هیأت شامل 7 هزار و 60 هیأت داخلی و 77 هیأت عربی و غیرعربی خدمت‌رسانی به زائران کربلا را برعهده داشتند. 10 هزار کارمند دولتی عراق در تامین نظافت خیابان‌ها در جریان حضور زائران به فعالیت پرداخته و 10 هزار کادر بهداشتی نیز برای ارائه خدمات بهداشتی و پزشکی شرکت داشتند. 600 خبرنگار نیز پوشش اخبار راهپیمایی را  به جز 21 خودرو و دستگاه پخش مستقیم برعهده داشتند. به گزارش تسنیم، ابعاد لجستیکی اربعین نیز خارق‌العاده بود، 60 هزار خودرو به منظور ارائه خدمات به زائران اربعین در نظر گرفته شد که 48 هزار و 500 دستگاه خودرو متعلق به وزارت حمل‌ونقل و
10 هزار خودرو وابسته به سایر وزارتخانه‌های عراق بود و علاوه بر این یکهزار و 500 دستگاه اتوبوس ایرانی نیز برای زائران در نظر گرفته شد. همچنین 24 قطار در مسیرهای مختلف به زائران خدمات  ارائه می‌کردند که از این تعداد 14 قطار در مسیر بغداد - کربلا- بغداد و 10 قطار دیگر نیز در مسیر بصره- کربلا- بصره در رفت و آمد بودند. یکصد و 40 فروند هواپیما نیز به طور روزانه وارد فرودگاه نجف می‌شد.
تقدیر مرجعیت شیعه از دولت و ملت عراق
 با پایان یافتن مراسم باشکوه اربعین 1437، مرجعیت دینی عراق دیروز جمعه از تمام موسسات دولتی و رسانه‌ها به خاطر نقش آنها در موفقیت چشمگیر در برگزاری مراسم اربعین شهادت امام حسین(ع)  تجلیل کرد. به گزارش المسله، شیخ عبدالمهدی الکربلایی، نماینده آیت‌الله‌العظمی سیستانی مرجعیت عالیقدر شیعیان عراق در خطبه‌های نماز جمعه کربلای معلی از سطح خوب و بی‌نظیر خدمات‌رسانی به زائران حسینی و نبود هیچ‌گونه ضعف امنیتی در برگزاری مراسم اربعین قدردانی کرد. او این  را یک موفقیت ملی بزرگ برای عراق محسوب کرد.
درس اربعین برای آل‌سعود
شبکه بین‌المللی پرس‌تی‌وی دیروز در تحلیلی، حضور باشکوه میلیون‌ها تن از عاشقان امام سوم شیعیان در راهپیمایی و مراسم اربعین در عراق را درسی برای آل بی‌کفایت سعود آن هم به فاصله تنها 2 ماه از فاجعه ناگوار منا در شهر مکه عربستان توصیف کرد، حادثه‌ای که منجر به مرگ و جراحت هزاران زائر بیت‌الله‌الحرام در ایام حج شد.
تحلیلگر تارنمای پرس‌تی‌وی در این‌باره می‌نویسد: «اربعین را می‌توان بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی جهان اسلام نامید، چرا که شمار شرکت‌کنندگان در این مراسم بیش از حاضران در مراسم حج تمتع است... فاجعه منا پرسش‌هایی جدی را درباره کارآمدی و توانایی عربستان برای اداره مراسم سالانه حج تمتع باز هم بر سر زبان‌ها آورد... حضور بیش از 27 میلیون نفر که 7 میلیون تن از آنها  زائران خارجی بودند  در کربلا، شهری که بر اثر سال‌ها حکومت ظالمانه دیکتاتور معدوم عراق، صدام، از نظر زیرساختی و خدماتی چندان توسعه نیافته و براساس برخی برآوردها تنها گنجایش میزبانی از چند میلیون زائر را دارد، بدون وقوع هرگونه حادثه ناگوار از جمله ازدحام جمعیت، سقوط جرثقیل روی زائران، آتش‌سوزی و... مدیریت و سازماندهی شایسته و مناسب مسؤولان این مراسم را به نمایش گذاشت». در مقابل در عربستان سعودی که خود را خادم حرمین شریفین و متولی برگزاری مراسم حج می‌داند حوادث ناگوار و مرگبار برای زائران خانه خدا سال‎هاست تکرار می‌شود و همه ساله در طول مراسم حج انتظار وقوع حادثه‌ای وخیم‌تر می‌رود.
پایین کشیدن بزرگ‌ترین پرچم  داعش
در روزهای میزبانی عراقی‌ها از باشکوه‌ترین اجتماع انسانی تاریخ، ارتش و بسیج مردمی این کشور عملیات پاکسازی استان انبار را متوقف نکردند. این نیروها پنجشنبه همزمان با مراسم اربعین حسینی در این کشور، در جریان عملیاتی توانستند
5 موضع مهم تکفیری‌های داعش در شرق الرمادی مرکز استان انبار را هدف موشک‌های قوی قرار دهند. شبکه‌ها و پایگاه‌های خبری عراقی تصاویری از نیروهای ارتش و حشدالشعبی منتشر کردند که حین پیشروی در مناطق مختلف الرمادی با جنازه‌ها و پرچم‌های سرنگون شده داعش عکس یادگاری می‌انداختند. همچنین در جریان این عملیات رزمندگان سازمان بسیج مردمی، بزرگ‌ترین پرچم گروه تروریستی داعش را در مواضع تحت اشغالش که خردادماه امسال با تبلیغات بسیار در شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و توئیتر نصب شده بود در مرکز الرمادی پایین کشیدند. در عین حال با فارغ شدن عراق از مراسم چهلمین روز شهادت سالار شهیدان، ارتش برای عملیات آزادسازی نهایی الرمادی آماده می‌شود. سرتیپ عثمان الغانمی، رئیس ستاد کل ارتش عراق روز پنجشنبه از قریب‌الوقوع بودن اجرای مرحله سوم عملیات آزادسازی شهر الرمادی متعاقب تکمیل محاصره آن خبر داد.

گروه سیاسی: گزارش یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر شد! به گزارش «وطن امروز»، همه در ایران در انتظار یک گزارش منصفانه بودند تا با استناد به آن، شورای حکام پرونده PMD را برای همیشه مختومه اعلام کند. ایران طی 2 سال گذشته دسترسی‌های بی‌سابقه‌ای را برای آمانو و بازرسانش فراهم کرد. دروازه همه تاسیسات هسته‌ای ایران به روی آمانو و کارمندانش باز شد حتی آنها توانستند به تاسیسات نظامی پارچین نیز راه یابند و از آنجا نیز بازرسی کنند. دسترسی به پارچین این انتظار ایران از آمانو را پررنگ‌تر کرد که گزارشی منصفانه درباره ادعای پی‌ام‌دی منتشر کند!
ایران انتظار داشت گزارش آمانو سلامت برنامه هسته‌ای ایران در شرایط فعلی را تایید کرده و همچنین بی‌اساس بودن اتهام تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای در سال‌های 2002 تا 2003 را رد کند! براساس مطالعات ادعایی، ایران به تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای و استفاده از چاشنی‌های انفجاری با قدرت بالا بین سال‌های 2002 تا 2003 متهم شده بود!
در واقع انتظار ایران از آژانس، تایید سلامت برنامه هسته‌ای ایران از ابتدا بود! بویژه اینکه برجام و عقب‌نشینی بی‌سابقه ایران از حقوق هسته‌ای خود، در واقع صورت مساله پرونده هسته‌ای ایران را بسته است به همین خاطر، دلیلی برای مطرح بودن یا اثبات ادعاهای گذشته علیه ایران وجود ندارد. گزارش یوکیا آمانو شامگاه چهارشنبه به وقت ایران منتشر شد! و متاسفانه به‌رغم پیش‌بینی‌های داخلی، او اتهام آمریکا به ایران مبنی بر تلاش برای ساختن سلاح هسته‌ای بین سال‌های 2002 تا 2003 را تایید کرد! البته وی در این گزارش پا را از اتهام آمریکایی‌ها فراتر نهاد و به‌رغم آنکه اتهام آمریکا مربوط به بازه زمانی بین سال‌های 2002 تا 2003 بوده است؛ آمانو مدعی شد این تلاش‌ها تا سال 2009 ادامه داشته است!  یوکیا آمانو در این گزارش به جزئیاتی از ساختار و روند و حتی نام پروژه‌های ادعایی برای آزمایش چاشنی‌هایی با قدرت بالا و همچنین استفاده از نمک سبز برای تولید اورانیوم اشاره کرده است. او با نام بردن از برخی دانشمندان صنعت دفاعی کشورمان مدعی شده است تلاش‌ برای ساخت سلاح هسته‌ای در پارچین صورت گرفته و تا سال 2009 ادامه داشته است اما پس از سال 2009، انحرافی در این زمینه مشاهده نشده است! آمانو در این گزارش نوشته است: آژانس، ارزیابی کرد قبل از پایان 2003، یک ساختار سازمانی در ایران وجود داشته که برای هماهنگی طیفی از فعالیت‌های مربوط به توسعه وسیله انفجاری هسته‌ای مناسب بوده است. اگرچه برخی فعالیت‌ها بعد از سال 2003 انجام گرفت اما این فعالیت‌ها بخشی از تلاش‌های هماهنگ نبوده است.  مدیرکل آژانس به موضوع چاشنی‌های انفجاری نیز اشاره کرده و نوشته است: تولید چاشنی‌های امن و سریع‌العمل و تجهیزات مناسب برای روشن کردن چاشنی‌ها، جزء‌ مرکزی یک برنامه برای تولید یک وسیله انفجاری هسته‌ای از نوع انفجار از داخل است. قبل از نوامبر 2011 آژانس اطلاعاتی داشت که نشان می‌داد ایران در سال‌های 2003- 2002 چاشنی‌های سیم پل انفجاری و یک توانمندی انفجار با ولتاژ بالا را ایجاد کرد که ترکیب این دو به چندین چاشنی این امکان را می‌داد تا به طور همزمان در کمتر از میکروثانیه جرقه زده شود.  در ادامه این گزارش آمده است: در جریان نشست‌های سال 2014 براساس چارچوب همکاری،‌ ایران اطلاعاتی در اختیار آژانس قرار داد که نشان می‌داد در دسامبر 2000 وزارت دفاع ایران تصمیم گرفت تدابیر و نیازمندی‌های امنیتی برای عملیات‌های خاص را بهبود دهد که شامل مواد منفجره متعارف
تولید شده از چاشنی‌های امن‌تر بود. ایران اعلام کرد کار مقدماتی روی چاشنی‌های سیم پل انفجاری توسط یک گروه صنعتی وابسته به وزارت دفاع انجام شد پس از آن در سال 2002 کار بیشتر انجام شد که به تولید موفق چاشنی‌های سیم پل انفجاری منجر شد. ایران به آژانس ویدئوی فعالیت‌های آزمایشگاهی انجام شده را نشان داد، ویدئویی که ایران اعلام کرد مرتبط به صنعت هوافضای آن بود. آژانس خاطرنشان می‌کند ایران توضیحی برای فعالیت‌هایی که اطلاعاتی از اقداماتش در دوره سال‌های 2000 تا 2003 دریافت شده، ارائه نکرده است.  آمانو در این گزارش همچنین نوشته است: همانطور که قبلا گزارش شد، در ارتباط با آزمایش هیدرو دینامیک، آژانس از اعضای خود اطلاعاتی را که در آن تصاویر ماهواره‌ای نیز موجود بود دریافت کرد که براساس آن ایران در مجتمع نظامی پارچین در سال 2000 یک سیلندر بزرگ را نصب کرده است. اطلاعات دیگر نشان دادند ایران سیلندر مطابق پارامترهای محفظه شلیک ماده انفجاری که در اطلاعات منتشره کارشناسان خارجی ذکر شده است را طراحی کرده که در آن تا 70 کیلوگرم ماده انفجاری لازم برای انجام آزمایش (هیدرودینامیک) جا می‌گیرد. این اطلاعات نشان می‌دهد ایران در ابتدا محفظه‌ای را نصب کرده سپس ساختمانی را در اطراف آن بنا کرده است البته این ساختمان تا اواخر سال 2003 مورد استفاده قرار گرفته بود.  مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خاتمه، گزارش خود درباره اتهام تلاش ایران برای ساخت سلاح اتمی را اینگونه جمع‌بندی کرده است: ارزیابی کلی آژانس این است که طیفی از فعالیت‌های مرتبط با توسعه دستگاه‌های انفجاری هسته‌ای به‌عنوان تلاش‌های هماهنگ قبل از سال 2003 در ایران انجام شده است. همچنین اقدامات دیگری نیز بعد از سال 2003 انجام شده است. آژانس همچنین ارزیابی کرد که این فعالیت‌ها از مطالعات علمی و امکان‌سنجی و کسب ظرفیت‌ها و قابلیت‌های خاص فنی مربوط فراتر نرفته است. آژانس هیچ نشانه معتبری از فعالیت‌های مرتبط با توسعه یک دستگاه انفجاری هسته‌ای بعد از سال 2009 در ایران پیدا نکرده است.
بدتر از برجام
به‌رغم انتظارات، یوکیا آمانو بی‌سابقه‌ترین یا به عبارت دقیق‌تر، بدترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را علیه ایران منتشر کرد!
آمانو در این گزارش اتهام آمریکا مبنی بر تلاش ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای را تایید کرد! تاکنون در هیچ یک از گزارشات آژانس، این ادعای آمریکا تایید نشده بود و صرفا آژانس این اتهامات را مطرح می‌کرد اما به‌رغم مذاکرات هسته‌ای منتهی به برجام و نیز دسترسی‌های بی‌سابقه‌ای که ایران به آمانو داد، او در نهایت اتهام آمریکا را در گزارش آژانس تایید کرد!  به اعتقاد کارشناسان، این گزارش در حقیقت برای بی‌اعتبار کردن مواضع ایران ارائه شده است چراکه به‌رغم یک دهه تاکید ایران مبنی بر نبود برنامه هسته‌ای نظامی در ایران، اما آمانو به قطعیت این برنامه که همان ادعای آمریکا در پی‌ام‌دی است را تایید کرده است! این در شرایطی است که ایران براساس برجام، یک عقب‌نشینی بی‌سابقه از حقوق هسته‌ای خود داشته و صنعت هسته‌ای خود را به حالت تعلیق درآورده است! در حقیقت با گزارش آمانو، آنچه رخ داده، تقویت ادعای آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران است! یعنی آمانو هر آنچه آمریکا طی یک دهه گذشته علیه برنامه هسته‌ای ایران مطرح کرده است را تایید کرد!  بر این اساس، موضع دولت آمریکا در موضوع نحوه مقابله با ایران هسته‌ای نیز تقویت شده است! آمریکایی‌ها اکنون مهر تایید آژانس بر دشمنی و تقابل کاخ سفید با برنامه هسته‌ای ایران را دریافت کرده‌اند! آنها می‌گویند براساس گزارش آمانو، بنیان و فلسفه تحریم‌ها منطقی بوده است و بر همین اساس، آنها بر این باورند برجام یک اقدام تنبیهی و مجازات علیه برنامه هسته‌ای ایران است!  در واقع با گزارش آمانو، اکنون این ارزیابی تقویت شده است که ایران به دلیل انحراف برنامه صلح‌آمیزش به سمت سلاح هسته‌ای، با فشار بین‌المللی مواجه شد و برجام نیز یک مجازات برای جلوگیری از تکرار چنین انحراف‌هایی خواهد بود. به معنای دقیق‌تر، گزارش آمانو، صلاحیت ایران برای داشتن یک برنامه صلح‌آمیز مطابق ان‌پی‌تی، حتی پس از 15 سال دوره برجام را نیز زیر سوال می‌برد!
عراقچی در جریان بود؟
اما واکنش تیم مذاکره‌کننده ایرانی درباره گزارش آمانو نیز باعث حیرت ناظران و کارشناسان داخلی شد! در حالی که گزارش آمانو، ماهیت توافق هسته‌ای ایران و آمریکا را تغییر داد و موضوع از یک توافق به یک محاکمه تغییر محتوا داد؛ عباس عراقچی بلافاصله پس از انتشار گزارش آمانو، گفت: برجسته‌ترین بخش گزارش مدیرکل آژانس درباره مسائل گذشته و حال در بخش جمع‌بندی گزارش آمده که به صراحت می‌گوید آنچه درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران ادعا شده بود صرفا در حد یک مطالعه و موضوعات علمی بوده است!  وی افزود: با وجود آنکه آمانو قبلا گفته بود گزارشش نه سیاه است، نه سفید اما از نظر ما به سمت سفید بیشتر گرایش دارد. بویژه جمع‌بندی این گزارش صراحتا وجود یک برنامه نظامی را رد می‌کند و راه را برای اینکه شورای حکام موضوع پی‌ام‌دی را خاتمه دهد، هموار می‌کند.

جرم ثابت شد؛ برجامش کنید!
واکنش‌ها به گزارش برجام قابل تامل بوده است. روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی با اشاره به گزارش آمانو نوشت: این گزارش حتی از گزارش اطلاعات ملی آمریکا در سال 2007 نیز تندتر است!  به گزارش ایران هسته‌ای، دیوید سانگر، روزنامه‌نگار معروف آمریکایی و ویلیام جی براود در مقاله‌ای برای نیویورک‌تایمز نوشته‌اند: در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آمده است ایران تا سال 2009 در زمینه طراحی سلاح هسته‌ای فعالیت می‌کرده است یعنی بیشتر از آن زمانی که نهادهای جاسوسی آمریکا و دیگر کشورهای غربی اعلام کرده بودند.  در این گزارش که مبتنی بر پاسخ‌هایی است که ایران پس از دستیابی به توافق هسته‌ای با غرب در ماه ژوئیه ارائه کرده اینگونه نتیجه‌گیری شده است که تهران پیش از سال 2004 نمونه‌سازی رایانه‌ای یک وسیله انفجاری هسته‌ای را انجام داده است. پس از آن تلاش‌های خود را در دوره دوم ریاست جمهوری جورج بوش از سر گرفته و تا دوره اول ریاست جمهوری اوباما به این فعالیت‌ها ادامه داده است اما زمانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فهرست مبسوطی از تجارب ایران که با وسیله انفجاری هسته‌ای مرتبط بوده است، تهیه کرد، هیچ مدرکی که نشان دهد این تلاش‌ها در زمینه طراحی یک نقشه کامل برای ساخت بمب موفق بوده است، یافت نشد.  وزارت خارجه آمریکا نیز سرمست از گزارش آمانو، نسبت به اجرای هرچه سریع‌تر برجام تاکید کرد. مارک تونر تلویحا تایید کرده پرونده پی‌ام‌دی بسته می‌شود. تونر گفت: ایران به تعهداتش براساس نقشه راه عمل کرده است. این موضع وزارت خارجه آمریکا درباره مختومه شدن پی‌ام‌دی در واقع بدین معناست که آنها با استناد به گزارش آمانو می‌گویند جرم ایران اثبات شد و برجام نیز به‌عنوان مجازات اعمال خواهد شد. در نتیجه پرونده مختومه است! کابینه رژیم صهیونیستی هم در واکنش به این گزارش تحقیقات عمیق برای کشف ابعاد مخفیانه برنامه هسته‌ای ایران را خواستار شد. دفتر نتانیاهو با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: بدون تحقیقات عمیق، جهان نخواهد فهمید برنامه هسته‌ای ایران تا چه مرحله‌ای پیشرفت داشته و وضع فعلی آن چگونه است.

مهدی محمدی: 1- آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چهارشنبه گذشته گزارشی منتشر کرد که می‌توان آن را مهم‌ترین سند تولید‌شده در طول تاریخ پرونده هسته‌ای ایران نامید. این سند، در واقع یک گزارش نیست بلکه یک «ارزیابی نهایی» است و به همین دلیل دیگر از ایران نمی‌خواهد توضیح جدیدی ارائه کرده یا همکاری خاصی به عمل بیاورد (معاون آمانو روز پنجشنبه گفت نقشه راه پایان یافته و نقشه راه دومی هم در کار نخواهد بود) بلکه می‌گوید همه توضیحات، ارائه شده و همه همکاری‌ها به عمل آمده است و آژانس در نهایت در موقعیتی قرار گرفته که بتواند درباره مسائلی که برخی از آنها عمری بیش از یک دهه دارد، یک ارزیابی فرجامین به عمل آورد.
ارزیابی آژانس چیست؟ برای آنکه هیچ ابهامی باقی نماند، آژانس یک بار در بخش جمع‌بندی و یک بار در بخش خلاصه، موضع خود را کاملا روشن بیان کرده است. آژانس می‌گوید ایران تا قبل از سال 2009 (1388) درگیر یک سلسله فعالیت‌های مرتبط با طراحی یک سلاح هسته‌ای اورانیومی بوده و این فعالیت‌ها قبل از سال 2003 جنبه ساختارمند (دارای سازمان کار) داشته است.
این جمله به معنای تعیین تکلیف یک منازعه یک دهه‌ای میان ایران از یکسو و آژانس، آمریکا و برخی کشورهای همسو با آنها از سوی دیگر است. در تمام این یک دهه، موضع اصلی ایران این بوده است که برنامه هسته‌ای ایران از ابتدا با اهداف صلح‌آمیز توسعه داده شده و این اهداف هرگز در هیچ کجای مسیر تغییر نکرده است. بر همین اساس، ایران عقیده داشته و برای اثبات این عقیده خود کوشیده است هرگونه اتهام به ایران مبنی بر اینکه به هر شکلی درگیر یک پروژه ساخت وسیله انفجاری هسته‌ای بوده، دروغین و هر سندی در این باره جعلی است. متقابلا طرف غربی عقیده داشته برنامه هسته‌ای ایران از ابتدا با نیات تسلیحاتی آغاز شده و این نیات تا مدت‌ها و بلکه تا همین امروز حفظ شده است. ریشه همه قطعنامه‌ها و تحریم‌ها همین ادعا بوده و قلب همه مذاکرات را هم رسیدگی به این ادعا شکل می‌داده است. آژانس با همه سرسپردگی‌ای که به کشورهای غربی دارد، در طول این بیش از یک دهه هرگز نتوانسته بود درباره این ادعاها به یک قضاوت نهایی برسد. ارزیابی کلاسیک آژانس این بود که شواهدی روی هم رفته معتبر از وجود یک بعد نظامی در گذشته برنامه هسته‌ای ایران در دست دارد و از ایران می‌خواست همکاری کند تا بتواند قضاوت کند که این شواهد تا چه حد صحیح و کامل است. گذار از پرسش به قضاوت و از شواهد به حکم، اتفاقی است که در گزارش روز چهارشنبه به نحو بسیار نگران‌کننده‌ای رخ داده است.
2- آژانس در گزارش جدید خود درباره همه جزئیات ادعاهای موسوم به ابعاد احتمالی نظامی، نتیجه‌گیری نهایی کرده است. این جزئیات پیش‌تر یک بار در گزارش نوامبر 2011 فهرست شده بود. آژانس در ارزیابی خود نکات کلیدی گزارش 2011 را تکرار می‌کند اما برخلاف آن گزارش، به توصیف مساله بسنده نکرده و داوری نهایی خود را هم عرضه می‌کند. درباره EBW (چاشنی‌های انفجاری سیمی) آژانس می‌گوید: «ارزیابی آژانس این است که چاشنی‌های سیم‌پل انفجاری ساخته‌شده توسط ایران، خصایص مربوط به ماده انفجاری هسته‌ای را دارند». درباره تست ادعایی در مریوان نتیجه می‌گیرد: «فناوری MPI توسعه‌یافته توسط ایران ویژگی‌های مربوط به یک وسیله انفجاری هسته‌ای به اضافه ویژگی‌های مربوط به شمار کوچکی از کاربردهای جایگزین را دارد».
درباره مخزن آزمایش‌های هیدرودینامیک در پارچین همه توضیحات ایران را زیر سوال برده و تلویحا نتیجه می‌گیرد این مخزن وجود داشته ولی ایران آن را از بین برده است. درباره محاسبات نوترونیک و مدل‌سازی رایانه‌ای هم نتیجه می‌گیرد: «براساس همه اطلاعات در دسترس آژانس(شامل اطلاعات دریافت‌شده از اجرای نقشه راه)، آژانس ارزیابی می‌کند که ایران مدل‌سازی رایانه‌ای یک وسیله انفجاری هسته‌ای را قبل از 2004 و بین 2005 و 2009 انجام داده است».
در نهایت هم به طور کلی نتیجه گرفته است: «آژانس ارزیابی می‌کند طیفی از فعالیت‌های مرتبط با توسعه یک وسیله انفجاری هسته‌ای در ایران قبل از پایان سال 2003 میلادی به‌عنوان تلاشی هماهنگ انجام شده و برخی فعالیت‌ها بعد از سال 2003 میلادی اتفاق افتاده است. آژانس همچنین ارزیابی می‌کند این فعالیت‌ها فراتر از امکان‌سنجی و مطالعات علمی، کسب مهارت‌ها و توانمندی‌های فنی مرتبط و مشخص، پیشرفتی نداشته است. آژانس نشانه‌های معتبری از فعالیت‌ها در ایران درباره توسعه وسیله انفجاری هسته‌ای بعد از سال 2009 میلادی در اختیار ندارد». البته در کنار همه این پاراگراف‌ها، جملات تعارف‌گونه‌ای
- احتمالا برای کاستن از تلخی ارزیابی‌های یک سویه آژانس- درج شده مبنی بر اینکه این فعالیت‌ها می‌توانسته کاربردهای دیگری هم داشته باشد ولی تقریبا در هیچ موردی، آژانس به طور قاطع هیچ‌کدام از ادعاها علیه ایران را رد نکرده است. آژانس برای هیچ‌کدام از این نتیجه‌گیری‌ها، شواهد جدیدی عرضه نکرده است. اصلی‌ترین استناد آژانس به دیدارها، اطلاعات و مباحثاتی است که در طول دوره اجرای نقشه راه با ایران داشته است.
یکی از تکنیک‌های جدید گزارش‌نویسی که آژانس در این سند رو کرده «شریک جلوه دادن ایران» در ارزیابی خود است. در بخش‌های متعددی از گزارش، آژانس ادعا می‌کند ارزیابی‌ای که ارائه می‌کند محصول تشریک مساعی با ایران است. دفاع اعضای تیم مذاکره‌کننده از گزارش پس از انتشار آن هم البته نشان می‌دهد «چیزکی» در کار بوده است. عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران یک روز قبل از انتشار گزارش، در اظهارنظری که حکایت از اطلاع پیشینی وی و همکارانش از محتوای گزارش داشت، گفت آژانس گزارش را با ایران مرور کرده است. پرسش این است که تیم مذاکره‌کننده ایرانی با کدام مجوز بر انتشار گزارشی صحه گذاشته و از آن دفاع می‌کند که یک مشت جعلیات صهیونیستی را واقعیات قطعی و مسلم قلمداد کرده است؟
3- گزارش آمانو را باید یک فاجعه تاریخی برای دیپلماسی هسته‌ای ایران به حساب آورد. این گزارش برای برنامه هسته‌ای ایران یک فاجعه نیست ولی برای دیپلماسی‌ای که مدعی نیل به «بهترین راه‌حل‌های ممکن»، «گشودن گره‌های غامض» و «ارتقای دیپلماسی به سطح یک هنر» بوده است، حقیقتا یک سرافکندگی تمام‌عیار محسوب می‌شود.
مهم‌ترین سوالی که باید از خود بپرسیم این است که این گزارش محصول کدام طراحی و کدام فرآیندهاست؟ ما با نتیجه چه چیزی مواجهیم؟ قبل از هر چیز بدون تردید، این گزارش نتیجه برجام است. برجام برای آنکه بتواند در مورد خاص ایران، جانشین NPT شده و برای زمانی عملا نامعلوم در آینده حقوق ایران را محدود کند، نیاز به یک توجیه فنی داشته است. این گزارش عملا تلاش می‌کند نوعی مشروعیت فنی برای محروم‌سازی ایران از حقوقش در برجام ایجاد کند. در واقع این گزارش می‌گوید غرب حق داشته است به ماهیت برنامه هسته‌ای ایران بدگمان باشد و از اعطای حقوق کامل هسته‌ای ایران به آن ممانعت کند. این ارزیابی به مثابه حکمی است که ایران را به زندان برجام محکوم می‌کند. علاوه بر این، عجله برای اجرای برجام به هر قیمت، باعث شد عملا تیم ایرانی چشم خود را بر آنچه اتفاق می‌افتاد ببندد و برای رسیدن به روز اجرا، به ارزیابی فاجعه‌بار آژانس تن دهد.
این گزارش به یک معنا محصول فشار ناشی از تلاش برای رسیدن هر چه سریع‌تر به روز اجرای توافق است. دولت ایران با پذیرفتن تاخیر فاز میان اجرای تعهدات خود و تعلیق تحریم‌ها، عملا خود را وارد دالانی کرد که دیگر امکان بازگشت از آن یا تغییر قواعد حاکم بر آن را نداشت در حالی که اگر قاعده همزمانی مراعات و تحریم‌ها همان روز رسمی شدن توافق تعلیق می‌شد، این ایران بود که می‌توانست قواعد بازی را معین و احتمالا از بروز چنین فجایعی پیشگیری کند.
گزارش آمانو ابعاد احتمالی نظامی را بدل به ابعاد قطعی نظامی می‌کند. این هم از معجزات برجام است که به جای اینکه به کاسته شدن از اتهامات بر ایران بینجامد، عملا به غرب جرات داده به سخیف‌ترین دروغ‌های خود علیه ایران- که حتی بخش بزرگی از کارشناسان غربی هم به جعلی بودن آنها اذعان کرده‌اند- رسمیت ببخشد. اصلی‌ترین سوالی که تیم ایرانی باید به آن پاسخ دهد این است که آیا بستن پرونده PMD به این شکل، یعنی با محکوم شدن ایران و تبدیل گزارش‌های اطلاعاتی سیا و موساد به ارزیابی رسمی آژانس، هنرمندی خاصی لازم داشته است؟
اساسا اگر قرار بود PMD به این شکل بسته شود، آیا دیگر نیازی به این بود که ایران درباره چیزی به نام برجام توافق کند و این همه محدودیت را بپذیرد؟ به راستی اگر اساسا توافقی در کار نبود و دیپلمات‌های ما رنج خلق این شاهکارها را به جان نخریده بودند و اگر در همان نوامبر 2011 آژانس می‌خواست به جای گزارش، یک ارزیابی ارائه کند، می‌توانست سندی بدتر از این تولید کند؟ در کدام مورد از موارد مرتبط با PMD، دیپلماسی تدبیر و امید، ذره‌ای از اصرار آژانس بر دروغ‌هایش کاسته است؟ پرونده یک متهم را اساسا به 2 روش می‌توان بست؛ یک روش این است که گفته شود بررسی‌ها نشان داد اتهامات وارد نیست و پرونده بسته می‌شود. اما روش دیگر این است که گفته شود اتهامات وارد است، متهم مجرم شناخته شود و مجازات هم بر او اعمال شود و آنگاه پرونده بسته شود. ظاهرا توقع این بود که PMD به روش اول بسته شود.
اساسا اگر قرار بود دیپلماسی تدبیر معجزه‌ای کند و معامله سیاسی حاصلی داشته باشد، نتیجه باید لااقل مبرا شدن ایران از اتهاماتی می‌بود که افشا‌کننده جعلی بودن آنها هم اکنون در آمریکا در زندان به سر می‌برد اما کوه موش زاییده است. نتیجه این شده است که آمریکا– لابد مطمئن از اینکه نیاز به اجرای برجام، ایران را از هرگونه واکنش تند برحذر خواهد داشت- به آژانس فشار آورده تا حکم نهایی را به نفع آن صادر کند.
واقعیت این است که اگر PMD باز می‌ماند، بهتر از آن بود که به این روش بسته شود. آژانس می‌توانست به همان ارزیابی نیم‌بند خود ادامه دهد و ایران نیز به تعامل کج دار و مریز با آژانس؛ برجام هم می‌توانست بدون اینکه چنین اتهام گزافی به ایران وارد شده باشد، اجرا شود.
4- دوستان مذاکره‌کننده در همین یکی، دو روز دوباره از در توجیه وارد شده‌اند. قبل از آنکه به برخی از مهم‌ترین توجیهات آقایان بپردازیم، تذکر یک نکته را لازم می‌دانم و آن هم این است که برادران ما بهتر است هرچه زودتر خود را از موضع خانمان‌برانداز توجیه همه آنچه آمریکا و غرب در پرونده هسته‌ای می‌کنند، خارج کنند. این موضع خطرناکی است و به نتایجی خواهد انجامید که روز به روز و به طور فزاینده‌ای بدتر می‌شود. آمریکا دشمن است و جنایت‌های آن علیه ایران تمامی نخواهد داشت. دلیلی ندارد برادران ما خود را در موضعی قرار بدهند که مجبور باشند در همه حال از قول و فعل آمریکایی‌ها دفاع کنند. این کار شاید در یک، دو یا 10 مورد امکانپذیر باشد ولی بالاخره سر از ناکجاآباد درخواهد آورد و خرمن زحمات برادران ما هم خواهد سوخت.
نخستین استدلال تیم مذاکره‌کننده در دفاع از گزارش آژانس این بوده است که این گزارش بالاخره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را تایید کرده است. این سخن احتمالا مربوط به نتیجه‌گیری گزارش درباره توقف بعد نظامی ادعایی بعد از سال 2009 است.
اولا چنین ارزیابی‌ای در گزارش آژانس وجود ندارد. این یک تفسیر بسیار خوشبینانه از یک گزارش بسیار خبیثانه است. گزارش حتی نمی‌گوید ابعاد احتمالی نظامی بعد از سال 2009 متوقف شده بلکه می‌گوید اطلاعات معتبری درباره تداوم آن وجود ندارد.
ثانیا اساسا محل نزاع هرگز وضعیت فعلی برنامه هسته‌ای ایران نبوده است. در تمام طول تاریخ پرونده هسته‌ای ایران، محل نزاع این بوده که آیا زمانی در گذشته برنامه ایران یک بعد نظامی داشته یا خیر؟ آژانس لااقل از سال 2007 به این سو هرگز نتوانسته وضعیت فعلی برنامه ایران را به نحو جدی زیر سوال ببرد. صورت مساله را نباید تحریف کرد. صورت مساله ابعاد احتمالی نظامی، همواره مربوط به گذشته بوده و اکنون آژانس به این مساله همان پاسخ دلخواه آمریکا را داده است.
استدلال دوم که از سوی برخی مدافعان برجام مطرح شده این است که این ارزیابی ایران را متهم به ساخت سلاح هسته‌ای در گذشته نکرده بلکه صرفا گفته است ایران درگیر توسعه طیفی از فعالیت‌های مرتبط با سلاح بوده که هرگز از حد مطالعه فراتر نرفته است. در این استدلال یک نکته بسیار مهم مغفول وجود دارد و آن این است که صورت مساله اصلی از همان ابتدا مطالعه و تلاش برای طراحی بوده نه ساخت و تست یک وسیله انفجاری واقعی هسته‌ای. به همین دلیل هم هست که آژانس در آغاز از تعبیر «مطالعات ادعایی» برای این موضوع استفاده می‌کرد. حتی وقتی مساله به PMD تغییر نام یافت، هنوز نزاع بر سر طراحی و به دست آوردن برخی توانمندی‌های علمی و فنی خاص (به تعبیر آژانس) بود نه ساخت سلاح. بنابراین ادعای اصلی علیه ایران هرگز ساخت سلاح نبوده که حالا عدم اشاره آژانس به مساله ساخت سلاح به معنی تبرئه ایران از آن اتهام باشد. اتهام اصلی دقیقا همین چیزی بوده است که آژانس در گزارش آورده و ایران را به ناحق درباره آن محکوم کرده است.
سومین استدلال تیم مذاکره‌کننده در دفاع از ارزیابی آژانس این است که این ارزیابی به معنی پایان عمل ایران به تعهداتش طبق نقشه راه است بنابراین منجر به بسته شدن PMD خواهد شد. این استدلال در واقع براساس نتیجه از ارزیابی آژانس دفاع می‌کند نه براساس محتوا.
همانطور که در بالا گفته شد حتی اگر این ارزیابی به بسته شدن PMD منجر شود، هزینه‌ای که ایران برای آن پرداخته بسیار گزاف بوده و آن نتیجه هرگز ارزش چنین هزینه‌ای را نداشته است. گذشته از این، تفاوت مهمی وجود دارد میان بستن PMD و عدم پیگیری آن. شورای حکام در بهترین حالت دبیرخانه را موظف خواهد کرد به پیگیری موضوع خاتمه دهد. آن هم همانطور که مارک تونر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفته از این موضع خواهد بود که چون ایران محکوم و ادعاهای غرب ثابت شده نیازی به پیگیری بیشتر نیست. بستن PMD به این معناست که دبیرخانه موظف شود از قبول هرگونه شواهد جدید مرتبط خودداری کند که بسیار بعید است چنین اتفاقی رخ بدهد.
آخرین استدلال دوستان مذاکره‌کننده هم این بوده است که گفته‌اند بخش‌های سیاه این گزارش را قبول ندارند. می‌توان حدس زد که در روزهای آینده نمایندگی ایران در آژانس یک «یادداشت توضیحی» منتشر کند و بگوید فلان پاراگراف‌ها را قبول ندارد. این استدلال ریشه در یک تاکتیک نخ‌نما دارد که دوستان ما یک بار دیگر هم پیش از این، آن را درباره قطعنامه 2231 به کار برده‌اند.
اولا پرسش این است که این چه نوع دیپلماسی‌ای است که دائما منجر به تولید اسنادی می‌شود که صاحبان دیپلماسی مجبور می‌شوند بگویند آنها را قبول ندارند؟
ثانیا اگر ما دائما در طول مسیر با اسناد، احکام و قضاوت‌هایی مواجه می‌شویم که آنها را ظالمانه می‌دانیم و قبول نداریم، پس چرا این همه امتیاز تقدیم طرف مقابل کرده‌ایم؟ امتیاز داده‌ایم که چنین نتایجی به دست بیاوریم؟ اساسا چه نیازی به معامله سیاسی با طرفی هست که ذره‌ای موضع خود را تعدیل نکرده و سرسختانه به راه خود می‌رود؟
ثالثا ما می‌توانیم این گزارش را رد کنیم چنانکه برخی بخش‌های قطعنامه 2231 را رد کردیم ولی این منجر به کنترل خود به خودی تبعات منفی این اسناد نخواهد شد. خوب به یاد دارم که در جلسات متعدد، دوستان تیم مذاکره‌کننده استدلال می‌کردند ما قطعنامه 2231 را رد می‌کنیم و این هیچ آسیبی هم به برجام نخواهد رساند. اما نکته‌ای که نمی‌گفتند و هنوز هم نمی‌گویند این است که ممکن است از بین رفتن برجام جزو تبعات نقض 2231 نباشد (در واقع منتفی شدن برجام از تبعات نقض 2231 استثنا شده است) ولی آیا این تضمین می‌کند نقض 2231 هیچ تبعات دیگری هم نخواهد داشت؟! دقیقا اینجاست که دوستان ما سکوت می‌کنند، چرا که خود خوب می‌دانند پاسخ این سوال چیست. اکنون هم می‌توانند بگویند این ارزیابی را قبول ندارند ولی نمی‌توانند به صرف این انکار، تبعات ویران‌کننده این ارزیابی بر وجاهت و حیثیت ایران را و اینکه این ارزیابی محصول دیپلماسی، بده بستان و تلاش خودشان است انکار یا کنترل کنند.
5- واپسین فقره این یادداشت یک هشدار است. حل کردن بحران‌های امنیت ملی از طریق پذیرفتن جرم و تحمل مجازات رویه جدیدی است که عده‌ای درصدد تحمیل آن به سیاست خارجی کشور تحت عناوینی همچون اعتمادسازی و تعامل هستند. ما البته اطمینان داریم این تلاش‌ها به سبب وجود کشتی‌بانی عالم و تیزبین در راس امور هرگز به فرجام نخواهد رسید ولی این تکلیفی به نام هشدار دادن به دولتیان را از دوش ما برنمی‌دارد. از قضا همین ارزیابی نیز شاهدی دیگر بر درستی موضع رهبر معظم انقلاب اسلامی است مبنی بر اینکه به آمریکا به هیچ‌وجه و در هیچ موضوع و هیچ زمانی نمی‌توان اعتماد کرد. هر نوع خوش‌خیالی در تعامل با آمریکا یا نهادهایی که تحت کنترل آن هستند به فاجعه ختم خواهد شد. برجام اگر فقط یک حسن داشته باشد این است که عبرت بزرگ و تاریخی پیش چشم مردم ایران خلق کرده است. شاید این مسیر قابل برگشتن نباشد اما مسیر آینده را از هم‌اکنون می‌توان درست انتخاب کرد.