رضا  رحمتی*: سیاست‌های داخلی و منطقه‌ای آل‌سعود اگرچه همواره مورد انتقاد دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی قرار گرفته است، اما بعد از مرگ «ملک عبدالله» و به دست گرفتن ارکان پادشاهی این کشور توسط «ملک سلمان»، سرعت و شتاب خطاهای سیاسی آنها نیز بیشتر شده است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین عوامل بروز خطاهای پی در پی سیاسی، رقابت‌های درونی خاندان سعودی بر سر قدرت و بی‌تجربگی و بلندپروازی‌های جاهلانه‌ دولتمردان جدید آن است. این خطاها را حداقل در 2 سطح داخلی و منطقه‌ای می‌توان مورد بررسی قرار داد.
سطح داخلی
رهبران جدید سعودی تمایل زیادی دارند خود را به‌عنوان رهبر جهان اسلام به سایر کشورها معرفی کنند و برای نیل به این مهم، از هیچ اقدامی فروگذار نیستند. همین موضوع سبب شده است با چالش‌های داخلی و منطقه‌ای زیادی روبه‌رو شوند که این چالش‌ها به‌دلیل احساس تهدید امنیتی و هویتی در ماه‌های اخیر به اوج خود رسیده است. سعودی‌ها هیچ‌گونه اعتراضی را تحمل نمی‌کنند و هرگونه اعتراضی را تهدید امنیتی برمی‌شمرند. برای مثال روزنامه‌ آمریکایی «نیویورک‌تایمز» در گزارشی ضمن اظهارنظر درباره وضعیت داخلی عربستان به‌عنوان «وضعیت سرکوب علیه مخالفان»، بیان می‌دارد: «اعدام روحانی محبوب شیعه‌، شیخ «نمر باقرالنمر» و ۴۶ زندانی دیگر، بدترین روشی بود که عربستان سعودی می‌توانست با آن سالی تیره‌وتار و پرهیاهو را برای این کشور و سراسر خاورمیانه رقم بزند. تصور این امر سخت است که حاکمان این پادشاهی از تبعاتی که این اقدام می‌توانست برای منطقه به دنبال داشته باشد، ناآگاه بودند. آنها حتی ممکن است قصد داشته باشند از واکنش‌های شدید در ایران و دیگر کشورها به‌عنوان دستاویزی برای انحراف اذهان از مشکلات اقتصادی داخلی و سرکوب مخالفان بهره‌برداری کنند. اتحاد دیرینه‌ آمریکا با آل‌سعود هیچ دلیلی برای دولت اوباما محسوب نمی‌شود تا بی‌پروا در این زمینه وارد عمل نشود و تنها هر 2 طرف را به خویشتنداری فرابخواند». درباره «وضعیت سرکوب» سعودی‌ها، پایگاه اینترنتی آمریکایی «پولیتیکو»، نوشت: «عربستان سعودی یک کشور سرکوبگر است و از حامیان اصلی داعش، القاعده و طالبان به حساب می‌آید. عربستان در تلاش برای ترویج وهابیت بوده و از آنها حمایت می‌کند.» این پایگاه تحلیلی همچنین بیان می‌دارد بین ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ تروریست از عربستان در عراق و سوریه در حال نبرد با حکومت‌های این کشورها هستند و پیوند ایدئولوژیک وثیقی بین عربستان وهابی و تکفیری‌های داعش وجود دارد و روش عربستان برای اعدام شیخ نمر و سایر افراد را چیزی شبیه داعش قلمداد می‌کند.بی‌تردید اعدام شیخ نمر یکی از خطاهای سیاسی داخلی آل‌سعود است تا جایی‌که حتی متحدان این کشور نیز اقدام سعودی را غیرعقلانی دانستند. «هیلاری کلینتون» نامزد انتخابات آتی ریاست‌جمهوری آمریکا اظهار داشت: «فکر نمی‌کنم آنها تصمیم هوشمندانه‌ای اتخاذ کردند. اعدام روحانی شیعه این کشور که موجب ناآرامی‌های وسیع در خاورمیانه شده است، منطقه را بیشتر شعله‌ور می‌کند.» اندیشکده‌ «دفاع از دموکراسی‌ها» نیز در گزارشی به قلم «دیوید آندرو وینبرگ» پیرامون «ابعاد اعدام شیخ نمر و تأثیر آن بر اوضاع منطقه» نوشت: «اعدام شیخ نمر سرکوب استبدادی بوده است تا مبارزه علیه اعمال خرابکارانه.»همچنین روزنامه‌ آلمانی «بیلد» در تیتر اول خود در روز 4 ژانویه/
۱۴ دی، عنوان داشت: «عربستان سعودی چیزی جز نفت، خرما و تروریسم برای جهان ندارد». «واشنگتن‌پست» نیز در مطلبی تحت عنوان «رژیم بی‌پروای عربستان سعودی» معتقد است شاه سلمان، سال اول پادشاهی خود را به حرکات جسورانه و بی‌پروایی اختصاص داده است تا قدرت خانواده‌ سلطنتی را هم در درون و هم در خارج از کشور تقویت کند. اعدام یکی از روحانیون شیعه، نشانه‌ای برای بیان سرکوب علیه اقلیت شیعیان عربستان بود.  او یک گام بسیار خطرناک برداشت».
 سطح منطقه‌ای
دولت سعودی که روند بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی و منطقه را به ضرر منافع خود می‌دید، در سال‌های اخیر کوشیده است با دخالت‌های مستقیم و غیرمستقیم، به‌زعم خود اوضاع را کنترل کند. اما نتیجه‌ آن چیزی جز افزایش خشونت و پرورش جریان‌های تکفیری و تروریستی در منطقه نبوده است. اشتباهات سعودی در سوریه به‌گونه‌ای بود که وقتی ایران در حال ایفای نقش در سوریه برای حل بحران این کشور بود و عربستان از این امر ممانعت می‌کرد، حتی «فیلیپ هاموند»، وزیر خارجه‌ انگلیس موضع‌ وزیر خارجه‌ عربستان در قبال نقش ایران در عربستان را اشتباه توصیف کرد.همچنین روزنامه‌ «بلومبرگ» در مقاله‌ای به بررسی اوضاع غرب‌ آسیا پرداخت و با کنار گذاشتن سهم غرب در به‌وجود آوردن بحران سوریه، به نقل از برخی تحلیلگران نوشت: «بحران سوریه را عربستان به‌طور عمدی به راه انداخت و هدف از آن ریشه‌کن کردن تلاش‌های اوباما برای حل‌و‌فصل درگیری‌ها در منطقه بویژه در سوریه است.»سوریه البته تنها اشتباه سیاسی عربستان در منطقه نبود. بی‌تجربگی رهبران جدید آل‌سعود سبب شد همسایه‌ جنوبی عربستان از 10 ماه پیش، مورد حمله قرار گیرد. حمله‌ وحشیانه به یمن یکی از نمونه‌های عینی اخیر اقدامات ضدانسانی عربستان است به‌طوری‌که ۲۷ آبان یونیسف اشاره کرد که در حملات عربستان به یمن، ۶۰۴ کودک یمنی کشته و ۹۸۰ تن دیگر نیز زخمی شدند و ۵۰ درصد کودکان با تخریب مدارس و مراکز آموزشی در این کشور، از حق ادامه‌ تحصیل محروم شده‌اند.جنگ در یمن به قدری فاجعه‌بار بوده است که «باربارا بودین»، استاد دانشگاه «جورج تاون» و سفیر سابق آمریکا در یمن، در نشستی برای بررسی تحولات یمن در مؤسسه‌ تحقیقاتی «وودرو ویلسون» در واشنگتن گفت: «حمایت آمریکا از عربستان سعودی در جنگ یمن، همسو با منافع آمریکا نیست.» وی در تشریح علل این اشتباه گفت: «علت اول اینکه این جنگ به‌خوبی پیش نرفته است و هزینه‌های انسانی این جنگ بسیار تکان‌دهنده و زیاد است.» او ادامه داد: «محاصره بندرهای یمن و جلوگیری از ورود محموله‌ کمک‌های بشردوستانه به این کشور، جنایت جنگی به شمار می‌رود و تاسف‌آور است وقتی تلاش‌هایی برای تحقیقات درباره‌ واقعیت‌های جاری در یمن صورت می‌پذیرد، ایالات متحده مانع این تلاش‌ها می‌شود... آمریکا در این جنگ کاملا شریک جرم است و بی‌تردید، این وضع در آینده برای ما نتایج خوشایندی نخواهد داشت.»روزنامه‌ آمریکایی «نیویورک‌تایمز» نیز با اشاره به اینکه دخالت نظامی عربستان در یمن، همه روزنه‌های امید برای برقراری ثبات در آن کشور را از بین برد، نوشت: «حملات آل‌سعود نتایج فاجعه‌باری را به‌دنبال داشته است، به‌طوری که در حمله به یکی از اردوگاه‌های آوارگان در یمن، ۴۰ نفر کشته شدند.»
علاوه بر یمن، بحرین نیز که بعد از موج بیداری اسلامی سال ۲۰۱۱ به‌سمت مطالبات اسلامی حرکت می‌کرد، با یورش و لشکرکشی عربستان برای سرکوب خواسته‌های خویش مواجه شده است. علاوه بر کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از مردم عادی در این کشور با حمایت‌های سعودی، بسیاری از خانه‌ها و حدود
40 درصد مساجد این کشور نیز تخریب شده است.
 تشت رسوایی مدعیان حقوق بشر
همه‌ اینها اما در حالی است که مدعیان طرفداری از حقوق بشر، نه‌تنها چشمان خود را در برابر جنایات گسترده‌ این رژیم بسته‌اند بلکه حتی از آن حمایت هم می‌کنند در حالی‌که عربستان سعودی به‌تنهایی برای ننگین بودن کارنامه‌ محافل حقوق بشری دنیا و مدعیان این حقوق کافی است. سپتامبر سال ۲۰۱۵ میلادی در هنگامه‌ سفر باراک اوباما به عربستان و ملاقات با ملک سلمان، «کریستوف دلوار»، دبیرکل سازمان گزارشگران بدون مرز «جایگاه عربستان را در میان ۱۸۰ کشور، در راستای رتبه‌بندی جهانی آزادی بیان، صدوشصت‌وچهارم اعلام کرد.»با این همه، رؤسای جمهوری کشورهای غربی با هیأت‌های بلندپایه وارد عربستان می‌شوند و با این کشور قراردادهای تسلیحاتی و نفتی امضا می‌کنند. درست یک سال پیش، اوباما با تیم همراه برای سفری
3 روزه عازم عربستان شد. سفری که بدون توجه به نقض گسترده‌ حقوق بشر، نقض آزادی بیان، نداشتن انتخابات، نقض حقوق زنان، نداشتن پارلمان، موروثی بودن حکومت، نداشتن حزب و رسانه‌ مستقل، مواجهه‌ نظامی علیه انقلاب‌های مردمی و حمایت از تروریسم و صرفاً با ملاحظه‌ قراردادهای تسلیحاتی آمریکا انجام شد. این موضوع نشان‌دهنده‌ این است که معیارهای حقوق بشری مجامع بین‌المللی، متناقض، دوگانه و مبتنی بر منافع مادی حاصل از ارتباط با بنگاه‌های تسلیحاتی و اقتصادی است. هفته‌نامه‌ فرانسوی «ژورنال دو دیمانش» نیز با انتقاد از سفر «فرانسوا اولاند» رئیس‌جمهور این کشور به عربستان می‌نویسد: «اولاند طی 3 سال ریاست‌جمهوری‌اش، 4بار به عربستان سفر کرد.» داگلاس هربرت، کارشناس مسائل سیاسی، در گفت‌وگو با شبکه‌ «فرانس۲۴» بیان می‌کند: «اولاند به‌عنوان رئیس‌جمهور کشوری که خود را سرآمد حقوق بشر می‌داند، به‌یکباره به کشوری می‌رود که فعالان حقوق بشر، آن را یکی از بزرگ‌ترین ناقضان حقوق بشر می‌دانند.»بی‌شرمانه‌تر اما اینکه پایگاه خبری «اخبارالساعه» امارات بیان می‌دارد رئیس‌جمهور فرانسه به ریاض اطمینان داده است در تجاوز علیه مردم یمن می‌تواند روی کمک‌های همه‌جانبه‌ پاریس حساب کند.
 فرجام سخن
هر چه زمان بیشتری سپری می‌شود بیشتر دست دولتمردان سعودی در منطقه در حمایت از تروریسم رو می‌شود. زمانی رهبران این کشور از اظهار حمایت علنی از ناآرامی در منطقه خودداری می‌کردند و در ظاهر سعی می‌کردند خود را موجه نشان دهند، اما با مرگ پادشاه پیشین و روی کارآمدن دولتمردان بی‌تجربه و جوان، پرده از صورت واقعی رهبران این کشور افتاده و به‌صراحت دست به اعدام‌های دسته‌جمعی و نسل‌کشی زده‌اند. حمایت از تروریست‌ها در سوریه، لبنان و عراق به‌صورت حمایت‌های نیابتی از آشوب در منطقه و مداخله‌ مستقیم در یمن نمودهای بارز رفتارهای نابهنجار عربستان در منطقه است. اعدام شیخ نمر نیز عینی‌ترین سطح فعالیت تروریسم دولتی عربستان در منطقه است که یقینا- آنچنان که رهبر حکیم انقلاب به آن اشاره کردند- تاوان خون این شهید مظلوم را خواهند داد.
* دانشجوی دکترای روابط بین‌الملل
منبع: khamenei.ir
 

محسن رحمانی‌واسوکلایی*: جمهوری اسلامی ایران با 195/648/1 کیلومترمربع وسعت دارای جمعیتی حدود 669/189/77 نفر است و قرار گرفتن در موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی در منطقه خلیج‌فارس بویژه تسلط بر تنگه هرمز اهمیت آن را صدچندان کرده است. ایران در حاشیه خلیج‌فارس با کشور‌های عربی‌ای همسایه است که عمدتا سیاست‌های ضدایرانی را به رهبری عربستان‌سعودی در عرصه سیاست خارجی خود به کار بسته‌اند. وسعت این کشور‌ها غیر از عربستان، 413576 کیلومترمربع است یعنی 5کشور عربی حاشیه خلیج‌فارس 25 درصد وسعت ایران را دارا هستند و طبیعتا جمعیت آنان نیز از ایران حتی با افزودن جمعیت عربستان پایین‌تر است اما این کشورها گاهی سیاست‌هایی یا مواضعی را اعلام می‌دارند که بسیار فراتر از شخصیت و جایگاه آنان در نظام بین‌الملل است.  یکی از عوامل یا مقدورات کشورها در اجرای سیاست‌های دفاعی و خارجی، عوامل جغرافیایی یا ژئوپلیتیک است که با نگاهی به مواضع این کشورها در قبال ایران به یک طنز سیاسی شباهت دارد تا یک موضع سیاسی! این کشورها که در مجمعی به نام اتحادیه عرب هر از گاهی گردهم می‌آیند تا ایران‌هراسی را به دلیل افزایش قدرت ایران در منطقه گسترش دهند، با صدور بیانیه‌هایی، جمهوری اسلامی ایران را به دخالت در امور کشورها و حمایت از تروریست‌ها متهم می‌کنند.  این موضوع کمی ما را به تعجب می‌اندازد که این کشورها براساس چه پشتوانه و مقدوراتی یا چه سیاست‌های موفقی در منطقه اینگونه زبان به گستاخی می‌گشایند و ایران را به اتهامات واهی متهم می‌کنند. این کشورها بویژه عربستان‌ سعودی که سابقه تقابل آن با ایران به سالیان دور می‌رسد، فقط توانسته‌اند سیاست آشوب، تنش، گسترش افراط‌گرایی، تروریست‌پروری و حمایت از ترور را در منطقه پیاده کنند به طوری که این سیاست‌ها حتی گریبان متحدان خودشان را هم گرفته و امروز شاهد تغییراتی در مواضع آنها در قبال عربستان هستیم.  آخرین دستاورد منفی عربستان که چهره خود را در نظام بین‌الملل بیشتر مخدوش کرد، اعدام رهبر شیعیان عربستان آیت‌الله نمر بود که قریب به اتفاق کشورها و سازمان‌های بین‌المللی حتی به طور ظاهری آن را محکوم کرده و مردم کشورهای مختلف جهان نیز غیورتر از رؤسای کشورهای‌شان با برپایی تظاهراتی این اقدام را محکوم کردند. ایران نیز پیش‌تر از همه این اعدام را محکوم و مراتب اعتراض خود را اعلام کرد اما متاسفانه رویه‌ای که در دیپلماسی ما عادی شده اعلام واکنش سطحی به این دست اقدامات است؛ در حالی که دیپلماسی مهم‌ترین شاخصه سیاست خارجی کشورهاست و می‌تواند قدرت و اقتدار یک کشور را به منصه ظهور برساند. از این رو از مسؤولان دیپلماسی کشور انتظار می‌رود در قبال این دست کشورها که در جایگاه تقابل با ایران نیستند واکنش و رویکرد فعال‌تر و جدی‌تری نشان دهد تا شاهد گستاخی‌ها و بیانیه‌هایی گاه و بی‌گاه این جزایر کوچک در همسایگی خود نباشیم.  این رویکرد به معنای حمله و تهاجم به عربستان‌ سعودی یا کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس نیست بلکه به معنای اتخاذ یک رویکرد فعال و قاطعانه برای مهار اقدامات خصمانه این کشورها علیه جمهوری اسلامی ایران است. یکی از شاخص‌های این رویکرد، پیگیری‌های حقوقی در مجامع بین‌المللی علیه برخی اقدامات سعودی‌هاست. به‌عنوان مثال، عربستان- البته با همکاری آمریکا و برخی کشورها- اتهام مضحکی را مهرماه 89 علیه ایران مطرح کرد و مدعی شد سپاه قدس ایران قصد ترور «عادل الجبیر» سفیر وقت عربستان در واشنگتن [و وزیر خارجه کنونی آل‌سعود] را داشته است. این کشورها با این اتهام مضحک، ضمن جوسازی رسانه‌‌ای علیه ایران، قطعنامه‌‌ای را با 106 رأی مثبت در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رساندند که در آن ایران به طور غیرمستقیم محکوم شده بود. 3 سال پس از آن قضیه، آبان سال92 انفجار مهیبی در مقابل سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت شکل گرفت که منجر به کشته شدن 23 و زخمی شدن 146 نفر شد؛ انفجاری که مسؤولیت آن را گروهی موسوم به گردان «عبدالله عزام» برعهده گرفت. رهبری این گردان برعهده یک تبعه سعودی به نام «ماجد الماجد» بود که پس از دستگیری وی توسط سرویس‌های امنیتی لبنان به‌رغم درخواست ایران برای بازجویی از وی که مخالفت عربستان را در پی داشت جسد وی پس از مرگ مشکوک او به عربستان منتقل و حتی شنیده شد از سوی حکومت سعودی به خانواده ماجد الماجد نشان عالی اهدا شده است.  لازم بود دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی در این زمینه با استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود دست به اقدام حقوقی علیه عربستان بزند. شاخص دیگر در این رویکرد اتخاذ مواضع قاطعانه و جدی‌تر از سوی مسؤولان دیپلماسی کشور در برابر یاوه‌گویی‌ها و گزافه‌گویی‌های مقامات سعودی و ملیجک‌های عربی است. در این زمینه البته مواضعی اتخاذ شده است ولی نیازمند قاطعانه‌تر شدن آنها هستیم. به‌عنوان مثال در برابر برخی مواضع سعودی‌ها مانند مخالفت‌های علنی آنها با توافق هسته‌ای یا مخالفت آنها با دعوت «بان‌کی‌مون» از ایران برای شرکت در کنفرانس صلح سوریه موسوم به ژنو2، موضع قاطعی اتخاذ نشد.  لازم به توضیح است در راستای دعوت بان‌کی‌مون از ایران برای حضور در مذاکرات ژنو2، عربستان در یک موضع‌گیری رسمی اعلام کرد ایران صلاحیت حضور در ژنو 2 را ندارد و «سعودالفیصل»، وزیر مقبور خارجه عربستان تاکید کرد: «من از موضع ائتلاف معارضان مبنی بر رد مشارکت ایران در کنفرانس ژنو2 حمایت می‌کنم».
شاخص دیگر این رویکرد اصرار و پافشاری جمهوری اسلامی بر مواضع فعلی خود در محور مقاومت و حمایت از سوریه و عراق در برابر گروه‌های خشونت‌طلب و تکفیری است. امیدواریم در آینده نزدیک دیپلماسی قاطعانه‌تری را از مقامات کشورمان در برابر اینگونه مواضع شاهد باشیم.
*کارشناس ارشد مطالعات منطقه‌ای ایران
 

صادق سلیمی/ اصغرشهبازی*: کار و به معنای اخص آن شغل، مظهر زنده بودن انسان و زندگی انسانی است. برای داشتن زندگی انفرادی و اجتماعی بهتر، باید کار کرد.کار، تنها وسیله‌ای است که جایگاه انسان را در پهنه هستی انسانی‌تر کرده و سنگر وی را برای تسخیر طبیعت و پیروزی بر ناملایمات آن هر روز نسبت به گذشته مستحکم‌تر می‌کند. ولی چگونه می‌توان به کار دلبستگی پیدا کرد؟ چگونه می‌توان کم‌کاری، عدم احساس مسؤولیت، عدم حضور در محل کار، عدم پاسخگویی و راهنمایی صحیح مراجعان، عدم حفاظت و مراقبت صحیح از اموال، عدم توجه به کیفیت کار و گرایش به آسان‌طلبی را به رضایت شغلی و انجام کار با کیفیت بالا و مطلوب و حضور بموقع و موثر در محل کار تبدیل کرد؟ آیا تاکنون با افرادی که در شغل خود مانند یک بازی و سرگرمی فعالیت می‌کنند، برخورد کرده‌اید؟ افرادی که از انجام دادن کار خود لذت طبیعی می‌برند. آنان نیروهای جسمی و روانی خود را صرف همان کارهایی می‌کنند که همکارانشان آن کارها را استرس‌زا، فشارآور، خسته‌کننده، ناراحت یا نامطلوب می‌پندارند. چگونه چنین چیزی ممکن است؟ آنان که هیچگاه از کار خود به واقع لذت نبرده‌اند، باید به جست‌وجوی راهی برای پی بردن به این مطلب باشند که چگونه افراد دیگری آن کارها را با خشنودی و رضایت خاطر انجام می‌دهند. به راستی برای دستیابی به رضایت شغلی و انجام دادن کار با کیفیت بالا، انگیزش درونی برای انجام کار و کم شدن غیبت و ترک کار چه باید کرد؟  نیروی انسانی ما به تقویت وجدان کاری و تغییر در فرهنگ کار نیازمند است چرا که نیروی انسانی کارآ و متعهد است که سازمان را در دستیابی به اهداف خود یاری می‌دهد. وجدان عبارت است از استعدادی که به تشخیص نیک و بد پرداخته و برای امور ارزش قائل است، نیک و بد را از هم فرق گذاشته و برای ما نوعی الزام عملی ایجاد می‌کند (قورچیان، 1374). وجدان کاری عبارت است از مجموعه عواملی که در فرد سازمانی نظام ارزشی به وجود می‌آورد(سلطانی، 1375). در تعریف وجدان در فرهنگ عمید چنین آمده است: «وجدان قوه باطنی‌ای است که خوب و بد اعمال به وسیله آن درک می‌شود» (عمید، 1369).  وجدان در زبان انگلیسی بدین معانی به کار رفته است:  باطن: دل و شعور و احساس روحانی که موجب تشخیص خوب از بد می‌شود. بخشی از من برتر در تحلیل روانی که به «من» دستور داده یا آن را سرزنش می‌کند (وبستر،1988).   کار دارای مفاهیم گوناگون از قبیل معانی فلسفی، اخلاقی و اقتصادی است. با توجه به مفاهیم مختلف، آن را می‌توان چنین تعریف کرد: کار عبارت است از مجموعه عملیاتی که انسان به کمک مغز و دست‌ها و ابزار و ماشین‌آلات به منظور استفاده عملی بر روی ماده انجام می‌دهد و این اعمال نیز به نوبه خود بر انسان اثر می‌گذارد و او را تغییر می‌دهد (سلطانی، 1375). وجدان پدیده‌ای است که بایستگی‌ها را از نابایستگی‌ها و شایستگی را از ناشایستگی‌ها در رفتار آدمی تفکیک می‌کند (جعفری، 1375). «گراند لاروس» عقیده دارد: وجدان، احساس درونی‌ای است که هر کس را برای داوری درباره ارزش کارهای خود رهبری می‌کند (جعفری، 1375). «کانت» به مساله وجدان به فطرت معتقد بوده و وجدان را امری فطری می‌داند (مطهری، 1367). به عقیده «فروید»، وجدان اخلاقی از طریق قوانین و منهیات در فرد شکل می‌گیرد (سبحانی، 1349).  در قرآن کریم از وجدان به عنوان «نفس لوامه» تعبیر شده است؛ نفسی که دائماً انسان را سرزنش می‌کند. با انجام کار ناشایست او را مورد نکوهش قرار می‌دهد که چرا به چنین کاری دست زدی و در صورت انجام کار خوب، ملامت می‌کند که چرا بیشتر انجام ندادی؟ (مجلسی، 1398 ق)  وجدان کاری، یکی از ابعاد مهم وجدان است که منظور از آن احساس مسؤولیت و تعهد همه‌جانبه درونی فرد نسبت به وظایف و کارهایی است که برعهده او است. به عبارت دیگر، سعی در انجام هرچه کامل‌تر و بهتر کارها و پرهیز از هرگونه تساهل و کم‌کاری و استفاده منطقی از امکانات و شرایط و مواظبت مداوم نسبت به انجام وظایف (ممی‌زاده، 1375).  در صورت دارا بودن بالاترین حد وجدان کاری، می‌توان جامعه‌ای را تصور کرد که در آن افراد در مشاغل گوناگون سعی دارند کارهای محوله را به بهترین وجه و به طور دقیق و کامل و با رعایت اصول بهینه‌سازی انجام دهند(میرسپاسی، 1373).  عوامل متعددی پیش از این وجدان کاری شخص را تحت تاثیر خویش قرار داده‌اند. در این زمینه هرگز نمی‌توان نقش ارزش‌ها، فرهنگ، شخصیت و نگرش نسبت به کار را نادیده گرفت.  سخن پایانی اینکه چه عواملی در سازمان بر وجدان کاری موثرند و شرایط مساعد یا نامساعد را برای آن فراهم می‌کنند؟  عدم توجه به ویژگی‌های انسانی فرد در سازمان‌ها، یکی از مهم‌ترین این عوامل است. انسان اجتماعی نیاز به تعلق و پذیرش در گروه‌های گوناگون دارد. لذا شروع به تلاش در راه برقراری روابط با دیگران می‌کند. میل به معاشرت به صرف لذت بردن از آن نیست؛ بلکه از این طریق افراد می‌توانند باورها و عقایدشان را تحکیم ببخشید.
*کارشناسان امور اجتماعی
منابع:
- فلسفه اخلاق شهید مطهری
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم 1369
- قورچیان، نادرقلی، تحلیلی بر مفهوم وجدان کاری، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، مجله شماره 1، تابستان 74
- ممی‌زاده، جعفر، مسؤولیت‌پذیری اجتماعی، مجله زمینه، دوره ششم، شماره6، تیرماه 75
- سلطانی، ایرج، مجله تعاون، آذرماه 75
- میرسپاسی ناصر، فرهنگ وجدان کار و قانون کار، مجله تدبیر، تهران، سال پنجم، بهمن 73
- سبحانی، جعفر، سیستم اخلاق اسلامی، انتشارات دارالتبلیغ اسلامی، قم، دی‌ماه، 49
- جعفری، محمدتقی، وجدان کار، تهران، نشر کرامت، چاپ دوم، 1357
 

حضور گروه‌های سیاسی، نمایندگان مجلس و مسؤولان نظام در خدمت «امام(ره)» فرصتی بود تا ایشان در همان سال‌های ابتدایی انقلاب روش و منش انقلاب را برای حضار و البته آیندگان تبیین کنند.
امام خمینی(ره) همواره در جلسات مشابه، بیشتر سخنرانی خود را به ارائه نکات اخلاقی تخصیص می‌دادند. متن زیر بخشی از سخنرانی ایشان در جمع نمایندگان مجلس در تاریخ 6 خرداد سال 60 است:
«این یک مطلبی است که در باطن ذات هرکس هست. اصلاح کنید خودتان را. در باطن ذات همه هست که آن که با من خوب است خوب است؛ و آن که با من بد است بد. نه آن که به حسب حکم خدا خوب است و به حسب واقع خوب است، نخیر! آنی که با من خوب است آن میزان است. آن قانون میزان است که برای من باشد، و آن مجلس میزان است که برای من باشد، و آن ارتش میزان است که برای من باشد! آن که برای من نباشد آن فاسد است! این یک چیزی است که در قلب همه است، اختصاص به یکی و دو تا ندارد. هرکسی هر چیزی را برای خودش می‌خواهد همه مردم هر چیزی را برای خودشان می‌خواهند، الا آنهایی که بالاتر از این طبقات هستند. البته هرکس این‌طور است. اما در مقام تدبیر امور یک مملکت و در مقام اداره یک مملکت، باید همه شماها و همه کسانی که دست‌اندرکار هستند و همه ملت بپذیرند آن چیزی را که قانون اساسی پذیرفته است. بپذیرند آن چیزی را که مجلس به آن رأی می‌دهد و شورای نگهبان آن را موافق قانون و موافق شرع می‌داند.
باید بپذیرند اینها را. اگر می‌خواهید که از صحنه بیرون‌تان نکنند، بپذیرید قانون را. نگویید هی قانون و خودتان خلاف قانون بکنید! بپذیرید قانون را. همه‌تان روی مرز قانون عمل بکنید. اگر همه روی مرز قانون عمل بکنند، اختلاف دیگر پیش نمی‌آید. همه اختلافات این است‌.
دعواهای ما دعوایی نیست که برای خدا باشد. این را همه از گوشتان بیرون کنید! همه‌تان، همه ما، از گوشمان بیرون کنیم که دعوای ما برای خداست، ما برای مصالح اسلام دعوا می‌کنیم. خیر! مساله این حرف‌ها نیست. من را نمی‌شود بازی داد! دعوای خود من و شما و همه کسانی که دعوا می‌کنند همه برای خودشان است. همه می‌گویند پیش بده برای ما! همه می‌خواهند تمام این قدرت چی چی. آخر من نمی‌فهمم چه قدرتی الان در کار هست! خوب، «محمدرضا» اگر دنبال این مسائل می‌رفت مطلبی بود، برای اینکه یک قدرتی بود - قدرت شیطانی بود - کسی حق نداشت یک کلمه بگوید اما امروز که بقال سرمحله می‌آید و می‌گوید که برادر نخست‌وزیر اینجا این کار درست نیست، برادر رئیس‌جمهور این کار درست نیست، این دیگر قدرتی نیست. یک برادری است، یک دسته برادرند، یک دسته‌شان شانس‌شان آورده است آنجا نشسته‌اند؛ یک دسته بیچاره هم برای اینها سینه می‌زنند! قدرت نیست که ما حالا برای یک قدرتی بیاییم. اینها تلبیسات ابلیس است که بر ما غلبه کرده است و این تلبیسات ابلیسی را چنانچه مسامحه کنید، شما را به جهنم می‌فرستد! در همین دنیا هم به تباهی می‌کشد. در همین دنیا ایستاده است این تلبیس نفسانی و این شیطان نفس ایستاده است تا آنجایی که همه چیز دنیا را به باد فنا بدهد. «هیتلر» حاضر بود تمام بشر از بین برود و خودش در آن قدرت همان آلمان باقی باشد. آن نژاد بالاتر و این چیزی که در مغز هیتلر بود در مغز همه شما هست! خودتان غفلت کرده‌اید. در مغز همه این مطلب هست که همه بروند و من [باشم‌]! تا نروید سراغ اینکه یک انصافی در کار باشد، یک توجهی به خدا در کار باشد. یک حسابی در کار باشد، که خودتان از خودتان حساب بکشید که من امروز می‌خواهم چه بکنم، می‌خواهم‌ همه مملکت ایران را به هم بزنم برای اینکه من باشم و هیچکس نباشد نه، همه باشید، و همه هم حفظ کنید مملکت را. همه باشید، و همه روی قانون عمل بکنید، قانون اساسی را باز کنید، و هرکس مرز و حد خودش را تعیین کند. به ملت هم بگویند که قانون اساسی ما برای دولت این را وظیفه کرده است؛ برای رئیس‌جمهور این را؛ برای مجلس این را؛ برای فرض کنید فلان کار برای ارتش این را. برای همه وظیفه معین کرده است. به مردم بگویند در قانون اساسی که شما رأی دادید برایش، وظیفه ما این است. در لفظ فقط نباشد، و در واقع خلاف. واقعاً سر فرود بیاورید به قانون؛ و واقعاً سر فرود بیاورید به اسلام. لفظ را همه می‌گویند. شاید شیطان را هم ازش بپرسند، می‌گوید من انقلابی هستم!»