گروه فرهنگ و هنر: اگر اهل تئاتر و هنرهای نمایشی باشید، قطعا نمایشنامه «پلکان» به قلم اکبر رادی را که سال 61  نوشته شده است خوانده‌اید یا حداقل اجرای آن را در ابتدای دهه 80 در سالن اصلی تئاترشهر به کارگردانی هادی مرزبان دیده‌اید. رادی به عنوان یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین نویسندگان تئاتر ایران در ابتدای نمایشنامه درباره چگونگی ایده نمایشنامه چنین نوشته است: روزی پستچی نامه را به در منزل آورد. داخل نامه 3 فریم عکس از 3 مقطع زندگی یک فرد گذاشته بود. در عکس نخست آن فرد در دوران نوجوانی با لباسی مندرس بود، عکس دوم مربوط به دوران جوانی با لباسی کمی مرتب‌تر شده اما کارگری بود و عکس سوم دوران میانسالی فرد با لباسی اشرافی روی یک صندلی مجلل بود. پشت عکس‌ها هم نوشته بود چگونه یک نوجوان از فقر می‌تواند به جایگاه اشرافی و مجلل برسد. 

این چند خط بشدت‌شبیه سناریوی یک سریال در آن سال‌ها بود؛ سریالی به نام «سال‌های دور از خانه» یا همان «اوشین» که امروز به عنوان یکی از ماندگارترین و خاطره‌انگیزترین سریال‌ها در خانواده‌های ایرانی از آن یاد می‌شود. حالا این سریال دوباره به قاب سیما بازگشته و از 2 روز پیش پخش آن از شبکه تماشا آغاز شده است و بسیاری از خانواده را دوباره به یاد آن سال‌ها دور هم جمع می‌کند.

شخصیت ‌محوری و اصلی سریال «سال‌های دور از خانه» زنی است به نام اوشین که از موقعیت دراماتیکی همچون موقعیت شخصیت نمایشنامه «پلکان» برخوردار است. چه در نمایشنامه و چه در سریال، نویسنده از همان ابتدا با تاکید بر تغییر جایگاه اجتماعی کاراکتر اصلی، کنجکاوی مخاطب را بشدت برمی‌انگیزد تا دریابد چگونه این تغییر شکل گرفته است. در واقع در هر دو اثر شاهدیم چگونه پایگاه اقتصادی یک فرد در مواجهه با سختی‌ها و ناملایمات زندگی دستخوش دگرگونی بنیادین می‌شود.

«سال‌های دور از خانه» بر پایه فلاش‌بک شکل گرفته است. اوشین در مقام مادربزرگ برای نوه‌اش از گذشته سرشار از رنج و محنت خود می‌گوید و به این ترتیب سریال به رنجنامه نسل قدیم تبدیل می‌شود برای عبرت‌آموزی نسل جدید. اوشین در حقیقت نه یک دختربچه فقیر روستایی و نه یک پیرزن مرفه غرق در ثروت و شهرت، بلکه خود ژاپن است و فراز و نشیب‌هایی که پشت سر گذاشته. به دیگر بیان اوشین نه یک انسان و نه یک قهرمان، بلکه یک «اسطوره ـ کشور» محسوب می‌شود.

«سال‌های دور از خانه» قصه زندگی دختربچه‌ای روستایی است که در دوران سالمندی موفق می‌شود با راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای تاناکورا به ثروت زیادی دست یابد. سریال 3 دوره از زندگی اوشین یعنی کودکی، جوانی و سالمندی را در بر می‌گیرد. جذاب‌ترین اپیزودهای‌ سریال به فصل اول آن (دوره کودکی اوشین) اختصاص دارد. در فصل دوم، بینندگان ناگهان با دختر جوانی مواجه می‌شوند که در واقع همان اوشین در دوران جوانی است. مجموعه در فصل دوم افت دراماتیک چندانی ندارد اما در فصل سوم بینندگان با یک اوشین پیر و تا حدودی بداخلاق و مقتدر روبه‌رو می‌شوند که فاقد جذابیت‌های اوشین کودک و اوشین جوان است. مجموعه در این فصل کشش 2 فصل قبلی را ندارد و دیگر نمی‌تواند به سهولت بینندگانش را هر هفته به دنبال خود بکشاند.

وقتی در دهه ۶۰ قسمت‌های ابتدایی «سال‌های دور از خانه» روی آنتن رفت، مردم ایران با دختربچه فقیری ساکن یکی از روستاهای پربرف ژاپن آشنا شدند که از شدت تنگدستی مجبور به خوردن برنج و تربچه بود و باید بشدت کار می‌کرد.

مگر می‌شود برای دختربچه‌ای که لپ‌های سرخش از سرما گل انداخته و در برف و بوران برای تامین مایحتاج خانواده‌اش به هر سختی تن می‌دهد، دل نسوزاند؟ موقعیت دراماتیک اوشین دل هر بیننده‌ای را به درد می‌آورد. کاراکترهای مجموعه از همان ابتدا هویت مشخصی دارند و در بطن قصه خوب جا می‌افتند. بیننده خیلی سریع با اوشین و خانواده‌اش آشنا و با آنها از بام تا شام همراه می‌شود. تضاد مهربانی ستایش‌برانگیز مادر با بداخلاقی قابل توجیه پدر، موقعیت‌های دراماتیک زیادی را پدید می‌آورد و بزنگاه‌ها داستانی جذاب را رقم می‌زند که محور همه آنها اوشین است. هر ماجرایی مستقیم و غیرمستقیم به اوشین ختم می‌شود.

اوشین نخستین‌بار 4 آوریل 1983 (15 فروردین 1362) از کانال تلویزیونی «ان‌اچ‌کی/ NHK» - تنها سازمان رادیو تلویزیونی ژاپن - و در بخش درام‌های تلویزیونی صبحگاهی روی آنتن رفت و تا 31 مارس 1984 میلادی هم پخش آن ادامه یافت. این سریال که به صورت اپیزودهای 15 دقیقه‌ای پخش می‌شد، از همان ابتدا توانست در یک چشم برهم زدن و ظرف مدت بسیار کوتاهی، بخش قابل توجهی از مخاطبان را پای تلویزیون‌های‌شان میخکوب کند. این سریال در ادامه سر از کشورهای مختلف جهان از جمله ایران درآورد.

زمان پخش سریال «اوشین» خیلی‌ها تصور می‌کردند داستانی که پیش روی‌شان قرار دارد، صرفا از تخیلات هاشیدا سوگاکو، نویسنده ژاپنی این سریال سرچشمه گرفته و طبیعتا نمی‌تواند واقعی باشد اما خود سوگاکو در جایی گفته داستان اوشین را در واقع از روی زندگینامه زنی ژاپنی نوشته و اتفاق‌هایش تا حدی واقعی است. این زن مادر فردی به نام کازائو وادا بوده که بعد از دوران سختی،  با تاسیس فروشگاه‌های زنجیره‌ای مواد غذایی در سراسر ژاپن تبدیل به تاجری ثروتمند می‌شود. نویسنده از روی یکسری نامه‌های بی‌نام و نشان که از آن دوره به جا مانده بوده، محور اصلی این داستان را شکل داده و زندگی و سختی‌های این شخصیت را تا حدی بازسازی کرده است.

اواسط جنگ ایران و عراق، تلویزیون عملا محصول خاصی برای عرضه نداشت و «دیدنی‌ها»، «اخلاق در خانواده» یا در نهایت سریال «آینه»، تنها جذابیت‌های این رسانه ۲ کانالی بودند و در این بین اوشین یک جورهایی تنها نقطه امید مخاطبان ریز و درشت تلویزیون به حساب می‌آمد؛ قصه دختری رنج‌کشیده که خودش و خانواده‌اش به بدترین نوع فقر مبتلا بودند و غول جنگ و بمباران، روی زندگی خانوادگی و اجتماعی آنها هم سایه انداخته بود. اوشین از فرهنگی دیگر بود اما تماشای رنج‌ها و مقاومت‌هایش می‌توانست در روزهای پرترس و وحشت آن دوران ایران، از ۲ جهت نقطه امیدی در دل‌ها به وجود آورد؛ یکی از این بابت که به برکت پخش این سریال، می‌توانستند تمام طول هفته را برای دنبال کردن قصه این دختر، منتظر بمانند و با بهبود‌های چند وقت یک بار و کوتاه‌مدت زندگی‌اش دلخوش شوند و دیگر اینکه مطمئن باشند تحمل شرایط سخت جنگ، فقط و فقط برای آنها نیست. 

رویارویی اوشین با قحطی‌های دوران جنگ، فقر فرهنگی مردم، خوردن غذاهای ارزان‌قیمت مثل برنج و تربچه، فرستادن بچه‌ها برای کار به خانه ارباب‌ها و مالکان زمین و از همه مهم‌تر اضطراب و نگرانی‌‌اش برای حضور پسرانش در جنگ، مسائلی بود که ایرانیان، آن زمان کاملا درک می‌کردند. حال و هوای سریال اوشین و فرهنگ صبر و تحملی که این شخصیت با خود آورد، طی مدت کوتاهی، نه تنها در ایران که در بیشتر کشورهای مهم آسیا و حتی اروپا نفوذ کرد. در فاصله یک سال، اوشین تبدیل شد به نماد مقاومت بسیاری از کشورها و نامش بر سر زبان‌ها افتاد. «سال‌های دور از خانه»، زمانی روی آنتن تلویزیون ایران رفت که به دلیل فضای بعد از انقلاب و دوران جنگی آن زمان، خط قرمز‌های فراوانی برای برنامه‌ها وجود داشت. برای همین هم همان زمان خیلی‌ها معتقد بودند داستانی که تلویزیون ایران از اوشین پخش کرد، در بخش‌هایی کاملا با واقعیت آن متفاوت بود. البته در آن زمان شایعاتی شنیده‌ می‌شد از اینکه اوشین در دوره‌ای از زندگی‌اش، به جمع زنان بدکاره وارد می‌شود و سانسورها هم درست در همین بخش‌ها اتفاق افتاده اما چندین سال بعد، ژاله علو، مدیر دوبلاژ این سریال در گفت‌وگو با مجله 24 اعلام کرد اتفاقا اوشین اصلا به چنین جمعی وارد نشده و علت اصلی سانسورها، خصلت ضدجنگ و چپ‌گرایی این سریال بوده است. آنطور که او توضیح داده بود، اوشین کلا از جنگ بیزار بود و آن زمان هم در فرستادن فرزندانش به جنگ، تردید فراوانی داشت. طی سال‌های دهه 1980 میلادی که مردم در حال دست و پنجه نرم کردن با پیامدهای پس از جنگ دوم جهانی و تبعات بعدی آن از جمله «حباب اقتصادی» بودند، اصطلاح «رژیم اوشین» باب شد و بر سر زبان‌ها افتاد که بر اساس آن، مردم به سمت خوردن برنج و تربچه، غذای اصلی اوشین در اغلب قسمت‌های این سریال سوق پیدا کردند. حتی ایرانی‌ها نیز که تماشاگر اوشین - به عنوان نخستین سریال خارجی پس از انقلاب از صداوسیمای جمهوری اسلامی - بودند و در سال‌های پرالتهاب جنگ تحمیلی پای تماشای این سریال می‌نشستند، مدتی به خوردن برنج و تربچه رو آوردند تا ببینند غذایی که اوشین با آن همه ولع نوش جان می‌کرد، چه طعمی می‌تواند داشته باشد. مغازه‌های مخصوص فروش البسه دست دوم نیز به «تاناکورا»، نام شوهر اوشین معروف شد، زیرا در قسمت‌هایی از سریال می‌بینیم که او به همراه شوهرش از راه فروش لباس‌های دست دوم امرار معاش می‌کنند و روزگار می‌گذرانند.

3 دهه پیش، زمانی که اوشین در کشورهای آسیایی در حال توسعه روی آنتن رفت، توانست محبوبیتی بی‌نظیر و کم‌سابقه میان بینندگان پروپا‌قرص سریال‌های تلویزیونی به دست آورد. شبکه رادیو و تلویزیون اندونزی زمانی که پخش این سریال را آغاز کرد، هدف آماج حملات و اعتراضات تند مردمی قرار گرفت که به زمان پخش اوشین همزمان با ساعت آماده کردن شام انتقاد داشتند و دل‌شان می‌خواست سر فرصت و با فراغ بال به تماشای سریال ژاپنی محبوب‌شان بنشینند. در میان هندی‌ها، بعد از «جانی سوکو و آدم آهنی غول پیکرش»، اوشین محبوب‌ترین سریال ژاپنی محسوب می‌شود که طی ۳ دهه گذشته در تلویزیون این کشور به نمایش درآمده است. آمارهای رسمی نشان داده‌ است سال 1983 و بعد از آن، فقط در کشور چین 200 میلیون بیننده، اوشین را تماشا کرده‌اند.

نشست اعضای کارگروه نقل‌وانتقالات لیگ برتر با مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال برگزار و اصلاحات مربوط به نقل‌وانتقالات تشریح شد. نشست اعضای کارگروه نقل‌وانتقالات لیگ برتر با مهدی تاج، دیروز شنبه در محل فدراسیون فوتبال برگزار شد. در این نشست افزایش سهمیه بازیکنان خارجی تیم‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت که طبق نظر اعضا یک سهمیه به بازیکنان خارجی تیم‌ها اضافه شد و تعداد بازیکنان مجاز خارجی برای هر باشگاه به ۱+۵ رسید. منصور قنبرزاده، نایب‌رئیس دوم فدراسیون و رئیس کارگروه در این نشست ابتدا توضیحاتی درباره شرایط جذب بازیکنان خارجی طبق دستورالعمل فعلی و درخواست ۳ باشگاه پرسپولیس، استقلال و سپاهان برای این موضوع ارائه کرد. در ادامه در مورد ماده ۳۱ دستورالعمل نقل‌وانتقالات درباره تمدید یک‌ساله قرارداد بازیکنان بالای ۳۰ سال مباحثی مطرح شد که اعضا تأیید کردند تمدید قرارداد بازیکنان بالای ۳۵ سال یک‌ساله شود و نفرات زیر این سن می‌توانند قراردادی بالای ۲ سال ببندند. مهدی تاج نیز در این نشست تأکید کرد: سیاست کلی ما کمک به باشگاه‌هاست و در این زمینه نباید تبعیض هم قائل شویم. به همین دلیل اگر دستورالعمل نیاز به اصلاحاتی دارد، می‌توان این کار را انجام داد. همچنین می‌خواهیم به باشگاه‌های سازنده کمک کرده و باشگاه‌های دیگر را وادار به سازندگی کنیم. چرا ما وارد این ماجرا شدیم به این دلیل که دیدیم باشگاه‌ها بسیاری از مبالغ قراردادها را به دلیل بی‌پولی پرداخت نمی‌کنند و قصه استراماچونی، مربیان سابق پرسپولیس و چندین بازیکن و مربی خارجی دیگر پیش می‌آید. راه درست این است که هر تیمی پول دارد، بازیکن گران‌قیمت بخرد و اگر ندارد بازیکن گران‌قیمت خود را بفروشد. 

رئیس فدراسیون فوتبال اضافه کرد: فیرپلی مالی ضامن همه کارهای ما نیست اما بخشی از آن هست. باید به باشگاه‌ها کمک کنیم. الان دوم آسیا هستیم اما نتایج تیم‌ ملی ما از ژاپن بهتر است. وقتی وارد باشگاه‌ها می‌شویم امتیازهای‌مان کم می‌شود. سال گذشته به دلیل اتفاقات مربوط به مجوز حرفه‌ای تعلیق بودیم اما امسال هفت باشگاه مجوز حرفه‌ای گرفتند که بیشتر از ژاپن بود و عربستان فقط توانست با ما مقابله کند. AFC برای صدور مجوز این ۷ باشگاه هیچ نگرانی هم ندارد، زیرا خیلی شفاف و حساب شده عمل کردیم. 

تاج در ادامه تصریح کرد: بیش از ۲۰ جلسه برای کمیته بدوی و استیناف مجوز حرفه‌ای گذاشتیم. از لحاظ مجوز حرفه‌ای اول آسیا هستیم. هیچ کس هم نمی‌تواند بگوید سندسازی شده است. خود باشگاه‌ها سند‌گذاری کرده و کمیته بدوی و استیناف نیز به بهترین شکل عمل کرده‌اند. 

وی ادامه داد: از لحاظ کسب نتایج باشگاه‌ها در آسیا آسیب می‌بینیم. کم کم ۶۰ تا ۷۰ هزار نفر برای بازی‌های آسیایی باشگاه‌ها به استادیوم می‌آیند و باید به علایق مردم احترام بگذاریم. سپاهان همچنان در اصفهان بهترین دستاورد محسوب می‌شود. پرسپولیس و استقلال هم صرف نظر از هر نتیجه‌ای مورد علاقه مردم کشورمان هستند. 

باید به باشگاه‌ها از لحاظ قانونی کمک کنیم. مردم تبریز بیشترین علاقه را به تراکتور و مردم مازندران به نساجی قائمشهر دارند. مردم انزلی با ملوان زندگی می‌کنند. باید به عنوان مسؤولان فوتبال سفره فوتبال را بزرگ کرده و با پلشتی، زیرمیزی و دوگانه نوشتن مبارزه کنیم. رئیس فدراسیون عنوان کرد: سال گذشته خیلی مورد انتقاد قرار گرفتیم و همه اعتراض کردند، زیرا مدیران ما توضیح ندادند سقف بودجه یک موضوع نیست، بلکه صد موضوع است. اگر این قانون را نمی‌گذاشتیم باشگاه‌ها محروم می‌شدند و مجوز نمی‌گرفتند. یک کار اصولی و درست انجام دادیم که باید پایش بایستیم اما باید با رقبای آسیایی هم مقابله کنیم. امان از کمی توشه و درازی راه. این دستور کلی است. باید روی این موضوع فکر کنیم که دور زدن قانون از بین برود. البته باشگاه ما را دور نمی‌زند، بلکه خودش را دور می‌زند. ما سقف را مشخص و قراردادها را منتشر می‌کنیم. تاج خاطرنشان کرد: افزایش هزینه ناگهانی سبب مرگ می‌شود، همچون باشگاه‌هایی مثل استیل‌آذین. جریان‌هایی کلی هزینه می‌کنند اما نیت‌شان چیز دیگری است و در نهایت هم فوتبال و باشگاهداری را رها می‌کنند. 

وی در پایان گفت: امروز 3 موضوع را مصوب کردیم. ابتدا سهمیه باشگاه‌‌های خارجی یک نفر افزایش یافت و به ۱+۵ رسید. همچنین این بازیکنان باید در ۶۰ درصد مسابقات به زمین بروند نه ۶۰ درصد دقایق بازی‌ها. همچنین به جای بازیکنان بالای ۳۰ سال مصوب شد قرارداد بازیکنان بالای ۳۵ سال یک‌ساله باشد. 

***

وزیر راه و شهرسازی دیروز در نشست خبری‌ای که در ساختمان شهیددادمان وزارت راه و شهرسازی برگزار شد با اعلام اینکه بیش از 2.6 میلیون واحد نهضت ملی مسکن در حال ساخت است، اظهار کرد: آمارهای بانک مرکزی نشان‌دهنده رشد تولید و ساخت مسکن از منفی 6.9 درصد در سال ۱۴۰۰ به 7.1 درصد در پایان سال ۱۴۰۲ (در مجموع رشد ۱۴ درصدی) است.

مهرداد بذرپاش ادامه داد: در بخش تولید مسکن در گذشته کاهش ساخت‌وسازها را مطابق آمارهای رسمی شاهد بودیم که اثر مستقیمی بر آمار تورم کشور داشت.

وی بیان کرد: مطابق آمار بانک مرکزی در سال ۱۴۰۰ با رشد منفی 6.9 درصدی در بخش تولید و ساخت مسکن مواجه بودیم که با تلاش انجام‌شده در پایان سال گذشته به رشد 7.1 درصدی رسیدیم که نوید ساخت‌وسازهای گسترده از طریق مردم و با کمک دولت را می‌دهد.

وزیر راه و شهرسازی گفت: بیش از 2.6 میلیون واحد نهضت ملی مسکن در مدل‌های مختلف در کشور در حال ساخت است که بخشی از آنها تحویل شده است و مابقی آنها در مراحل مختلف پیشرفت قرار دارد.

بذرپاش اظهار داشت: تولید مسکن از سوی مردم بدون گرفتن زمین و تسهیلات نیز عدد قابل توجهی است.

***

واگذاری یک میلیون قطعه زمین در روستاها

بذرپاش خاطرنشان کرد: در موضوع تامین زمین از ۱۰۰ هزار هکتار عبور کرده‌ایم، به طوری که بیش از ۵۰ هزار هکتار در مناطق شهری وارد عملیات ساخت نهضت ملی مسکن شده و همین میزان زمین نیز در محدوده‌های روستایی تامین شده است.

وی یادآور شد: در بخش روستایی از ابتدای انقلاب تا سال ۱۴۰۲ تعداد ۸۰۰ هزار قطعه زمین تقدیم روستاییان شده بود، این در حالی است که سال ۱۴۰۲ و ۴ ماهه امسال بیش از یک میلیون قطعه زمین وارد سامانه بخش روستایی شده که بخشی از آن تحویل مردم شده و این یک عدد بی‌سابقه است.

 به گفته وزیر راه و شهرسازی، در بخش راه‌های روستایی نیز بیش از ۷۴۰۰ کیلومتر راه‌ روستایی احداث شد که رشد ۳۴ درصدی نسبت به عملکرد دولت قبل دارد.

* افزایش ۲ برابری نوسازی مسکن روستایی در دولت سیزدهم

بذرپاش اظهار کرد: نوسازی مسکن روستایی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم سالانه ۸۰ هزار واحد بود که در ۳ سال گذشته به ۲ برابر این رقم یعنی بیش از ۱۶۵ هزار واحد در سال افزایش یافت. وزیر راه و شهرسازی گفت: در دولت سیزدهم بیش از ۱۲۰ هزار واحد خالی به سازمان امور مالیاتی معرفی و همین هشدار سبب شد عرضه بیش از ۱۸۰ هزار واحد خالی را به بازار شاهد باشیم. وی یادآور شد: در موضوع کنترل بازار مسکن، با همکاری مجلس قانون سامان‌دهی بازار زمین، مسکن و اجاره‌بها مصوب شد که در آن سقف اجاره بهای سالانه به طور متوسط ۲۵ درصد در نظر گرفته شد و سازوکارهای سخت‌گیرانه‌ای برای عدم اجرای قانون پیش‌بینی شده است

***

زمین برای ساخت 1,9 میلیون واحد تأمین شد

وزیر راه و شهرسازی گفت: در بخش مسکن مهر پیش از این در محدوده‌های شهری 1.1 میلیون واحد تامین زمین انجام شده بود اما در کمتر از ۳ سال عمر دولت سیزدهم تا امروز 1.9 میلیون واحد تامین زمین انجام شده است. وی بیان کرد: در موضوع بافت فرسوده در دولت‌های یازدهم و دوازدهم به طور متوسط سالانه ۴۷ هزار پروانه صادر شده بود که در ۳ سال دولت سیزدهم به ۹۴ هزار فقره افزایش یافت.

وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: تکمیل واحدهای مسکن مهر که بدون آورده و بدون ردیف بودجه‌ای بود از محل مولدسازی املاک و دارایی‌های وزارت راه و شهرسازی به میزان ۳۵ هزار میلیارد تومان تامین منابع و هزینه شد.

وی تاکید کرد: بخش عمده‌ای از واحدهای باقیمانده مسکن مهر در مراحل پایانی قرار دارد و امید است دولت بعد در بخش مسکن نیز همانند دولت سیزدهم پایبندی نشان بدهد.

***

کاهش چشمگیر تورم نقطه به نقطه قیمت مسکن

بذرپاش ادامه داد: تورم نقطه به نقطه قیمت مسکن مطابق آمار بانک مرکزی با کاهش چشمگیر به 9.7 درصد کاهش یافت.

وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: قانون رسمیت بخشیدن به اسناد رسمی یکی از قوانین مترقی دقیق و کنترل‌کننده پرونده‌های املاک است که در مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز نهایی و ابلاغ شده است و تخلفات این حوزه را به حداقل خواهد رساند.

وی به برخی احکام بسیار خوب پیش‌بینی‌شده در برنامه هفتم توسعه در بخش مسکن اشاره کرد و گفت: مطابق یکی از این احکام 0.2 درصد از پهنه کل سرزمینی به پهنه‌های شهری اضافه خواهد شد که برآوردهای اولیه ما نشان می‌دهد ۳۰۰ هزار هکتار زمین می‌تواند به محدوده‌های شهری اضافه شود؛ این موضوع مانع احتکار زمین می‌شود و با عرضه بیشتر زمین مردم راحت‌تر صاحبخانه می‌شوند و کنترل زمین و مسکن رقم خواهد خورد.

بذرپاش تاکید کرد: نهضت ملی مسکن قانون است و باید اجرایی شود و ادامه یابد، بنابراین در دولت چهاردهم نیز باید ادامه یابد.

وی در پاسخ به اینکه چرا قیمت مسکن در دولت سیزدهم ۳ برابر شده است، خاطرنشان کرد: عدم ساخت مسکن در 8 سال دولت‌های یازدهم و دوازدهم یکی از دلایل آن بود اما شاهد بودیم با همین تحرکی که در دولت سیزدهم انجام شد تورم نقطه به نقطه مسکن از ۵۷ درصد به 9.7 درصد در خردادماه امسال کاهش یافت.

وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: علاوه بر عدم ساخت مسکن؛ عدم اعطای زمین به مردم، احتکار زمین و... دیگر دلایل افزایش قیمت‌ها بوده است.

بذرپاش تصریح کرد: اگر دولت چهاردهم می‌خواهد در عرصه نهضت ملی مسکن موفق باشد باید شبکه بانکی را به خدمت بگیرد اما بعید است بیش از این میزان که ما بانک‌ها را به میدان آورده‌ایم بتواند کاری انجام دهد.

وی گفت: بانک‌ها بیشتر به اعطای وام‌های تجاری علاقه دارند تا در کوتاه‌مدت به پول‌شان برسند نه مانند تسهیلات مسکن در مدت ۲۰ سال. با این حال اعطای تسهیلات از سوی بانک‌ها برای امر مسکن در بسیاری نقاط جهان مسبوق به سابقه است.

وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: استفاده از ظرفیت بازار سرمایه و صندوق پروژه‌ها به منظور تامین مالی نیز باید در کنار اعطای تسهیلات بانکی انجام شود.

***

آغاز ساخت ۲ شهر ساحلی

وی اظهار داشت: یکی از اتفاقات بسیار خوب در دولت سیزدهم طرح مکان‌یابی ۲۷ شهر ساحلی بود که تاکنون عملیات اجرایی ۲ شهر جدید خلیج‌فارس و مکران مرکزی آغاز شده و اجرایی شدن شهر جدید تیس نیز سرعت بیشتری گرفته است.

وی افزایش ۱۰۰ همتی سرمایه بانک مسکن را یکی دیگر از اتفاقات خوب دولت سیزدهم در بخش مسکن برشمرد و گفت: در بخش بازار مسکن با راه‌اندازی سامانه خودنویس واسطه‌گری بین موجر و مستأجر به حداقل رسیده و تاکنون بیش از ۶۵۰ هزار قرارداد در این سامانه منعقد شده است.

وی امکان استفاده ۲۷ استان کشور از ظرفیت‌های آب‌های آزاد را بخشی از اجرای این طرح کلان برشمرد.

***

۱۱۰ هزار بازرسی از مشاوران املاک

بذرپاش به انجام بیش از ۱۱۰ هزار بازرسی از مشاوران املاک با همکاری پلیس اماکن و سازمان تعزیرات حکومتی اشاره کرد و گفت: بیش از ۳۲۰ میلیارد تومان جریمه تعزیراتی در این راستا صادر شده است.

وی ادامه داد: در موضوع قانون جوانی جمعیت، وزارت راه و شهرسازی دستگاه برتر شناخته شد و فقط در سال گذشته به بیش از ۷۴ هزار متقاضی در این راستا پاسخ داده شد.

وزیر راه و شهرسازی همچنین به اتمام ۱۴۰ هزار واحد مسکن مهر در دولت سیزدهم اشاره کرد و اظهار داشت: فقط در پردیس ۲۷ هزار مسکن مهر ناتمام وجود داشت که تاکنون ۲۰ هزار واحد آن تحویل مردم شده و در هشتگرد (مهستان) نیز ۱۲ هزار واحد باقی‌مانده بود که تاکنون بیش از ۱۰ هزار واحد آن تحویل شده است.

***

تأمین ۳۵ همت منابع تکمیل واحدهای باقیمانده مسکن مهر از طریق مولدسازی

وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: تکمیل واحدهای مسکن مهر که بدون آورده و بدون ردیف بودجه‌ای بود، از محل مولدسازی املاک و دارایی‌های وزارت راه و شهرسازی به میزان ۳۵هزار میلیارد تومان تامین منابع و هزینه شد.

 وی تاکید کرد: بخش عمده‌ای از واحدهای باقیمانده مسکن مهر در مراحل پایانی قرار دارد و امید است دولت بعد در بخش مسکن نیز همانند دولت سیزدهم پایبندی نشان دهد.

بذرپاش تصریح کرد: این مهم با دیپلماسی اثربخش رئیس‌جمهور شهید در کشورهای همسایه از جمله با توافق تسهیل تردد تجارت، وضع تعرفه‌های ترجیحی با این کشورها، راه‌اندازی گذرگاه‌های جدید ترانزیتی، توافق با کشور ترکمنستان برای جابه‌جایی بار از طریق ریل و... حاصل شد.

***

هیچ متقاضی‌ای از نهضت ملی مسکن حذف نمی‌شود

وزیر راه و شهرسازی در پاسخ به سؤالی مبنی بر حذف متقاضیان مسکن ملی گفت: هیچ متقاضی‌ای نباید به علت عدم پرداخت آورده خود حذف شود ولی جابه‌جایی در پروژه‌ها امکان دارد، زیرا از عدالت به دور است که اغلب اعضای یک پروژه به موقع اقساط خود را پرداخت کنند اما به علت دیرکرد پرداخت چند نفر پروژه با مشکل روبه‌رو و تمام اعضای پروژه متضرر شوند. بذرپاش توضیح داد: اعضایی که در پرداخت‌های خود تعلل کنند جریمه شده و به پروژه‌هایی با پیشرفت کمتر منتقل می‌شوند اما کسی نباید کاملا از پروژه‌ای حذف شود و اگر چنین مواردی هست اعلام کنید تا پیگیری شود.

***

اجرایی شدن پروژه ریلی شلمچه - بصره

بذرپاش به انجام کلان‌پروژه‌ها بحث کریدوری اشاره کرد و گفت: پروژه ریلی رشت - آستارا حلقه مفقوده‌ای در این زمینه بود که اکنون قرارداد قطعه دوم تملک اراضی آن نیز در حال انجام است.

وی افزود: در کنار آن قطعه رشت - کاسپین اجرایی شد که بتوانیم از طریق دریا به دریا نیز ارتباطات داشته باشیم و در عمل دریای شمال به دریای جنوب متصل شده است.

وی خاطرنشان کرد: در کلان‌پروژه کریدور شرقی کشور شامل مسیر ریلی چابهار - زاهدان - خاش - سرخس، پروژه در ۲۰ قطعه کاری در حال انجام است و در راستای اتصال به بندر مهم و راهبردی چابهار نیز قرارداد با هندی‌ها منعقد شد.

وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: اجرایی شدن پروژه ریلی شلمچه - بصره که از پیش از انقلاب روی زمین مانده بود، آغاز عملیات اجرایی کریدور مهم ارس به عنوان جایگزینی برای کریدور مورد اختلاف زنگزور، بهره‌برداری از پروژه‌های ریلی همدان - سنندج، تبریز - بستان‌آباد، خاش - زاهدان، رشت - کاسپین، 2 خطه شدن مسیر اهواز به اندیمشک و فعال شدن کارگاه‌های مسیر شیراز - بوشهر از دیگر اقدامات انجام شده در این حوزه است.

بذرپاش به ممنوعیت واردات واگن‌های مسافری در گذشته اشاره کرد و گفت: یکی از احکام خوب برنامه هفتم توسعه، واردات کشنده‌ها و واگن‌های با عمر ۱۵ سال است که در این زمینه از توان داخلی استفاده خواهد شد.

***

احداث ۳۲۷ کیلومتر آزادراه جدید در دولت سیزدهم

وزیر راه و شهرسازی خاطرنشان کرد: در زمینه واگن‌های باری وضعیت خوب است اما نیاز به توسعه خطوط ریلی داریم.

وی به رکوردشکنی مسافران ریلی با ۳۲ میلیون مسافر در سال گذشته اشاره کرد و یادآور شد: تقاضا در این زمینه 2.5 برابر این میزان است.

بذرپاش یادآور شد: در دولت سیزدهم ۳۲۷ کیلومتر آزادراه جدید در کشور احداث شد و طول آزادراه‌ها به 3 هزار و ۵۳ کیلومتر رسید. همچنین با ساخت 3 هزار و ۵۸۶ کیلومتر بزرگراه، طول مسیرهای بزرگراهی به ۴۸ هزار کیلومتر افزایش یافت.

وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: در بخش راه‌های روستایی احداث 7 هزار و ۴۰۰ کیلومتر مسیر روستایی در دولت سیزدهم به ثبت رسید که رشد ۳۴ درصدی نسبت به دولت قبل نشان می‌دهد و البته این به جز بهسازی و روکش آسفالت مسیرها است.

وی اظهار داشت: در حوزه فرودگاهی، آغاز فاز دوم فرودگاه امام برای رسیدن به ظرفیت سالانه ۵۰ میلیون مسافر، همچنین راه‌اندازی فرودگاه‌های سقز، گناباد، ترمینال جدید فرودگاه کیش، ترمینال جدید فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد و ترمینال جدید فرودگاه ایلام قابل ذکر است.

 بذرپاش احیای خلیج گرگان، توسعه بندر چابهار، توسعه بنادر امیرآباد، کاسپین و خمیر، ساخت بنادر محلی برای توسعه اشتغال، رشد ۴۹ درصدی ترانزیت دریایی، افزایش ۲۸ میلیون تنی تخلیه و بارگیری بنادر، افزایش ۷۷۲ هزار TEU تخلیه و بارگیری کانتینری با رشد ۴۲ درصدی و رشد ۱۴۰ درصدی جابه‌جایی مسافر را از جمله دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه دریایی برشمرد.

وی بیان کرد: عملیات اربعین پارسال یکی از کم‌حاشیه‌ترین و کم‌مشکل‌ترین عملیات اربعین در همه سال‌های گذشته بود به طوری که تاکسی اینترنتی را به منظور جابه‌جایی مسافران دعوت کردیم، وسعت پارکینگ‌ها را افزایش دادیم و پروازها به کشور عراق افزایش یافت.

وزیر راه و شهرسازی از هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به منظور جابه‌جایی ۸۷ هزار و ۵۹۹ نفر حاجی در سال جاری تشکر کرد و گفت: امسال عملیات اعزام زائران از ۲۱ ایستگاه پروازی به انجام رسید.

***

سایر اقدامات انجام شده در دولت سیزدهم

وی در پایان برگزاری کمیسیون‌های مشترک بین ایران و امارات، جمهوری آذربایجان، سوریه، ترکمنستان و انجام توافقات با کشور ترکیه را از جمله دیگر اقدامات انجام شده در دولت سیزدهم برشمرد و در پایان این نشست با خبرنگاران عکس یادگاری گرفت.

گروه اقتصادی: دولت سیزدهم یک سال پیش طرح ساماندهی بازار خودرو را روانه مجلس کرد تا بزرگ‌ترین دغدغه مردم در بازار خودرو را برطرف کند. در این طرح واردات خودروهای کارکرده را مطرح کرد تا همه دهک‌های جامعه بتوانند خودروی باکیفیت سوار شوند و پای دلال‌ها نیز از بازار خودرو بریده شود اما حالا همان افرادی که تا دیروز مدعی آزادسازی واردات خودرو برای حذف دلالی و رانت این بازار بودند امروز این اقدام دولت سیزدهم را سیاسی می‌دانند، در شرایطی که مصوب شدن آیین‌نامه واردات خودرو در چند روز گذشته حدود 20 درصد قیمت خودروهای خارجی را کاهش داده است.

به گزارش «وطن امروز»، لایحه دوفوریتی واردات خودروی سواری کارکرده با عمر حداکثر 5 سال، خردادماه سال گذشته در دوره وزارت سیدرضا فاطمی‌امین به مجلس ارسال شد. برخی به دنبال سیاسی کردن این مصوبه هستند، در حالی که لایحه واردات خودروهای کارکرده سال گذشته به مجلس ارسال شد. در یک سال گذشته روی تهیه آیین‌نامه و چگونگی اجرای آن کار شده است.

طی شدن تمام این مراحل به معنای آزادسازی واقعی واردات کارکرده‌ها و گشودن گره‌ای از مشکلات بازار خودرو است که امسال به مرحله نهایی رسید، زیرا در یک مقطع زمانی دولت با واردات خودروهای برقی زمینه پوست‌اندازی در بازار خودرو را فراهم کرد، چرا که در آینده کشور با ناترازی بنزین مواجه خواهد شد. در هر صورت این مصوبه امیدهای زیادی را برای ساماندهی بازار ایجاد کرد، حالا در روزهای پایانی عمر دولت سیزدهم، سخنگو از ابلاغ آیین‌نامه واردات خبر داده تا بالاخره ساماندهی بازار خودرو در همین دولت اتفاق بیفتد تا تعهدی بر زمین نمانده باشد. 

دولت سیزدهم با تصویب آیین‌نامه اجرایی خودروهای کارکرده برای تامین منابع ارزی آن نیز فکر کرده است، در واقع ارز آن باید از منشأ خارجی تامین شده باشد.

***

چرا واردات خودرو کلید خورد؟

سالانه برای حدود یک میلیون و 200 هزار خودرو در ایران تقاضا وجود دارد. در حال حاضر میزان تولید خودرو و مونتاژ در ایران حدود یک میلیون و 100 هزار دستگاه خودرو است. به همین دلیل در ایران سالانه به واردات 100 هزار خودروی خارجی نیاز است. با در نظر گرفتن قیمت هر خودرو به یک میلیارد و 200 میلیون دلار منابع ارزی نیاز است.

به همین دلیل اگر روند از خودروهای نو به کارکرده تغییر کند تقریبا اعتبار مورد نیاز این میزان خودرو به 100 هزار میلیارد تومان کاهش می‌یابد، زیرا در کشورهای خارجی خودروهای با 3 تا 5 سال کارکرد افت قیمتی 50 درصدی دارند. نکته دوم اینکه در واردات خودروهای نو شرکت‌ها دخیل هستند و عملا سودی 20 درصدی روی قیمت خودروی وارداتی اعمال می‌کنند، در نتیجه خودرو گران‌تر به دست مردم می‌رسد. در حالی که واردات خودروهای کارکرده از طریق خود مردم چنین چالشی ندارد، ضمن اینکه مطابق آیین‌نامه افراد حق انتقال سند خودرو تا 10 سال به نام فرد دیگری را ندارند. یعنی واردات خودروهای کارکرده عملا دلالی بازار خودروهای خارجی را از بین می‌برد.

این موضوع از آنجا اهمیت دارد که قیمت خودروهای خارجی در ایران بین 3 تا 5 برابر قیمت واقعی آن است. این تورم تحت تاثیر فضای روانی بر بازار خودروهای داخلی نیز تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل واردات خودروهای دست دوم نه تنها منجر می‌شود که خودروهای خارجی با افت قیمت زیادی روبه‌رو شوند، بلکه بر قیمت خودروهای داخلی نیز تاثیر می‌گذارد.

در یک هفته گذشته انتشار خبر واردات خودروهای دست دوم باعث شده قیمت خودروهای خارجی حدود 20 درصد کاهش یابد، همچنین بازار خودروهای داخلی نیز با رکود همراه شده است. به عبارت دیگر دلال‌ها که عامل گرانی خودرو هستند در یک هفته گذشته نتوانسته‌اند در بازار نوسانی ایجاد کنند.

مهدی ضیغمی، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران گفت: فعلا ثبت سفارش برای واردات خودرو متوقف است. شرکت‌ها برای واردات خودروهای نو باید از ارز حاصل از صادرات استفاده کنند.

وی افزود: برای واردات خودروهای کارکرده هنوز میزان تعرفه مشخص نشده است. در شرایط کنونی به احتمال زیاد همین تعرفه واردات خودروهای نو برای خودروهای کارکرده نیز در نظر گرفته شود تا آسیبی به واردات خودروی نو وارد نشود. 

به گفته ضیغمی، از ابتدای سال تاکنون به ارزش 1.8 میلیارد تومان ثبت سفارش برای واردات خودرو انجام شده است. این میزان تا 2.5 میلیارد تومان بالا خواهد رفت.

***

جزئیات دستور‌العمل واردات خودروهای کارکرده

- منشأ ارز مجاز برای واردات خودروهای دست دوم باید ارز حاصل از صادرات کالا یا خدمات باشد، همچنین سرمایه‌گذاران مقیم خارج با ارز منشأ خارجی و سایر منابع مورد تایید بانک مرکزی می‌توانند خودروی دست دوم وارد کنند. 

- سن مجاز خودروهای دست دوم وارداتی ۳ تا ۵ سال بیش از ۳ سال و کمتر از ۵ سال جزو مقررات اصلی واردات خودروهای کارکرده محسوب می‌شود.

- مشخصه فنی مجاز خودروهای کارکرده وارداتی از این قرار است که موتور و ایمنی خودرو باید مورد تایید سازمان ملی ایران باشد.

- همچنین خودروی کارکرده وارداتی باید دارای یکی از تاییدیه‌ها همچون تاییدیه کلی خودرو، روی پلاک شناسایی «گواهی منطبق بر استاندارد « E-MARK، گواهی انطباق عمومی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس (GCC) یا از برندهای معتبر اتحادیه اروپایی، ژاپن و کره‌جنوبی باشد. فرد حقیقی برای واردات خودروی دست دوم خارجی باید همه این ملاک‌ها را مد نظر قرار دهد.

- ثبت سفارش خودروها به صورت حقیقی یا حقوقی مشروط به اخذ تاییدیه تامین قطعات یدکی و ارائه خدمات پس از فروش است. تمام مسؤولیت‌های حقوقی مرتبط با اصالت و انطباق با ارکان اصلی خودرو با مدارک شناسایی، سوابق اظهارشده تعمیرات و تصادفات خودرو وارداتی برعهده واردکننده است.

- خودروهای با سن کمتر از ۵ سال که به صورت قانونی و با پرداخت هزینه‌های گمرکی وارد مناطق آزاد تجاری - صنعتی شده‌اند، مشروط به پرداخت همه عوارض و حقوق ورودی امکان پلاک‌گذاری ملی در طرح واردات خودروهای وارداتی کارکرده را خواهند داشت.

- واردات خودرو به مناطق آزاد بر اساس آیین‌نامه امکان واردات خودرو به مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی در چارچوب قوانین آن منطقه بلامانع اعلام شده است. در حال حاضر مناطق آزاد و تجاری به دنبال جایگزین خودروهای قدیمی هستند، به همین دلیل انتقال خودروی خارجی از مناطق آزاد به سرزمین افزایش می‌یابد.

***

ابهامات آیین‌نامه واردات خودروهای کارکرده

در حال حاضر نمی‌توان این را نادیده گرفت آیین‌نامه واردات خودروهای کارکرده ایراداتی دارد که در مرحله اجرا نمایان می‌شود. در حال حاضر درباره مجوز واردات خودروهای  کارکرده ابهاماتی درباره موانع اجرایی شدن این مصوبه مطرح شده است. محدودیت مربوط به تایید منشأ ارز و همچنین تاییدیه قطعات یدکی می‌تواند ۲ مانع واقعی در مسیر واردات حداکثری خودروهای کارکرده تلقی شود اما برخی ابهامات عجیب نیز درباره مصوبه دولت مطرح شده که به نظر می‌رسد نسبتی با واقعیت موجود بازار خودروی کشور ندارد. به عنوان نمونه موضوع ارزبری هزار میلیارد دلاری از محل تقاضای 60 میلیون ایرانی با برآورد ارزبری 20 هزار دلاری برای هر خودرو با عمر ۳ تا 5 سال مطرح شده و در ادامه تعدادی محدود از فعالان رسانه‌ای خواستار توقف یا ابطال این مصوبه شده‌اند.

به نظر می‌رسد ریشه این ابهام در عدم تفکیک تقاضای موثر و تقاضای سفته‌بازانه مربوط به حوزه خودرو باشد. در واقع به نظر می‌رسد با پاسخ به تقاضای واقعی، تقاضای سفته‌بازانه حذف شده و واردات خودرو در یک حد معقولی کنترل شود. اگر طبق برخی برآوردها حدود یک میلیون تقاضای غیرواقعی سفته‌بازانه برای کسب سود در بازار خودرو وجود داشته باشد، بررسی تجربه سال 96 نشان می‌دهد با واردات یک ساله 70 هزار دستگاه خودرو با ارزبری 1.5 میلیارد دلاری، بازار خودرو در رکود کامل فرو می‌رود.

هرچه واردات از سطح تعادلی 70 هزار دستگاه فراتر رود، به نظر می‌رسد شاهد موج ریزشی شدید در بازار خواهیم بود. در واقع بعد از شروع دوره افت قیمت‌ها تقاضای سفته‌بازانه از بازار  نیز حذف خواهد شد. بر این اساس پیش‌بینی  می‌شود در صورت تداوم اجرای مصوبه با حذف تقاضای سفته‌بازانه، بازار در یک شرایط تعادلی از حیث تقاضای واقعی قرار گرفته و برخی مشکلات طولانی‌مدت بازار خودرو در میان‌مدت مرتفع شود.

به طور کلی باید به این نکته توجه داشت که شرایطی مثل الزام تایید منشأ ارز، حذف انگیزه کسب سود سفته‌بازانه، احتمال وضع سود بازرگانی و حقوق ورودی قابل توجه و... موانع جدی در همه‌گیری تقاضای ده‌ها میلیونی خودروی کارکرده است.

***

انباشت تقاضا به دلیل عدم واردات خودرو

سرپرست معاونت حمل‌و‌نقل وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره آزاد شدن واردات خودروهای مدل ۲۰۱۹ میلادی به بعد گفت: پس از ابلاغ این قانون به وزارت صمت، آیین‌نامه ابلاغی را در بازه زمانی یک‌ماهه به دولت فرستادیم؛ بررسی این آیین‌نامه در کمیسیون‌های مختلف تا پایان سال گذشته انجام و ملاحظاتی درباره تخصیص ارز وجود داشت که آنها نیز اعمال شد.

احمد آقایی به بیان شرایطی که بر بازار خودرو در 5 سال گذشته حاکم شده بود، پرداخت و گفت: بازار خودرو بعد از سال ۹۶ در حالی که تولید بیش از 1.5 میلیون خودرو در سال را داشت، وارد فرآیند اعمال محدودیت در واردات خودرو شد.

وی علت اعمال محدودیت در واردات خودرو را برای مدیریت منابع ارزی و تحریم‌ها دانست که ارتباط صنعت خودروی کشور را با دنیا محدود کرده بود. آقایی در ادامه گفت: همچنین در آن زمان و در پی شرایط پیش‌آمده، تولید خودرو ۵۰ درصد کاهش یافت و از تیراژ تولید 1.5 میلیون دستگاه خودرو در سال به ۸۰۰ هزار خودرو رسید. آقایی این شرایط را به معنای انباشت تقاضا به دلیل عدم واردات خودرو دانست که سبب ایجاد التهاب در بازار خودرو و کاذب شدن قیمت آن شد. در شرایط تورمی، گروهی از مردم برای حفظ سرمایه خود، خودرو را به‌مثابه یک کالای سرمایه‌ای خریداری کردند و آن را نگه داشتند. مجموع این دلایل مجلس شورای اسلامی را به این سمت سوق داد که حدود ۳ سال پیش طرح ساماندهی بازار خودرو را با نام قانون ساماندهی بازار صنعت خودرو تنظیم کرده و به تصویب برساند.

این مسؤول وزارت صمت خاطرنشان کرد: این وزارتخانه اجرای قانون ساماندهی صنعت خودرو در کشور را که حدود ۳ سال پیش تصویب شد، با هدف رقابت‌پذیر کردن تولید در کشور پیگیری می‌کند. در بندهای آیین‌نامه واردات خودروهای کارکرده، به فرآیند ثبت سفارش برای شرکت‌های واردکننده و ثبت آماری مختص به عموم مردم، پرداخته شده است. هر فرد دارای کدملی می‌تواند خودروی مورد نظر خود را وارد منطقه گمرکی کرده و پس از پرداخت حقوق گمرکی، آن را ترخیص کند.

گروه بین‌الملل: عملیات تل‌آویو انصارالله یمن علیه رژیم اشغالگر، به عنوان نخستین حمله هوایی پهپادی، تاثیر بسیار زیادی بر تضعیف روحیه و هیمنه رژیم صهیونیستی داشته و این رژیم را با چالش‌های بیرونی و درونی بسیاری مواجه کرده است به گونه‌ای که به گزارش هاآرتص، اصابت پهپاد انفجاری در تل‌آویو در اوایل صبح جمعه نشان‌دهنده مرحله جدیدی از جنگی است که از 7 اکتبر بین اسرائیل و دشمنانش در جریان است و به طور فزاینده‌ای شکل یک جنگ منطقه‌ای و چند عرصه‌ای را به خود می‌گیرد. همچنین یدیعوت آحارانوت در این باره نوشت: ورود یک پهپاد و انفجار آن در یافا (تل‌آویو) یک شکاف امنیتی بزرگ در ارتش را آشکار کرد.

همچنین شبکه 12 رژیم صهیونیستی در گزارشی به بررسی اطلاعات جدید درباره حمله پهپادی یمن که سحرگاه جمعه در تل‌آویو منفجر شد و منجر به کشته شدن یک شهروند اسرائیلی و 10 مجروح شد، پرداخت. این کانال در گزارش خود، همراه با یک نقشه گویا، جزئیات مسیر این پهپاد را فهرست کرده است که مسیر جدیدی را هنگام حرکت از یمن، عبور از اریتره، سپس سودان و لیبی و انحراف به سمت شرق دریای مدیترانه به شمال مصر و از آنجا به عمق اراضی اشغالی ذکر کرده است. به گزارش این کانال اسرائیلی، این پهپاد حامل یک کلاهک بسیار کوچک بوده که می‌تواند سوخت زیادی برای افزایش برد پرواز حمل کند. این اطلاعات حاکی از آن است که ارتش آمریکا 5 پهپاد پرتاب‌شده از یمن را شناسایی کرده و توانسته 4  فروند از آنها را رهگیری کند که در واقع این موضوع را همزمان با حمله پهپادی انصار‌الله اعلام کرد. این کانال اشاره کرد: به اسرائیل اطلاع داده شده بود پنجمین پهپاد در راه است و با استفاده از سیستم‌های مانیتورینگ ردیابی شده است که نیروی هوایی اسرائیل زمان پرواز پهپاد را برآورد کرد اما پس از سپری شدن آن زمان، تخمین زد پهپاد مسیر خود را گم و سقوط کرده است. به گفته همین منبع، بعدا این پهپاد در سامانه‌های ردیابی مشاهده شد و به مدت 6 دقیقه از اتاق فرماندهی نیروی هوایی تحت تعقیب قرار گرفت و رهگیری شد. در گزارش این شبکه اسرائیلی آمده است که رژیم صهیونیستی در تحقیقات اولیه خود اعتراف کرد نیروی هوایی اسرائیل، پهپاد انصارالله یمن را به عنوان یک هدف غیرخطرناک طبقه‌بندی کرده و هیچ آژیر خطری به صدا در نیامده است و نتیجه این شد که این مورد خطای انسانی بوده است. 

* حمله غافلگیرانه

روزنامه آمریکایی «نیویورک‌تایمز» این سوال را مطرح می‌کند که آیا پهپاد «یافا» که نیروهای مسلح یمنی با آن شهر «تل‌آویو» را در سحرگاه روز جمعه هدف قرار دادند، «مدل جدیدی از هواپیمای مخفی» است؟ در پاسخ کارشناسان نظامی تاکید کردند عملیات یمن نشان‌دهنده ضعف اسرائیل در کشف تهدیدات مشابه است. این روزنامه همچنین گزارش مصاحبه اخیر کارشناسان تسلیحاتی را شامل می‌شد که ضمن آن اظهار داشتند به نظر می‌رسد هواپیمای بدون سرنشینی که به تل‌آویو حمله کرد نسخه متفاوتی از پهپاد «صماد‌3» باشد که برای فرار از دفاع هوایی با رنگ تیره‌تر رنگ‌آمیزی شده است. علاوه بر اینکه به نظر می‌رسد به یک مخزن سوخت و یک موتور بزرگ‌تر برای رسیدن به هدف خود نیز مجهز شده است. کارشناسان در گزارش این روزنامه آمریکایی در یک تأثیر جهانی آشکار بر حجم حمله نیروهای مسلح یمن به اشغالگران درباره احتمال تجهیز پهپادهای «صماد‌3» توسط یمنی‌ها به موادی صحبت کردند که آنها را قادر می‌کند از پدافند هوایی اسرائیل فرار کنند. گزارش این روزنامه همچنین تحلیلی از جرمی بنی، تحلیلگر تسلیحات و کارشناس هواپیماهای بدون سرنشین در شرکت اطلاعاتی دفاعی بریتانیا جینرا را شامل می‌شود که در آن می‌گوید: «مطمئن هستم این طرح از ایران آمده است اما به نظر می‌رسد شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مراحل جزئی تولید این پهپاد در یمن انجام می‌شود». یکی دیگر از کارشناسان تسلیحاتی به این روزنامه گفته است که پهپاد مورد استفاده در حمله روز جمعه «به نظر می‌رسد نسخه اصلاح شده صماد 3 با رنگ تیره‌تر از نسخه اصلی باشد» و افزود: در این پهپاد ممکن است از مواد کربنی خاصی استفاده شده باشد که ایران در برخی هواپیماهای رادارگریز خود برای افزایش جذب رادار استفاده می‌کند. این کارشناس تسلیحاتی در پایان افزود: اگر مهندسی این پهپاد کشف نشود، پیشرفت بسیار مهمی، نه‌تنها برای یمنی‌ها، بلکه برای کل محور مقاومت، از حزب‌الله گرفته تا سایرین که در حال حرکت به جلو هستند خواهد بود، چرا که این فناوری قابل انتقال بین آنهاست. 

* ضعف اسرائیل و تأثیر اساسی آن بر شکست در جنگ با لبنان

افزون بر این در این گزارش کارشناسان تاکید کردند ضعف اسرائیل ممکن است نقش مهمی در جنگ این رژیم با حزب‌الله لبنان  که اسرائیلی‌ها از آن بسیار می‌ترسند، ایفا کند.  همچنین خاطرنشان کردند: صرف نفوذ این پهپاد، بدون سرنگونی یا حتی اعلام هشدار، «نقص نادر پدافند هوایی چندلایه اسرائیل» است. آنها همچنین به موفقیت سامانه پدافند هوایی زمینی اسرائیل در مقابله با موشک‌ها موسوم به گنبد آهنین اشاره داشتند و از شکست این سامانه در رویارویی با پهپاد‌ها سخن به میان آوردند و این شکست را نوعی متفاوت از تهدید برای رژیم صهیونیستی به شمار آوردند. کارشناسان ضمن تأیید دشواری شناسایی و رهگیری این پهپاد‌ها خاطرنشان کردند پهپادها در ارتفاعات پایین آهسته‌تر حرکت می‌کنند که علاوه بر تمرکز بر میزان خطر آنها، مقدار کمتری از رادار یا علائم حرارتی به جا می‌گذارد. در مقام مقایسه پهپاد‌ها با موشک‌های هدایت‌شونده باید گفت موشک‌ها توانایی محدودی برای مانور دارند، در حالی که پهپادها توانایی بالایی در انجام این کار دارند. 

گزارش روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز همچنین شامل سخنرانی اخیر سرتیپ بازنشسته اسرائیلی اساف اوریون، پژوهشگر «موسسه مطالعات امنیت داخلی» اسرائیل و موسسه آمریکایی «واشنگتن» بود که در آن تاکید کرد: حزب‌الله لبنان قادر به پرتاب پهپادها از مسافتی کوتاه و نزدیک به زمین که کشف آنها را بسیار دشوار می‌کند، است، همچنین حزب‌الله می‌تواند پهپادها را تا حدی نزدیک به اهداف مرزی لبنان پرتاب کند که نیروهای اسرائیلی زمان کافی برای شناسایی و رهگیری آنها نداشته باشند. 

در پایان این گزارش، سرلشکر بازنشسته اسرائیلی شلومو بروم که قبلا به عنوان مدیر بخش برنامه‌ریزی استراتژیک در شاخه برنامه‌ریزی ستاد کل ارتش اسرائیل خدمت می‌کرد و در حال حاضر به عنوان محقق ارشد در موسسه مطالعات امنیت داخلی اسرائیل کار می‌کند، احتمال داد که در صورت وقوع جنگی در مقیاس بزرگ، حزب‌الله آنقدر پهپاد پرتاب خواهد کرد که به‌رغم تلاش‌های اسرائیل برای دفاع از خود، آسیب‌های جدی به آن وارد خواهد ‌آورد. همچنین فرمانده سنتکام در نامه‌ای محرمانه به وزیر دفاع آمریکا نوشت: مداخلات نظامی غرب در دریای سرخ به منظور جلوگیری از حملات یمنی‌ها به کشتی‌های مرتبط با رژیم صهیونیستی به شکست انجامیده‌ است. چند مقام آمریکایی می‌گویند «مایکل کوریلا» فرمانده سازمان تروریستی سنتکام در یک نامه محرمانه به «لوید آستین»، وزیر دفاع آمریکا نوشت مداخلات نظامی انجام شده غرب در دریای سرخ به منظور جلوگیری از حملات یمنی‌ها به کشتی‌های مرتبط با رژیم صهیونیستی در این دریا به شکست انجامیده و نیاز است آنچه یک «رویکرد گسترده‌تر» اعلام شده، اتخاذ شود تا حملات علیه یمن را تشدید کنند.

***

گروه سیاسی: از لحظه‌ای که نام یک کاندیدا به عنوان رئیس‌جمهور از صندوق آرا خارج می‌شود تا زمان تنفیذ که حکم ریاست‌جمهوری را از دست رهبر انقلاب دریافت کرده و رسما کارش را به عنوان رئیس قوه مجریه آغاز می‌کند، اخبار پیرامون او مورد توجه رسانه‌ها و مردم قرار می‌گیرد. آقای رئیس‌جمهور منتخب در این زمان تقریبا یک ماه و نیمه که گاهی برحسب شرایط اندکی کوتاه یا طولانی‌تر می‌شود، فعالیت‌هایی دارد که نگاهی به این فعالیت‌ها می‌تواند دورنمایی از کارهای او را در آینده نشان دهد.  

رئیس‌جمهور شهید سیدابراهیم رئیسی 29 خرداد سال 1400 پیروز انتخابات شد. روز قبل 28 خرداد سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شد و او به عنوان هشتمین رئیس‌جمهور ایران با 18 میلیون رای (18.021.945) برگزیده شد. رئیسی تنها یک روز را صرف پاسخگویی به پیام‌های تبریکی کرد که از سوی رقبای انتخاباتی و دیگر چهره‌ها و مسؤولان روانه می‌شد. از روز بعد (31 خردادماه) او فعالیت‌هایی را شروع کرد که مقدمه‌ای برای برعهده گرفتن رسمی سکان قوه مجریه بود و اگر می‌خواست پیام تبریک کسی را پاسخ بدهد لابه‌لای دیگر برنامه‌هایش این کار را انجام می‌داد.   

* اولین نشست خبری

برنامه‌های شهید رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور منتخب با نشست خبری در روز 31 خردادماه 1400 آغاز شد. از آن زمان تا 12 مرداد که مراسم تنفیذ او از سوی مقام معظم رهبری صورت پذیرفت، رئیسی کارهای زیادی داشت که باید انجام می‌داد.

اولین نشست خبری هشتمین رئیس‌جمهور ایران روز 31 خردادماه با حضور ۳۸۰ نماینده از رسانه‌های داخلی و خارجی برگزار شد. این نشست خبری که قرار بود به مدت یک ساعت برگزار شود از ساعت ۱۴:۱۰ آغاز شد و حدود ساعت ۱۵:۳۰ به پایان رسید. در این نشست شهید رئیسی به سوال خبرنگاران ۱۶ رسانه پاسخ داد. 

خاتمه دادن به تمام بسترهای فسادزا و رانت‌زا، توجه ویژه به رفع مشکل معیشت و مسکن مردم به عنوان نخستین اقدام، تکیه بر ظرفیت‌های کشور بویژه تکیه بر جوانان برای حل مشکلات رونق تولید، حفظ ارتباط با مردم و رسانه‌ها، راه‌اندازی سامانه‌ای برای پیشنهادات مردم درباره کابینه، راه‌اندازی سامانه‌ای برای نخبگان، نوع روابط با کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و... از جمله محورهایی بود که در آن نشست خبری مطرح شد و رئیسی به آنها پرداخت. در واقع رئیسی خود را در معرض سوالات خبرنگارانی قرار داد که می‌خواستند بدانند رئیس‌جمهور منتخب چه در سر دارد و قرار است در آینده چه برنامه‌هایی را به اجرا بگذارد. 

همان موقع، برخی رسانه‌ها انتقادهایی را به نخستین نشست خبری شهید رئیسی ایراد کردند که کوتاهی زمان نشست (یک ساعت و 20 دقیقه) یکی از ایرادها بود. البته آنها خبر نداشتند کمتر از ۳ سال بعد، نهمین رئیس‌جمهور ایران همین نشست خبری یک ساعته و 20 دقیقه‌ای را هم در دستور کار نخواهد داشت.

اولین برنامه آقای پزشکیان پس از اعلام رسمی برگزیده شدن به عنوان رئیس‌جمهور منتخب مردم ایران، حضور در مرقد حضرت امام(ره) و سخنرانی چند دقیقه‌ای با حضار و مردمی بود که از قاب تلویزیون یا شبکه‌های اجتماعی او را می‌دیدند. پس از آن، انتظارها برای انجام نشست خبری دکتر پزشکیان که امری رایج در میان روسای جمهوری انتخاب‌شده از سوی مردم است، بی‌نتیجه باقی ماند. تاکنون رئیس‌جمهور منتخب حتی در تلویزیون نیز حضور نیافته است تا در رسانه ملی با مردم سخن بگوید. در عوض به جای او رئیس شورای راهبری تعیین دولت چهاردهم یعنی محمد جواد ظریف به صداوسیما رفته است. 

* نشست‌های کاری

اولین دیدار مردمی شهید رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور منتخب روز اول تیرماه 1400 در حرم رضوی انجام شد. در آن روز که هنوز کشور در تب و تاب شیوع بیماری کرونا قرار داشت و به تازگی مجوز حضور جمعی در اماکن عمومی صادر شده بود، اغلب زائران و البته خود رئیس‌جمهور منتخب با ماسک در حرم رضوی حضور یافتند. 

رئیسی پس از دیدار با مردم، دیداری با حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیش از خود داشت که این دیدار و گفت‌وگو در روز دوم تیرماه انجام شد. سپس او روز چهارم تیرماه در یک گفت‌وگوی تلویزیونی شرکت کرد تا ظرف کمتر از یک هفته پس از برگزیده شدن به عنوان رئیس‌جمهور منتخب ملت ایران، ۲ بار خود را در معرض سوالات خبرنگاران و اهالی رسانه قرار دهد و این بار در قالب رسانه ملی و در محضر میلیون‌ها نفر از مردم، ضمن تشریح بخش‌هایی از برنامه‌های خود، پاسخی عملی به انتقادهایی داد که درباره زمان کم نخستین نشست خبری او ایراد شده بود. 

شنبه چهارم تیرماه 1400 رئیسی در برنامه تلویزیونی «بدون تعارف» شرکت کرد. او در این برنامه تلویزیونی به نکته جالبی اشاره کرد. آنجا که مجری برنامه از او درباره دیدارهای اخیرش با مسؤولان پرسید، وی در پاسخ گفت: مسؤولان مختلف درخواست ملاقات دارند ولی سعی می‌کنم ملاقات‌هایم صرف ملاقات تبریک نباشد، چون از آن چیزی برای مردم درنمی‌آید و باید از نشست‌مان با هر کسی ثمره برای دولت آینده باشد، لذا من ملاقات‌هایم را به نشست کاری تبدیل کرده‌ام.

رئیسی تاکید کرد: اگر آقایان پیش من می‌آیند یا من خدمت‌شان می‌رسم بحث در این مورد می‌کنیم که چگونه با هم همکاری کنیم و تقریبا بدون استثنا ملاقات‌ها به همکاری کاری تبدیل شده است تا از آن یک همکاری فی‌مابین به وجود بیاید. یا اینکه آقایان وزرا اگر دیداری دارند گزارشی از عملکرد و پیشنهاد بدهند که در مجموعه‌شان چه کاری باید انجام شود و چه کار‌هایی قصد داشتند انجام دهند ولی موفق نشده‌اند و چرا موفق نشده‌اند.

اما یکی از جالب‌ترین نکاتی که در نخستین گفت‌وگوی تلویزیونی شهید رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور منتخب مطرح شد، بحث کابینه احتمالی او بود. در حالی که برخی گمان می‌کنند دولت پزشکیان نخستین دولتی است که از یک ظرفیت شبکه‌ای برای تعیین وزرا بهره می‌برد و تصور ساده‌لوحانه آنها این است که دولت‌های قبل با چند تلفن وزرا را مشخص می‌کردند! صحبت‌های شهید رئیسی در نخستین برنامه تلویزیونی‌اش با مردم به عنوان رئیس‌جمهور منتخب، خلاف این تصور را ثابت می‌کند.

رئیسی در گفت‌وگوی خود در برنامه بدون تعارف درباره گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای درباره اعضای کابینه‌اش گفته بود: «گمانه‌زنی‌هایی که در رسانه‌ها می‌شود دقیق نیست و من خواهش می‌کنم دوستان به خودشان زحمت ندهند! اگر پیشنهادی دارند حتما ما را مطلع کنند، ما سامانه‌ای ایجاد و شاخصه‌هایی را اعلام می‌کنیم در آنجا همه نخبگان، صاحب‌نظران، دغدغه‌مندان مردم و انقلاب، پیشنهادها و نظرات‌شان را بدهند ما به نظرات مردم احترام می‌گذاریم. گروه‌ها و تشکل‌های سیاسی هر کس که پیشنهادی دارد بدهد اما نه اینکه گمانه‌زنی کنند که آقای زید، عمرو یا چه کسی. اینکه او اسمش مطرح شود و چیزی اتفاق نیفتد، بعدا موجب مشکل شود. به نظرم به جای این گمانه‌زنی‌ها، پیشنهاد درستی بدهند».

* نشست‌های تخصصی

دیدار دیگر نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری (9 تیرماه)، دیدار وزیر خارجه هند (16 تیرماه)، دیدار با مراجع تقلید (18 تیرماه) و دیدار با اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (19 تیرماه) از جمله برنامه‌های او بود که در آن روزها انجام گرفت. اما از دهه سوم تیرماه 1400 نشست‌های تخصصی شهید رئیسی که می‌توانست او را در برعهده گرفتن سکان ریاست‌جمهوری آماده‌تر کند، شروع شد.

شهید رئیسی نخستین جلسه کمیته‌ای متشکل از روسای دستگاه‌های نظارتی و اطلاعاتی کشور را تشکیل داد تا پیش از زمان رسمی استقرار دولت جدید، براساس آسیب‌شناسی‌ها و تجارب پیشین خودش در مبارزه با فساد، راهکارهای اجرایی برای ایجاد تحول در سازوکارهای فسادزای دولت و اقدامات اولویت‌دار پیشنهاد کند. تدوین دستورالعمل‌ها و ابلاغیه‌های موردنیاز به منظور اصلاح سازوکارهای اقتصادی فسادآفرین و رانت‌زا، زمینه‌های بروز فساد، همچنین پیشگیری از وقوع جرم در نظام بانکی، مالیات، گمرک، مناقصات‌ دولتی، قاچاق سازمان‌یافته و ارائه نقشه راه عملیاتی برای ایجاد شفافیت در نظامات اقتصادی کشور و تحقق سامانه جامع اطلاعات اقتصادی کشور از جمله ماموریت‌های محوله به این کمیته بود. 

خود شهید رئیسی نیز در ابتدای نخستین جلسه با روسای دستگاه‌های نظارتی و اطلاعاتی کشور با اشاره به این نکته که یکی از انتظارات مردم از دولت او ریشه‌کنی فساد است، گفته بود: آغاز این کار تا زمان استقرار دولت نباید به تاخیر بیفتد و زمینه‌های آن از الان باید فراهم شود تا در روز نخست تشکیل دولت، اقدامات عینی را آغاز کنیم.

«نشست با استادان و صاحب نظرات اقتصادی» دومین نشست تخصصی شهید رئیسی بود که 23 تیرماه 1400 انجام شد. سپس با توجه به معضل بیماری کرونا و عدم ورود واکسن مورد نیاز به کشور در دولت دوازدهم، رئیسی روز 26 تیرماه نشستی با کارشناسان و مسؤولان حوزه واکسن کرونا داشت. این نشست باعث شد یکی از نخستین اقدامات او پس از آنکه رسما سکان ریاست‌جمهوری سیزدهم را برعهده گرفت، صدور دستورهای لازم برای مقابله و مهار بیماری کرونا باشد. چنانکه در روز 19 مردادماه در حالی که تنها 5 روز از مراسم تحلیفش در مجلس شورای اسلامی می‌گذشت، 9 دستور مهم را در جلسه اضطراری ستاد مقابله با کرونا صادر کرد؛ تامین فوری اقلام درمانی بالاخص سرم و اکسیژن، بازنگری در پروتکل‌های بهداشتی و تعیین ضمانت اجرا برای آن، تمهید واردات واکسن به میزان مورد نیاز به منظور قطع زنجیره انتقال تا قبل از آغاز فصل سرما و تامین بدون محدودیت ارز برای واردات واکسن از جمله دستورات مهم شهید رئیسی در آن جلسه بود که تجربه ماه‌های آتی نشان داد چطور این تمهیدات توانست در کنترل بیماری کرونا در کشور موثر واقع شود. 

نشست ویژه بررسی مسائل خوزستان (که در آن مقطع با مشکل کم‌آبی رو به رو بود) در روز 31 تیرماه 1400، نشست ویژه بررسی مسائل صنعت برق (با توجه به خاموشی‌های گسترده در مناطق متعددی در کشور) در روز سوم مرداد، نشست ویژه بررسی الزامات ساخت مسکن در روز چهارم مرداد و نشست با کمیسیون‌های تخصصی مجلس در پنجم مرداد از جمله نشست‌های تخصصی رئیس‌جمهور شهید پیش از مراسم تنفیذ و تحلیف بود.

خروجی این جلسات همان‌طور که در بحث مبارزه با بیماری کرونا نمود یافت در دیگر موارد نیز خودش را نشان داد. چنانکه پس از اینکه رئیسی رسما ساکن ساختمان ریاست‌جمهوری در میدان پاستور شد، در نخستین سفر استانی‌اش روز هشتم شهریورماه سال 1400 به خوزستان رفت تا از نزدیک شاهد مسائل و مشکلات مردم این خطه از کشورمان باشد. 

هفتم مردادماه آخرین برنامه شهید رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور منتخب (پیش از تنفیذ) با حضور او در یک موسسه خیریه نگهداری و تربیت کودکان کار صورت پذیرفت و روز 12 مردادماه مراسم تنفیذ هشتمین رئیس‌جمهور ایران توسط مقام معظم رهبری انجام شد. او ۲ روز پس از انتخابش به عنوان رئیس جمهور، برنامه‌های کاری‌اش را آغاز کرد. به جای اینکه بیشتر وقت خود را به خرید در سوپرمارکت اختصاص بدهد، یا کارها را به مشاوران و کارشناسان حواله دهد، شخصا به نشست‌های متعدد با کارشناسان مبادرت کرد تا ذهنیت روشن‌تری نسبت به مسائل و مشکلات کشور به دست آورد. 

شهید رئیسی در زمان تقریبا یک ماه و نیمه‌ای که فرصت داشت، دو بار با خبرنگاران به گفت‌وگو نشست. به جای آنکه نماینده خودش را به تلویزیون بفرستد، خود مقابل دوربین‌ها رفت. بار اول در حضور 380 خبرنگار از رسانه‌های مختلف و بار دوم در صداوسیما حضور یافت و برنامه‌هایش را تشریح کرد. هرچند خودش گفته بود «اگر (درباره تعیین نفرات کابینه) پیشنهادی دارند حتما ما را مطلع کنند، ما سامانه‌ای ایجاد و شاخصه‌هایی را اعلام می‌کنیم در آنجا همه نخبگان، صاحب‌نظران، دغدغه‌مندان مردم و انقلاب، پیشنهادها و نظرات‌شان را بدهند ما به نظرات مردم احترام می‌گذاریم» اما وظیفه تعیین کابینه را به عهده شورای راهبری نگذاشت و همواره خود پاسخگوی مسائل و وظایف مهم محوله برعهده رئیس‌جمهور بود.  

اکنون که بحث شورای راهبری تعیین کابینه دولت چهاردهم داغ است و هر روز اخباری پیرامون شورا منتشر می‌شود، خوب است بدانیم شهید رئیسی برای نخستین بار سامانه دریافت پیشنهاد برای تعیین کابینه و مدیران دولتی را نه صرفا از سوی نخبگان که از سوی مردم عادی در دستور کار قرار داده بود.

دریافت نظرات از کارشناسان کاری پسندیده است، به شرط آنکه خود رئیس‌جمهور منتخب نیز به جای آنکه مقابل دوربین‌ها وقتش را در سوپرمارکت‌ها بگذراند، شخصا با همین کارشناسان به گفت‌وگو بنشیند و ذهن خود را برای مقابله با مشکلات در زمان ریاست‌جمهوری تقویت کند.

مهدی بختیاری: با فاصله اندکی از 7 اکتبر 2023 (در حد چند ساعت) که گروه‌های مقاومت فلسطینی عملیات «توفان الاقصی» را آغاز کردند، بخش‌هایی از جبهه مقاومت وارد عرصه درگیری با رژیم صهیونیستی شدند. حزب‌الله لبنان دقیقا از فردای همان روز در میانه جنگ قرار داشت و این نبرد تا امروز هم ادامه دارد و حزب‌الله توانسته ضربات متعددی به ارتش رژیم اشغالگر صهیونیستی بویژه در مناطق مرزی با لبنان وارد کند و این اهداف نیز به صورت کاملا هوشمندانه و با هدف کم کردن توان ارتش اسرائیل در صورت آغاز جنگ جدیدی در جنوب لبنان و شمال فلسطین اشغالی انتخاب می‌شوند.مقاومت اسلامی در عراق و مبارزان یمنی هم دیگر بازیگران جبهه مقاومت بودند که در ماه‌های اخیر نقشی اساسی در مشغول کردن بخشی از توان ارتش اسرائیل به خود ایفا کردند اما در این میان یمن جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد. ارتش مردمی یمن چند سال است با دشمنان خارجی می‌جنگد. نبرد با ائتلاف به رهبری عربستان طی چند سال و محاصره سنگین از سوی کشورهای غربی فشاری مضاعف بر آنها وارد کرده اما نتوانسته تیغ برنده یمنی‌ها را کُند کند. اقدام اخیر مبارزان یمنی در ارسال پهپاد انتحاری به سرزمین‌های اشغالی و اصابت آن به شهر تل‌آویو از نقاط عطف 9 ماه گذشته از آغاز توفان الاقصی بود. یمنی‌ها البته در چند ماه گذشته با تمرکز بر دریای سرخ و بندر ایلات که در سواحل این دریا و در جنوبی‌ترین نقطه فلسطین اشغالی قرار دارد، توانستند یکی از اصلی‌ترین خطوط مواصلاتی و یکی از شریان‌های اصلی حیات اقتصادی اسرائیل را تقریبا قطع کنند. هیچ کشتی اسرائیلی یا متعلق به متحدان آن (نظیر آمریکا و کشورهای اروپایی) از کمند آتش یمنی‌ها در این منطقه در امان نبوده و این موضوع اثر زیادی بر اقتصاد اسرائیل در حال جنگ گذاشته است. به عنوان یک نمونه، بخش زیادی از نیاز صهیونیست‌ها در حوزه خودرو، از شرق تامین می‌شود و بندر ایلات در گذشته یکی از مناطق اصلی دپوی خودروهایی بود که از شرق آسیا از طریق همین آبراه دریای سرخ وارد می‌شد اما امروز این انبارها تقریباً خالی‌ مانده‌اند، چرا که هیچ شرکتی حاضر نیست ریسک عبور از زیر آتش یمنی‌ها را به جان بخرد. اسرائیل برای دور زدن بندر ایلات و انتقال این خط تجاری به بندر حیفا در شمال فلسطین اشغالی هم کار بسیار سختی دارد. طولانی‌تر شدن مسیر دریایی و انتقال از دریای سرخ به دریای مدیترانه کار آسانی نیست اما همین ایده هم با عملیات اخیر یمنی‌ها در تل‌آویو از سمت مدیترانه با چالش‌های بزرگی مواجه خواهد شد.

اقدام اخیر یعنی ارسال پهپاد «صماد (یافا)» به سمت شمال فلسطین اشغالی و اصابت آن به پایتخت سیاسی رژیم صهیونیستی از چند جهت قابل توجه بود.

۱- یمنی‌ها برای نخستین بار، نه در دریای سرخ بلکه از دریای مدیترانه اقدام به پرتاب پهپاد کردند و این یعنی آنها علاوه بر تسلط بر باب‌المندب و دریای سرخ، می‌توانند از سمت دریای مدیترانه  نیز روی منافع رژیم صهیونیستی بویژه در حوزه اقتصادی تاثیرگذار باشند.

۲- این عملیات در حالی رخ داد که ائتلاف آمریکایی، بریتانیایی و چند کشور عربی همچنان بر یمن فشار می‌آورند اما یمنی‌ها نه تنها توان نظامی خود را از دست ندادند، بلکه توانستند با گسترش به سمت مدیترانه، بعد جدیدی از تهدید را پیش روی اسرائیل قرار دهند.

۳- انجام این عملیات و اصابت موفق آن به شهر مهم تل‌آویو بار دیگر نشان داد اسرائیل تا چه حد در حوزه امنیت خود دچار چالش شده است.

هفته قبل، ارتش اسرائیل اعلام کرد به لحاظ توان زرهی و مهمات در نبرد طولانی غزه دچار مشکل شده و مجبور است برخی تجهیزات از رده خارج شده خود را مجددا به خدمت فرابخواند. حفظ امید به عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان در ساختار رژیم صهیونیستی، هزینه‌ای سنگین برای رژیم دارد و یکی از حوزه‌های هزینه‌بر، همین حوزه پدافند هوایی است. گنبد آهنین اگرچه در مواقعی عملکردی موفق داشته است اما اسرائیل هم مجبور بوده برای تامین این سامانه هزینه‌های بسیار زیاد بپردازد و حالا به‌رغم همین هزینه‌ها آنها قادر نیستند از اصابت پهپاد انتحاری یمنی به پایتخت خود جلوگیری کنند. همین اتفاق در ابعادی گسترده‌تر در شمال فلسطین اشغالی رخ می‌دهد و حزب‌الله لبنان توانسته با تجهیزات خود از راکت و موشک گرفته تا تسلیحات ضدزره و پهپاد، طیف وسیعی از مراکز و تجهیزات این رژیم را هدف اصابت قرار دهد. تنها در یک مورد، حزب‌الله با استفاده از پهپادهای انتحاری سامانه گنبد آهنین این رژیم را در الجلیل مورد اصابت قرار داد یا پهپادهای شناسایی آن بارها به عمق سرزمین‌های اشغالی نفوذ و تصاویری از این مناطق را ضبط کردند و به سلامت به مبدا خود برگشتند. با این تفاسیر در حالی ‌که حزب‌الله در هفته‌های گذشته «نهاریا» و «عکا» و یمنی‌ها در این عملیات «تل‌آویو» را هدف اصابت قرار دادند، مشخص است اسرائیل در صورت ادامه این جنگ و گسترش جبهه‌های درگیری، با چالش‌های به مراتب بالاتری مواجه خواهد شد.

گروه بین‌الملل: «۲ جریان سیاسی در حزب دموکرات و البته ۲ بعد شخصیتی جو بایدن، درباره باقی ماندن یا نماندن او در کوران رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 آمریکا با یکدیگر در منازعه و رقابت به سر می‌برند؛ موضوعی که عملا انتخابات مذکور را به یک معمای بزرگ برای حزب دموکرات آمریکا تبدیل کرده است».

نشریه آمریکایی The Nation بتازگی در گزارشی، به واکاوی چند نکته مهم در بحبوحه اوج‌گیری انتقادات در آمریکا از بایدن در رابطه با ضرورت کنار کشیدن از رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 آمریکا به دلیل مشکلات مرتبط با سلامتی‌اش پرداخته است. این نشریه آمریکایی بر این باور است بایدن با منازعات 2 جریان و طیف سیاسی و همچنین ۲ بعد شخصیتی متفاوت در درون خود برای شرکت کردن یا نکردن در انتخابات 2024 آمریکا رو‌به‌رو است؛ معادله‌ای که عملا انتخابات مذکور را به یک معمای بزرگ برای حزب دموکرات آمریکا تبدیل کرده است.  نشریه نیشن در گزارش خود می‌نویسد: «جو بایدن رئیس‌جمهور فعلی آمریکا احتمالا با سخت‌ترین تصمیم کل دوره زندگی سیاسی‌اش روبه‌رو است. او احتمالا نامزد نهایی حزب دموکرات برای انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 آمریکاست با این حال، وی با فشارهای فزاینده‌ای روبه‌رو است تا به دلیل وضعیت نه‌چندان مساعد سلامتی‌اش، رقابت‌های انتخاباتی را رها و راه را برای فرد دیگری در حزب دموکرات جهت رقابت در انتخابات مذکور باز کند. عملکرد ضعیف بایدن در مناظره اخیرش با ترامپ و در عین حال وضعیت او در جریان سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های مختلفی که انجام می‌دهد، تا حد زیادی این گزاره را که بایدن برای نامزدی مجدد در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا خیلی پیر است و وضعیت نامطلوبی دارد، تقویت کرده است. البته فشارها علیه بایدن در این رابطه، صرفا از جانب رسانه‌ها نیست و حتی خود دموکرات‌ها هم به او اعمال فشار می‌کنند. در این زمینه می‌توان به افرادی نظیر «نانسی پلوسی» رئیس سابق مجلس نمایندگان آمریکا و «چاک شومر» رهبر اکثریت سنای آمریکا و «حکیم جفریز» رهبر اقلیت‌های مجلس نمایندگان این کشور اشاره کرد. البته در مدت اخیر اخبار مختلفی درباره هشدارهای باراک اوباما به بایدن نیز مطرح و منتشر شده است. اوباما عموما مایل به افشای مواضع خود نیست، با این حال ظاهرا وی نیز خواستار آن شده که بایدن از رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2024 آمریکا کنار بکشد. با این همه، نکته مهم این است که افراد و جریان‌های دیگری نیز هستند که قویا از بایدن می‌خواهند تا در صحنه باقی بماند. به عنوان مثال می‌توان  به مجموعه‌ای از مشاوران نزدیک به بایدن که تحت رهبری «جیل بایدن» همسر رئیس‌جمهور آمریکا هستند اشاره کرد. البته در همین جبهه، «هانتر بایدن» پسر رئیس‌جمهور آمریکا و «ران کلین» رئیس سابق کارکنان کاخ سفید هم قرار دارند. این افراد به بایدن القا می‌کنند درخواست‌ها برای کناره‌گیری وی از انتخابات 2024 آمریکا بی‌پشتوانه است و او هنوز از موقعیت خوبی در بیشتر نظرسنجی‌های انتخاباتی برخوردار است. این طیف‌ها به بایدن می‌گویند این رسانه‌ها و برخی سیاستمداران هستند که این مساله را القا می‌کنند که رئیس‌جمهور کنونی آمریکا باید از رقابت‌های انتخاباتی کنار بکشد و در این زمینه، رای‌دهندگان آمریکایی چنین درخواستی ندارند. آنها تاکید دارند بایدن بهترین گزینه حزب دموکرات برای شکست دادن ترامپ است. این طیف این مساله را نیز برجسته می‌کنند که بایدن در بازگشت‌های پیروزمندانه و شگفت‌انگیز استاد است. این افراد و جریان‌ها به بایدن هشدار می‌دهند اجازه ندهد عملکرد اخیرش در جریان مناظره با ترامپ به یک لکه ننگ در پرونده فعالیت‌های سیاسی وی تبدیل شود. در این میان، باید توجه داشته باشیم در عین حال که بایدن به نوعی در حال مدیریت دیدگاه‌های این دو جریان رقیب است، در حال مدیریت بخش‌های متضاد شخصیت خود در بحبوحه اوج‌گیری رقابت‌های انتخاباتی در آمریکا و طرح انتقادات مختلف از خودش هم هست. یک بعد شخصیتی بایدن آن بعدی است که او را در مقام یک عضو وفادار به حزب دموکرات برجسته‌سازی می‌کند. او همواره خود را یک دموکرات میانه‌رو دیده و سعی در اجماع در حزب دموکرات داشته و بخوبی می‌داند خارج از حزب دموکرات، وی از هیچ جایگاه سیاسی‌ای برخوردار نیست. این بعد شخصیتی جو بایدن به توصیه‌های نانسی پلوسی، چاک شومر و باراک اوباما در شرایط فعلی گوش خواهد داد. در این چارچوب باید انتظار این را داشت که وی استعفا کند و از رقابت‌های انتخاباتی کنار بکشد. با این حال، جو بایدن یک بعد شخصیتی دیگر هم دارد. در قالب این بعد شخصیتی، بایدن به نحوی رفتار کرده که انگار این او است که می‌تواند در بسیاری از حوزه‌ها نظم و ثبات ایجاد کند و صرفا وی است که مثلا می‌تواند سیاست خارجی آمریکا را به نحوی منسجم مدیریت کند. جلوه‌ای از این جنسِ شخصیتی بایدن را در جریان صحبت‌های اخیر وی با یکی از نمایندگان حزب دموکرات به نام «جیسون کراو» مشاهده کردیم. کراو در یک موضع‌گیری، صلاحیت بایدن را برای انتخابات 2024 زیر سؤال برد با این حال، بایدن در پاسخ به وی گفت: «در نشست اخیر ناتو این من بودم که این سازمان را بار دیگر منسجم کردم. رهبری سیاسی را به من نشان دهید که از من در این حوزه عملگراتر و مفیدتر باشد. بگویید به من! به من بگویید آن لعنتی کیست؟!» بایدن در ادامه صحبت‌های خود نیز مدام به موفقیت‌های ادعایی‌اش در حوزه سیاست خارجی آمریکا اشاره داشت. بسیاری بر این باورند کینه‌توزی و حدی از خودپرستی از جمله محرک‌های اصلی رفتارهای بایدن در وضعیت کنونی است. اساسا در همین نقطه است که بسیاری این سوال را مطرح می‌کنند که براستی کدام جنبه از شخصیت بایدن در نهایت پیروز خواهد شد؟ این سوال در شرایطی مطرح می‌شود که خبرگزاری آسوشیتدپرس بتازگی در گزارشی تاکید کرده بر اساس جدیدترین یافته‌های نظرسنجی آن، از هر 10 سیاستمدار حزب دموکرات، 6 نفر اعتقاد دارند «کاملا هریس» بهترین جایگزین برای بایدن است. 2 نفر این گزاره را قبول ندارند و 2 نفر دیگر نیز هنوز به تصمیمی نرسیده‌اند. در حقیقت، سه‌چهارم دموکرات‌ها قویا بر این باورند که اکنون بایدن باید رقابت با ترامپ را وانهد و راه را برای رقابت فرد تازه‌ای در قالب حزب دموکرات فراهم کند. نشریه فوربز نیز در جدیدترین گزارش خود تاکید کرده کاملا هریس اصلی‌ترین گزینه جانشینی بایدن است. به زعم فوربز، انتخاب هریس می‌تواند تاثیر قابل ملاحظه‌ای در زمینه جذب کمک‌های مالی به حزب دموکرات در بحبوحه رقابت‌های انتخاباتی داشته باشد و البته وی از ظرفیت‌های سیاسی زیادی نیز برای کسب کرسی ریاست‌جمهوری آمریکا برخوردار است. فوربز به طور خاص به این مساله پرداخته که رنگین‌پوست بودن، جوان بودن و در عین حال زن بودن هریس، می‌تواند شانس وی برای حضور در کاخ سفید را تا حد زیادی تقویت کند و تغییر را برای آمریکا به ارمغان آورد؛ چیزی که این کشور در برهه زمانی کنونی بشدت به آن نیاز دارد. نشریه فوربز تاکید کرده حزب دموکرات بخوبی می‌داند اگر قرار باشد فردی را جایگزین بایدن کند که از ظرفیت‌های بیشتری در قیاس با بایدن برای جلب آرای عمومی برخوردار نباشد، این مساله تضمین‌کننده شکست زودهنگام آنهاست و بهتر است اساسا انجام نشود. از این رو، کنگره نهایی حزب دموکرات برای معرفی رسمی نامزدش در انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 آمریکا که قرار است ماه آگوست در شهر شیکاگو برگزار شود، رویدادی بسیار مهم است که از همین حالا بسیاری از چشم‌ها به آن دوخته شده است. حداقل تا اینجای کار که کاخ سفید اعلام کرده برنامه‌های انتخاباتی بایدن سر جای خود است و رئیس‌جمهور فعلی آمریکا نشانه‌ای برای کناره‌گیری از انتخابات از خود نشان نداده است».

از سوی دیگر «زو لوف گرین» یکی از نمایندگان ارشد دموکرات کنگره ضمن پیوستن به جمع درخواست‌کنندگان پرشمار کناره‌گیری بایدن از ادامه رقابت‌های انتخاباتی، پیشنهاد داد اوباما و کلینتون، به بررسی نامزدهای جدید برای یک انتخابات مقدماتی کوچک کمک کنند. لوف گرین در مصاحبه با‌ ام‌اس‌ان‌بی‌سی اظهار کرد چه اتفاقی می‌افتد اگر بایدن تصمیم به کناره‌گیری بگیرد و چه اتفاقی خواهد افتاد اگر فرد جدید دیگری وارد رقابت‌های انتخاباتی شود. وی افزود: او باید در این باره تصمیم بگیرد و باید گام‌های سریعی در این باره برداشته شود. لوف گرین تصریح کرد: شاید بررسی نامزدهای جدید به میزبانی باراک اوباما و بیل کلینتون، روسای جمهور سابق آمریکا، اقدامی موثر باشد و هرکس که در این عرصه ظهور کند از جمله کاملا هریس، معاون فعلی رئیس‌جمهور، نامزد قوی‌تری نسبت به این خواهد بود که تلاش کنیم یک فرآیند عمومی شفاف را حذف کنیم. همچنین مایکل مورتیز یکی از اهداکنندگان برجسته کمک‌های مالی به دموکرات‌ها، ضمن پیوستن به جمع درخواست‌کنندگان برای کناره‌گیری جو بایدن از ادامه رقابت‌های انتخاباتی، اظهار کرد بایدن باید بین غرور یا فضیلت یکی را انتخاب کند. سرمایه‌گذار جسور و میلیاردر سیلیکون ولی در ایمیلی برای نشریه نیویورک تایمز نوشت: متاسفانه رئیس‌جمهور بایدن، تنها یک انتخاب بین غرور و فضیلت دارد. او می‌تواند کشور را به تاریکی و زمان‌های ظالمانه محکوم کند یا به صدای پدر زمان گوش دهد. وقت تمام شده است. نیویورک‌تایمز تصریح کرد مورتیز در این ایمیل افزود تاکنون مبلغ 7/8 میلیون دلار را برای حمایت از بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو اختصاص داده که حدود 8.6 میلیون دلار آن تنها به یک گروه ضدترامپ اهدا شده است. مورتیز در ایمیل دیگری برای نیویورک تایمز خاطرنشان کرد تمام کمک‌های مالی اهدا شده برای حزب دموکرات و نه فقط جو بایدن، به حالت تعلیق درآمده است. وی افزود: من به بایدن رای خواهم داد اما حتی دیگر یک سنت هم برای هیچ یک از برنامه‌های جمع‌آوری کمک‌های مالی برای کمپین بایدن نخواهم داد.

دکتر ابوالفضل اقبالی*: خانواده یکی از نهادهای مهم جامعه بشری است که زیربنایی‌ترین و نخستین نهاد اجتماع به شمار می‌رود. تاثیر خانواده بر رشد، تعادل و شکوفایی افراد و جامعه به حدی است که هیچ صاحب‌نظری نمی‌تواند آن را انکار کند. بشر از نخستین روزهای حضور خود بر عرصه خاک بخوبی دریافته که خانواده بهترین مأمن انسان و شایسته‌ترین کانون تبلور سکون و اطمینان است. در فرهنگ اسلامی خانواده اساس اجتماع است و احترام و منزلت بسیاری دارد. دین اسلام به عنوان آخرین دین الهی، بخش عمده‌ای از قوانین و توصیه‌ها را به خانواده اختصاص داده و آداب ویژه‌ای برای زندگی خانوادگی وضع کرده و بسیاری از هنجارهای مربوط به ازدواج و خانواده را در بخش عمده‌ای از جهان تغییر داده، در واقع ساختار مطلوب و بهنجار خانواده را براساس آموزه‌های دینی بنا کرده است. به طور کلی در رویکرد اسلام، خانواده به مثابه نهادی اساسی در جامعه، اصل و محور به شمار می‌رود. باید خانواده به منزله اولویت، نقش خویش را در شکل‌گیری هر موقعیت اجتماعی و فردی زن و مرد و هر نقشی که آنها به عهده می‌گیرند، ایفا کند. مدینه فاضله‌ای که اسلام ترسیم می‌کند بدون حضور سازنده و فعال نهاد مقدس خانواده و بدون منظور ساختن همه شروط و لوازم شکل‌گیری و تحقق خانواده مطلوب در جامعه اسلامی، امکان تحقق ندارد.

یکی از ویژگی‌های دوران کنونی ما که در اصطلاح دانشمندان علم‌الاجتماع به آن دوران گذار از سنت به مدرنیته نام می‌دهند، تحولات خانواده از لحاظ فرم، ساختار و ارزش‌ها است. خانواده ایرانی در حال طی کردن روندی از تحولات ناشی از غلبه گفتمان مدرنیته در جامعه و تحت تاثیر عوامل اجتماعی و رسانه‌ای آن است. خانواده ایرانی اصول و مفاهیمی از سنت را هنوز یدک می‌کشد و از آن طرف، خود را در مسیر مدرنیته می‌بیند. اگر چه این دوگانگی همیشه مستلزم تقابل نیست ولی عدم شفاف‌سازی وضعیت، تقابل‌های جدی را به وجود آورده و خواهد آورد. مفاهیمی مانند فامیل، محرم و نامحرم، تعصب و غیرت، فرمانبری از بزرگ‌ترها، آبرو و حیثیت خانوادگی و...، به دلیل شرایط یادشده، در خانواده‌های مختلف، معانی و تعبیرهای متفاوتی پیدا کرده است. فهم و تبیین این تحولات به ما این امکان را می‌دهد که آینده خانواده ایرانی را تا حدود زیادی مورد پژوهش و پیش‌بینی  قرار دهیم. 

* نگرانی‌ها و دغدغه‌ها

تحولات‌ خانواده‌ در دهه‌های‌ اخیر در کشور ما با فرصت‌ها و تهدیدهایی‌ مواجه‌ بوده‌ است. بالا رفتن‌ سن‌ ازدواج‌ جوانان، رشد روزافزون‌ آمار طلاق‌ تا آنجا که‌ برخی‌ ایران‌ را در زمره یکی‌ از چند کشور پرطلاق‌ دنیا دانسته‌اند، افزایش‌ اضطراب‌ در روابط‌ زن‌ و شوهر و افزایش‌ اعتیاد، فرار دختران‌ و بزهکاری‌ نوجوانان‌ و جوانان‌ که‌ نشان‌ از کاهش‌ کارآمدی‌ خانواده‌ دارد، دلیلی‌ قانع‌کننده‌ بر تهدیدها و نگرانی‌هاست. خانواده‌های امروزی دیگر مانند گذشته محدود نیستند. مهم‌تر آنکه نه‌تنها عوامل تاثیرگذار بر خانواده‌ها تعدد و تنوع یافته‌اند بلکه ضرورتا همه این عوامل در بیرون از فضای خانواده نیست. اینترنت و ماهواره برای بسیاری از خانواده‌ها ابزار و عواملی غریبه محسوب نمی‌شوند. اگر تلاش خانواده‌ها قبلا معطوف به کنترل فرزندشان برای جلوگیری از اعتیاد و فساد اخلاقی (که زمینه‌هایش در خارج از خانواده وجود داشت) بود، امروز این زمینه‌ها به داخل خانواده‌ها آمده است. این تحولات ناشی از مدرنیته به دلیل آنکه مدرنیسم ذاتا با فردگرایی پیوند ارزشی عمیقی دارد، به تضعیف استحکام و کارآمدی نهاد خانواده منجر شده و موجبات نگرانی و دغدغه کارشناسان و مسؤولان را فراهم می‌کند.

* تحولات خانواده ایرانی

برخی از مهم‌ترین مصادیق تغییر و تحولات خانواده ایرانی به شرح زیر است.

1- تحولات جنسیتی خانواده

در یک نگاه به نظر می‌رسد خانواده ایرانی در حال زنانه شدن است و ادراک‌ها، گرایش‌ها و کنش‌های زنانه در خانواده غلبه می‌‌یابد. نمودهای این تحول را در موارد پرشماری مشاهده می‌کنیم. هم ‌اکنون ساختار قدرت در خانواده در حال زنانه شدن است و اگر در خانواده سنتی ایرانی اقتدار مردانه گاه حالتی افراطی می‌یافت، امروز خانواده به سمت حاشیه‌‌نشینی مردان و تغییر جایگاه آنان از سرپرست به تدارکاتچی تحول می‌‌یابد. نمود دیگر زنانه شدن را می‌توان در مدیریت ارتباطات و خویشاوندی توسط زنان دید. هم‌‌اکنون روابط خانوادگی به سمت طایفه مادری متمایل می‌‌شود و فرزندان با خویشان مادری احساس قرابت و همرنگی بیشتری دارند. الگوی توزیع ثروت در خانواده نیز نشانه غلبه یافتن نگاه‌ها و گرایش‌‌های زنانه است به گونه‌ای که خانواده امروز بیش از نسل گذشته برای تجملات زندگی، دکوراسیون و خرید لوازمی که زنان به داشتن آن راغب‌ترند، هزینه می‌کند. فرزند‌سالاری نیز پدیده جدیدی است که در خانواده ایرانی بیش از خانواده‌های دیگر به چشم می‌خورد و می‌‌تواند تا حدی نتیجه غلبه یافتن احساسات در خانواده باشد.

2- عرفی‌گرایی

ظواهر و قراین مختلف نشان‌دهنده آن است که خانواده به‌ تدریج از شریعت دور شده و به سمت دین معنوی حرکت می‌کند و مصادیق زیادی از سبک زندگی کنونی خانواده ایرانی نشان‌دهنده غلبه ارزش‌‌های مادی و فردگرایانه بر ارزش‌‌های دینی است. کاهش اطاعت‌‌پذیری فرزندان از والدین، کاهش ارتباطات رحمی با انگیزه رضای خداوند، کاهش مسؤولیت‌پذیری سرپرست خانواده و همچنین تمکین همسر، سهل‌‌انگاری خانواده در تربیت اعتقادی و رفتاری فرزندان، کاهش اهتمام به کسب درآمد از راه‌های حلال، کمرنگ شدن حریم‌ها در روابط دوستانه و طایفه‌ای، افزایش روابط دختر و پسر در زمان نامزدی بدون عقد و مواردی از این دست نشانه‌‌‌هایی از این تغییر‌ند.

3- رسانه‌ای شدن خانواده

شاید بتوان مهم‌ترین پیامد حضور رسانه و بویژه تلویزیون در جامعه ایران را تولد «خانواده رسانه‌ای» دانست. خانواده رسانه‌‌ای خانواده‌‌ای است که وجود خارجی ندارد اما توسط رسانه‌‌‌ها «بازنمایی» می‌‌شود. در اینجا رسانه‌ با نادیده گرفتن تنوعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، الگویی را به منزله الگوی مرجع به خانواده‌ها ارائه می‌‌‌دهد که نمایاننده قشر متوسط و مرفه جامعه است و سبب می‌‌‌شود انتظارات اقتصادی خاص در قشرهای مختلف شکل گیرد و الگوی تولید، توزیع و مصرف در خانواده ایرانی تغییر کند. شاید بتوان مهم‌ترین ویژگی موجود در الگوی رسانه‌‌ای خانواده را غیربومی بودن آن دانست. رسانه‌ گرو‌ه‌‌هایی را گروه مرجع و پیام‌‌فرست برای مخاطبان معرفی می‌کند که نه صلاحیت اخلاقی دارند و نه نمایش‌‌دهنده فرهنگ ملی‌‌ هستند.

4- شکاف نسلی طولی و عرضی

از دیگر مصادیق تحولات خانواده ایرانی در عصر حاضر، شکاف میان نسل‌ها به صورت طولی و عرضی است. یعنی تفاوت نظام‌های ارزشی و تمایلات رفتاری افراد در خانواده هم به صورت طولی و میان‌نسلی (یعنی والدین و فرزندان) و هم به صورت عرضی (میان اعضای خانواده) در سال‌های اخیر محسوس‌تر است. اگر چه مقوله شکاف نسلی طولی میان نسل‌های گذشته و حال و آینده امری متاخرتر به نظر می‌رسد اما پدیده شکاف نسلی عرضی میان اعضای یک نسل در درون خانواده یک واقعیت اجتماعی جدید به نظر می‌رسد. یعنی فرزندان هم‌سن و سال یک نسل در درون یک خانواده نیز لزوما با یکدیگر تطابق ارزشی ندارند و بعضا برای دیالوگ مشترک با یکدیگر هم دچار بحران و مساله هستند.

* آینده خانواده ایرانی و ظرفیت‌های آن

اگر چه خانواده ایرانی در حال حاضر با مسائل، بحران‌ها و دغدغه‌های متعددی مواجه است و بیم آن می‌رود که این مسائل روند تحولات خانواده را به سمت و سوی زوال و بحران فروپاشی برده و خانواده به معنای دینی و ایرانی آن به شکلی از خانواده که در حال حاضر در دنیای غرب (هم‌خانگی) وجود دارد، متحول شود اما باید اذعان کرد خانواده ایرانی دارای یکسری ویژگی‌ها و مناسبات خاص خود است که در مواجهه با نظام ارزشی مدرن و در برابر روند تحولات، نقش مانع و قوام خانواده ایرانی را ایفا می‌کند. از جمله مهم‌ترین این ویژگی‌ها و اختصاصات می‌توان به اشرافی‌گرایی، طایفه‌گرایی و فامیل‌محوری، وابستگی اقتصادی فرزندان به والدین، مناسبت‌گرایی (روز زن و مادر، روز پدر، عید نوروز، روز تولد، سالگرد ازدواج و...)، پررنگ بودن هویت قومی و خانوادگی افراد در جامعه ایران، مناسک‌گرایی و توجه به آیین‌‌های گروهی، احساساتی و عاطفی بودن خانواده ایرانی، فرهنگ مذهبی خانواده ایرانی و... اشاره کرد. این مولفه‌های خانواده ایرانی باعث می‌شود این رکن اصلی جامعه در برابر روند تحولات دوران گذار مقاومت بیشتری داشته باشد. با توجه به شرایط دنیای مدرن و تسلط گفتمان‌های رقیب خانواده از یک‌سو و ظرفیت‌های عظیم خانواده ایرانی در برابر این شرایط از سوی دیگر، باید گفت ارائه یک پیش‌بینی دقیق از آینده خانواده در ایران امری سخت و نیازمند بررسی‌های دقیق کارشناسانه و آینده‌پژوهی علمی است و به نظر می‌رسد گذر زمان بهترین سخنگوی وضعیت خانواده در آینده خواهد بود.

مدیر اندیشکده زوج *