۱۰ گامی که در ۷ سال اخیر برداشته شد
تاریخچه طرح گفتمان اقتصاد مقاومتی در کشور
در همه کشورهای جهان، یکی از اقدامات مهم رهبران برای جهتدهی به ارکان مختلف کشورشان اعم از مسؤولان، سیاستگذاران، کارشناسان، دانشگاهیان، فعالان اقتصادی و عموم مردم، برای حرکت در راستای منافع ملی، طرح یک گفتمان و ترسیم یک چشمانداز است. این مهم گاه در قالب یک کلیدواژه، گاه در قالب یک اقدام ملی و گاه در قالب نهادسازی اتفاق میافتد. گفتمان «اقتصاد مقاومتی» نیز در کشور به منظور جهتدهی به تمام ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران برای حرکت در مسیر مقاومسازی اقتصاد مطرح شده و همانطور که رهبر انقلاب حضرت آیتالله خامنهای بیان فرمودند، چنین رویکردی در جهان نیز مسبوق به سابقه است. در واقع اقتصاد مقاومتی مطرح شد تا مهمترین نیاز کشور در حال و آینده یعنی ایجاد یک اقتصاد مقاوم، قدرتمند و پیشرو، با توان دوچندان نسبت به گذشته دنبال شود؛ هدفی که بدون حضور همه ارکان نظام از مسؤولان دستاندرکار گرفته تا عموم مردم، محقق نخواهد شد. نیاز جمهوری اسلامی ایران به چنین اقتصادی، تنها متوجه شرایط تحریم نبوده و برای پیشرفت و تقویت کشور از بعد اقتصادی، تحقق آن در هر شرایطی ضروری و از اولویتهای اصلی است. در ادامه به تاریخچه طرح گفتمان اقتصاد مقاومتی در کشور پرداخته خواهد شد.
طرح کلیدواژه اقتصاد مقاومتی برای نخستینبار
رهبر انقلاب در دیداری که شهریورماه سال 89 با جمعی از کارآفرینان داشتند، برای نخستینبار کلیدواژه اقتصاد مقاومتی را مطرح کردند. ایشان در این دیدار فرمودند: «از نظر نظام سلطه، گناه بزرگ ملت ایران این است که خودش را از زیر بار سلطه آزاد کرده؛ میخواهند مجازات کنند بهخاطر این گناه، که چرا خودت را از زیر بار سلطه، اى ملت! آزاد کردهاى. این ملت راه را پیدا کرده. اصلاً محاسباتشان اشتباه است؛ نمیفهمند چه کار باید بکنند و چه کار دارند میکنند. خب! اما فشار مىآورند؛ فشار اقتصادى از راه تحریمها. ما باید یک اقتصاد مقاومتى واقعى در کشور به وجود بیاوریم. امروز کارآفرینى معنایش این است».
فعالیت دانشجویان، اساتید و مسؤولان کشور
در پی طرح این موضوع از سوی رهبر انقلاب و همزمان با تشدید تحریمهای نفتی، بانکی و تجاری غرب علیه جمهوری اسلامی ایران، جمعی از دانشجویان دغدغهمند در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکترا در رشتههای اقتصاد، مدیریت و سیاستگذاری، با همکاری تعدادی از اساتید و مسؤولان خدوم کشور، همت خود را روی مطالعه پیرامون الگوی بومی اقتصاد جهت ارائه راهکارهایی به منظور مقاومسازی آن گذاشتند. نتایج این مطالعات، پژوهشها و پیگیریها، در دیداری که رهبر انقلاب مردادماه سال 90 با تشکلهای دانشجویی داشتند، خدمت ایشان ارائه شد. حضرت آیتالله خامنهای با اشاره به فعالیتهای دانشجویان، این حرکت را مفید و موثر دانستند و دانشجویان را به انجام چنین کارهایی تشویق کردند: «یکى از دوستان اطلاع دادند یک ستاد دانشجویى براى تحقیق در اقتصاد مقاومتى تشکیل شده. کار بسیار جالبى است. اینجور کارهاى عمیق، همان چیزى است که کشور به آن احتیاج دارد. شما باید فکر کنید، مطالعه کنید، تحقیق کنید. این تحقیقها اگر به درد آن دستگاه مسؤول هم نخورد یا به کار او نیاید یا نپسندد، قطعاً به کار شما مىآید و به درد شما میخورد. این، کار بسیار جالبى است».
برگزاری نخستین همایش ملی اقتصاد مقاومتی در کشور
عنایت و توجه رهبر انقلاب به این حرکت، شور و انگیزه مضاعفی جهت ادامه فعالیتها در کار ایجاد کرد و دانشجویان دانشگاههای مختلف، حول محور اقتصاد مقاومتی تلاشهای خود را برای مطالعه، پژوهش و مطالبه در این زمینه بیشتر کردند. در پی این تلاشها، جمع دانشجویی مذکور با همکاری دانشکده مهندسی پیشرفت دانشگاه علم و صنعت ایران، اردیبهشتماه سال 91، اولین همایش ملی اقتصاد مقاومتی را در کشور برگزار کرد. در این همایش آقایان دکتر سعید جلیلی مسؤول وقت تیم مذاکرهکننده هستهای، دکتر مسعود درخشان استاد دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر غضنفری وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت و دکتر محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام سخنرانی کردند. همچنین در این همایش، نتایج مطالعات، تحقیقات و پیگیریهای گروههای دانشجویی فعال در موضوع اقتصاد مقاومتی، در قالب مقالاتی با موضوعات نظام بانکی، مسکن، صنعت، تجارت، ارز، تولید، نفت و انرژی و... ارائه شد و پس از آن نیز مورد پیگیری قرار گرفت.
بازتاب همایش در رسانههای داخلی و خارجی
تقارن نخستین همایش اقتصاد مقاومتی با مذاکرات هستهای و حضور مسؤولان وقت کشور در آن، بازتاب بسیار گستردهای در رسانهها داشت به طوری که تا چند روز تمام رسانههای داخلی و خارجی به پوشش اخبار این همایش و تحلیل آن میپرداختند. همچنین قسمتهای مهمی از همایش به صورت زنده از شبکه خبر و پرستیوی پخش شد. بعد از همایش نیز در بخشهای مختلف خبری صداوسیما، گزارش برگزاری آن انتشار یافت. برخی از خبرگزاریها و رسانههای خارجی از جمله رسانه دولتی انگلیس (بیبیسی) نیز به بازتاب و ارائه تحلیلهای خود از برگزاری این همایش پرداختند و این اقدام جمهوری اسلامی ایران را که همزمان با مذاکرات هستهای و تشدید تحریمها بود، اقدامی هوشمندانه در جهت تقویت اقتصاد برای مقابله با غرب توصیف کردند.
جریانسازی گفتمان اقتصاد مقاومتی در سطح کشور
پس از برگزاری نخستین همایش اقتصاد مقاومتی و بازتاب رسانهای گسترده آن و همچنین ارائه گزارشی از خروجیهای آن خدمت رهبر انقلاب، موجی در زمینه اقتصاد مقاومتی در کشور به راه افتاد. حضرت آیتالله خامنهای نیز در دیدارهایی که پس از آن همایش با مسؤولان نظام و فعالان اقتصادی و صنعتی و دانشجویان داشتند، ضمن تبیین ابعاد اقتصاد مقاومتی، تلاش برای پیادهسازی سیاستهای مرتبط با آن را به طور جدی از ایشان مطالبه کردند؛ برای مثال ایشان 3 مردادماه 91 در دیدار کارگزاران نظام فرمودند: «ما چند سال پیش «اقتصاد مقاومتى» را مطرح کردیم. همه کسانى که ناظر مسائل گوناگون بودند، میتوانستند حدس بزنند که هدف دشمن، فشار اقتصادى بر کشور است... مسأله اقتصاد مهم است؛ اقتصاد مقاومتى مهم است. البته اقتصاد مقاومتى الزاماتى دارد. مردمى کردن اقتصاد، جزو الزامات اقتصاد مقاومتى است... به نظر ما طرحهاى «اقتصاد مقاومتى» جواب میدهد. همین مسأله سهمیهبندى بنزین که اشاره کردند، جواب داد... مسأله مدیریت مصرف، یکى از ارکان اقتصاد مقاومتى است؛ یعنى مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و تبذیر. هم دستگاههاى دولتى، هم دستگاههاى غیردولتى، هم آحاد مردم و خانوادهها باید به این مسأله توجه کنند؛ که این واقعاً جهاد است. امروز پرهیز از اسراف و ملاحظه تعادل در مصرف، بلاشک در مقابل دشمن یک حرکت جهادى است؛ انسان میتواند ادعا کند این اجر جهاد فىسبیلالله را دارد. یک بعد دیگرِ مساله تعادل در مصرف و مدیریت مصرف این است که ما از تولید داخلى استفاده کنیم... کاهش وابستگى به نفت یکى دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتى است». همچنین رهبر انقلاب در دیدار جمعی از پژوهشگران و مسؤولان شرکتهای دانشبنیان در تاریخ 8 مردادماه سال 91 فرمودند: «ما باید هر کدام نقش خودمان را بشناسیم و آن را ایفا کنیم. یکى از بخشهاى ما، اقتصاد است و خاصیت اقتصاد در یک چنین شرایطى، اقتصاد مقاومتى است؛ یعنى اقتصادى که همراه باشد با مقاومت در مقابل کارشکنى دشمن، خباثت دشمن؛ دشمنانى که ما داریم. به نظر من یکى از بخشهاى مهمى که میتواند این اقتصاد مقاومتى را پایدار کند، همین کار شماست؛ همین شرکتهاى دانشبنیان است؛ این یکى از بهترین مظاهر و یکى از مؤثرترین مؤلفههاى اقتصاد مقاومتى است؛ این را باید دنبال کرد... هم دانشگاهها، هم دستگاههاى دولتى، هم آحاد مردمى که خوشبختانه توانایى و استعداد این کار را دارند، چه از لحاظ علمى، چه از لحاظ توانایىهاى مالى، باید تلاش کنند مسؤولیت زمان خود و مقطع تاریخى حساس خود را بشناسند و به آن عمل کنند. اینکه ما عرض کردیم «اقتصاد مقاومتى»، این یک شعار نیست؛ این یک واقعیت است». ایشان در دیداری دیگر با دانشجویان در تاریخ 16 مردادماه 91 فرمودند: «اقتصاد مقاومتى یعنى آن اقتصادى که به یک ملت امکان میدهد و اجازه میدهد حتى در شرایط فشار هم رشد و شکوفایى خودشان را داشته باشند. این یک فکر است، یک مطالبه عمومى است. شما دانشجو هستید، استاد هستید، اقتصاددان هستید؛ بسیار خب! با زبان دانشگاهى، همین ایده اقتصاد مقاومتى را تبیین کنید؛ حدودش را مشخص کنید؛ یعنى آن اقتصادى که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنىها و خصومتهاى شدید میتواند تضمینکننده رشد و شکوفایى یک کشور باشد».
ابلاغ سیاستهای کلان اقتصاد مقاومتی
بعد از گفتمانسازی اقتصاد مقاومتی در سطح کشور، 29 بهمن ماه سال 92، رهبر انقلاب سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی را در 24 ماده پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تهیه و به رؤسای قوای سهگانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کردند. ایشان در جریان ابلاغ این سیاستها فرمودند: «ایران اسلامی با استعدادهای سرشار معنوی و مادی و ذخایر و منابع غنی و متنوع و زیرساختهای گسترده و مهمتر از همه، برخورداری از نیروی انسانی متعهد و کارآمد و دارای عزم راسخ برای پیشرفت، اگر از الگوی اقتصادی بومی و علمی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی که همان اقتصاد مقاومتی است، پیروی کند نهتنها بر همه مشکلات اقتصادی فائق میآید و دشمن را که با تحمیل یک جنگ اقتصادی تمام عیار در برابر این ملت بزرگ صفآرایی کرده، به شکست و عقبنشینی وامیدارد، بلکه خواهد توانست در جهانی که مخاطرات و بیاطمینانیهای ناشی از تحولات خارج از اختیار، مانند بحرانهای مالی، اقتصادی، سیاسی و... در آن رو به افزایش است، با حفظ دستاوردهای کشور در زمینههای مختلف و تداوم پیشرفت و تحقق آرمانها و اصول قانون اساسی و سند چشمانداز 20 ساله، اقتصاد متکی به دانش و فناوری، عدالتبنیان، درونزا و برونگرا، پویا و پیشرو را محقق سازد و الگویی الهامبخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد. اکنون با مداقه لازم و پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی که در ادامه و تکمیل سیاستهای گذشته، بویژه سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی و با چنین نگاهی تدوین شده و راهبرد حرکت صحیح اقتصاد کشور به سوی این اهداف عالی است، ابلاغ میگردد. لازم است قوای کشور بیدرنگ و با زمانبندی مشخص، اقدام به اجرای آن کنند و با تهیه قوانین و مقررات لازم و تدوین نقشه راه برای عرصههای مختلف، زمینه و فرصت مناسب برای نقشآفرینی مردم و همه فعالان اقتصادی را در این جهاد مقدس فراهم آورند تا به فضل الهی حماسه اقتصادی ملت بزرگ ایران نیز همچون حماسه سیاسی در برابر چشم جهانیان رخ نماید. از خداوند متعال توفیق همگان را در این امر مهم خواستارم».
تشکیل ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی
ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی 29 شهریورماه سال 94 تشکیل شد. این ستاد پس از مطالبه رهبر انقلاب در جلسه هیأت دولت به تاریخ 4 شهریور 94 شکل گرفت. در ابتدا نام این ستاد، «ستاد راهبری و مدیریت اقتصاد مقاومتی» بود اما در ادامه به دلیل اینکه رهبر انقلاب وظیفه اصلی آن را «فرماندهی اقتصاد» عنوان کردند، به «ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی» تغییر نام دادند و موظف به پیگیری اجرای سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی شد. بر اساس فرمودههای رهبر انقلاب و ماموریتهای محوله توسط ایشان به ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، «فرماندهی اقتصاد از فکر تا عمل»، «انجام کارهای فوقالعاده اقتصادی» و «پایشگری و نظارت بر اقدامات دستگاهها» 3 ماموریت مهم این ستاد است.
نامگذاری سال 1395 به عنوان «اقتصاد مقاومتی: اقدام- عمل»
رهبر حکیم انقلاب به منظور انجام اقدامات سریع و ریشهای در کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی و سیاستهای کلی آن، به طوری که نتایج آن در عمل دیده شود و مردم آن را حس کنند، سال 95 را «اقتصاد مقاومتی: اقدام- عمل» نامگذاری و از دستگاهها و مسؤولان حرکت گسترده در این زمینه را مطالبه کردند. ایشان در بخشی از پیام نوروزی خود در این زمینه فرمودند: «امیدهایی وجود دارد برای سال 95. انسان به مجموعه اوضاع که نگاه میکند، امیدهایی را مشاهده میکند. البته برای تحقق این امیدها باید تلاش کرد، باید کار شبانهروزی کرد و باید بیوقفه سعی و کوشش کرد. اصل قضیه این است که ملت ایران باید بتواند کاری بکند که خود را در مقابل تهدیدهای دشمنان و دشمنیهای آنها، از آسیبپذیری خارج کند. ما باید کاری کنیم در مقابل تهدید دشمنان، آسیبپذیر نباشیم. آسیبپذیری را به صفر برسانیم. به گمان من مسأله اقتصاد، اولویت اول است. یعنی وقتی انسان نگاه میکند، در میان مسائل اولویتدار، از همه فوریتر و نزدیکتر، مسأله اقتصاد است. اگر به توفیق الهی، هم ملت و هم دولت و مسؤولان گوناگون، بتوانند در مسأله اقتصاد کارهای درست و بجا و متقن انجام دهند، امید این هست که در مسائل دیگر، مثل مسائل اجتماعی، مثل آسیبهای اجتماعی، مثل مسائل اخلاقی، مثل مسائل فرهنگی هم تأثیرگذار باشند. در مسأله اقتصاد، آن چیزی که مهم است و اصل است، مسأله تولید داخلی است؛ مسأله ایجاد اشتغال و رفع بیکاری است؛ مسأله تحرک و رونق اقتصادی و مقابله با رکود است؛ اینها مسائل مبتلابه مردم است؛ اینها چیزهایی است که مردم آنها را حس میکنند و مطالبه میکنند؛ و آمارها و اظهارات خود مسؤولان هم نشان میدهد این مطالبات مردم و این خواستههای مردم بجا و بهمورد است. اگر ما بخواهیم مشکل رکود را حل کنیم، مشکل تولید داخلی را حل کنیم، بخواهیم مسأله بیکاری را حل کنیم، بخواهیم گرانی را مهار کنیم، علاج همه اینها در مجموعه مقاومت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی گنجانده شده است. اقتصاد مقاومتی شامل همه اینهاست. میشود با اقتصاد مقاومتی به جنگ بیکاری رفت؛ میشود به جنگ رکود رفت؛ میشود گرانی را مهار کرد؛ میشود در مقابل تهدیدهای دشمنان ایستادگی کرد؛ میشود فرصتهای بسیاری برای کشور ایجاد کرد و از فرصتها استفاده کرد؛ شرطش این است که برای اقتصاد مقاومتی کار و تلاش انجام بگیرد. گزارشی که برادران ما در دولت به من دادند، نشان میدهد کارهای وسیعی کردهاند؛ منتها این کارها کارهای مقدماتی است؛ کارهایی است در زمینه بخشنامهها و دستورها به دستگاههای مختلف؛ اینها کارهای مقدماتی است اما آنچه لازم است ادامه پیدا کند، عبارت است از اقدام کردن و عمل کردن و روی زمین، محصول کار را به مردم نشان دادن؛ این آن چیزی است که وظیفه ما است؛ بنابراین آنچه من به عنوان شعار امسال انتخاب میکنم، عبارت است از «اقتصاد مقاومتی: اقدام و عمل». این، راه و جاده مستقیم و روشنی است به سمت آن چیزی که به آن احتیاج داریم. البته توقع نداریم این اقدام و عمل، ظرف یک سال همه مشکلات را حل کند اما مطمئنیم اگر اقدام و عمل به صورت برنامهریزی شده و درست انجام بگیرد، ما در پایان این سال آثار و نشانههای آن را مشاهده خواهیم کرد. از همه کسانی که در این راه تلاش کردند و تلاش میکنند، تشکر میکنم». پس از این پیام نوروزی، رهبر انقلاب در سخنرانی خود در حرم مطهر امام رضا علیهالسلام همزمان با آغاز سال جدید، 10 اقدام عملی در اقتصاد مقاومتی را به دولت جهت اجرا پیشنهاد کردند.
تشکیل کمیته اقتصاد مقاومتی در مجلس شورای اسلامی
در مجلس دهم، کمیته اقتصاد مقاومتی ذیل کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در مهرماه 95 شکل گرفت تا قوه مقننه نیز در این زمینه وارد عمل شود. بررسی دقیق و کارشناسی طرحها، لوایح و موضوعات مرتبط با اقتصاد مقاومتی و ارائه نظرات مرتبط به کمیسیون اقتصادی، از جمله اهداف این کمیته بوده است. در حال حاضر این کمیته به صورت مستمر با حضور نمایندگان مرتبط و مسؤولان و کارشناسان تشکیل جلسه میدهد و مباحث مرتبط با اقتصاد مقاومتی طی آن طرح و پیگیری میشود. پیگیری پیمانهای پولی دوجانبه و تجارت دوجانبه، تامین مالی قراردادهای کلان نفتی از طریق بورس و با سرمایههای داخلی، تولید غذا بدون آب، بهبود حمایتهای کارآمد از بخش کشاورزی از جمله خرید تضمینی، کمک به بهبود عملکرد ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، شفافیت در نظام بانکی و استقلال بانک مرکزی از شبکه بانکی، اصلاح نحوه تعرفهگذاری انرژی، حمایت از لکوموتیوهای اقتصادی و بهبود فضای کسبوکار، بهبود وضعیت مسکن در کشور و اصلاح و بازطراحی پروژههای عمرانی و تامین مالی آنها بدون بودجه دولت از مباحث مهمی است که در کمیته اقتصاد مقاومتی در دستور پیگیری قرار دارد.
نامگذاری سال 96 به عنوان «اقتصاد مقاومتی: تولید- اشتغال»
رهبر انقلاب در ادامه فعالیتهای صورت گرفته در راستای اقتصاد مقاومتی، سال 96 را «اقتصاد مقاومتی، تولید- اشتغال» نامگذاری و از دستگاهها و مسؤولان خواستند نتایج فعالیت در این حوزه را در پایان سال به مردم اطلاع دهند. ایشان در بخشی از پیام نوروزی خود در این زمینه فرمودند: «من در سال «اقدام وعمل» -که سال 95 بود- از مسؤولان محترم خواستم ستادی برای اقدام و عمل تشکیل بدهند و تشکیل دادند؛ کارهای خوبی هم خوشبختانه انجام گرفت که گزارش آن را به ما دادند؛ لکن آنچه انجام گرفته است، با آنچه مورد انتظار مردم و مورد انتظار ما است، فاصله زیادی دارد... اقتصاد مقاومتی یک مجموعه است؛ این مجموعه اگر فقط در زیر نام اقتصاد مقاومتی مورد توجه قرار بگیرد، ممکن است چندان منشأ اثر نباشد؛ من علاج را در این میبینم که این مجموعه را به نقاط مهم تقسیم کنیم و برای هر نقطه کلیدی و مهمی یک فصلی از زمان را قرار بدهیم، و از مسؤولان و افراد شاخص و از آحاد مردم بخواهیم همه همت خود را بر روی آن نقاط کلیدی متمرکز کنند؛ به نظر من علاج این است که این نقطه کلیدی را امسال درست شناسایی کنیم. به اعتقاد من این نقطه کلیدی عبارت است از تولید، تولید داخلی؛ و اشتغال و عمدتاً اشتغال جوانان؛ اینها آن نقاط کلیدی اصلی است. اگر ما توانستیم روی این دو نقطه متمرکز بشویم و کارها را بر این اساس برنامهریزی و دستهبندی بکنیم، تصور این است که کار بهمیزان زیادی جلو خواهد رفت و موفقیتهای چشمگیر و محسوسی پیش خواهد آمد. شعار امسال را «اقتصاد مقاومتی: تولید- اشتغال» قرار میدهم؛ یعنی اقتصاد مقاومتی عنوان کلی است، بعد تولید و اشتغال؛ این مجموع نقاطی است که بایستی همه روی آن متمرکز بشوند. مطالبه من و مطالبه مردم از مسؤولان عزیز و محترم این است که روی این دو نقطه متمرکز بشوند و کارها را با برنامهریزی انجام بدهند و انشاءالله در پایان سال نتایج آن را بتوانند به مردم گزارش کنند».
منبع: شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی