گروه فرهنگ و هنر: موسیقی مذهبی- آیینی ریشه بسیار کهن در فرهنگ پارسی دارد. طلیعه قابل توجه موسیقی مذهبی - آیینی حتی عبادی در میان ایرانیان ریشه در فرهنگ موسیقی عاشورایی دارد.نقش پررنگ موسیقی در اجرای آیین‌های عاشورایی را می‌توان در اجرای تعزیه در فرهنگ اسلامی ایرانی جست‌وجو کرد. در بررسی این موسیقی، توجه به سایر شاخه‌های فرهنگی ـ هنری مانند ادبیات، درام، حماسه، اسطوره، نمایش، آرایش صحنه، لباس، نگارگری، زبان، لهجه و گویش و... اجتناب ناپذیر است.
موسیقی آیینی- مذهبی اسلامی را می‌توان با توجه به محتوا و عملکرد آن به چند دسته اصلی تقسیم کرد: 1- عاشورایی 2- عبادی3 - تعزیه4 - صوفیانه، عارفانه و خانقاهی. از میان 4 گروه فوق، موسیقی عاشورایی و تعزیه فقط به مذهب شیعه تعلق دارد. در عین حال موسیقی عبادی و تا حدودی خانقاهی نیز در مذهب شیعه رواج داشته و دارد. اما موسیقی مذهبی سایر فرق اسلامی ـ جز در مذهب شیعه ـ تنها به موسیقی عبادی و صوفیانه و خانقاهی محدود است.
موسیقی عاشورایی
موسیقی عاشورایی یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های موسیقی مذهبی ایران به شمار می‌رود. نوحه در انواع مختلف، شاخص‌ترین نوع موسیقی عاشورایی است. تأثیر و حضور نغمه‌های بومی در نوحه‌ها و مرثیه‌ها و حضور قدیمی‌ترین آهنگ‌های ایرانی در میان نوحه‌ها و مرثیه‌ها از جمله ویژگی‌های این بخش از موسیقی مذهبی اسلامی در ایران است. اگر چه موسیقی عاشورایی در شکل غالب دارای متن بوده و با کلام است، اما در این بخش از موسیقی از سازهای مختلفی که بیشتر در گروه‌های خود صدا (ایدیوفون)، پوست‌‌صدا (ممبرانوفون) و هواصدا (آیروفون) قرار می‌گیرند نیز استفاده می‌شود. از جمله: سنج، کرب، زنجیر و... از گروه خود صداها. نقاره، دهل، طبل، دمام و... از گروه پوست صداها. کرنا، سرنا، بوق صدفی، بوق برنجی، نی لبک و... از گروه هواصداها. براساس مشاهدات، سازهای زهی نقش مستقیمی در همراهی یا اجرای موسیقی عاشورایی ندارند. شاخص‌ترین موسیقیدان‌های عاشورایی ابوالحسن‌خان اقبال آذر است.وی نواهای عاشورایی خود را از تعزیه آغاز کرد و صفحات به جا مانده از وی درآخر عمر با قدرت حنجره طلایی او در 104 سالگی ضبط شدند.در تعزیه فقط بازیگرانی که در نقش معصومان ویاران امام ظاهر می‌شوند حق دارند آواز بخوانند و به اصطلاح امروزی دیالوگ‌های خود را با موسیقی ادا کنند.در تعزیه شبیه‌خوان حضرت عباس چهارگاه می‌خواند. چهارگاه یکی از 7 دستگاه موسیقی ایرانی است که ماهیتی حماسی دارد. اهمیت موسیقی آوازی در تعزیه به‌گونه‌ای است که ایفاگران نقش‌ها باید از دستگاه‌های موسیقی مطلع باشند تا اگر نقش آنها تغییر یافت، بتوانند در آواز معین بخوانند. آنان با تشخیص بجا و صحیح کاربرد نغمه‌ها و جایگاه آنها در تعزیه جهت تأثیر‌گذاری بیشتر آن در قلوب مردم، سود جستند. این هنرمندان در اثر سال‌ها ممارست دریافتند چه دستگاه‌ها و گوشه‌هایی را در هر یک از مجالس مختلف به‌کار گیرند تا بازتاب حسی مطلوبی داشته باشد.
میراث‌داران موسیقی عاشورایی
پایبندی به مناسک و سنن دینی و مذهبی یکی از بارزترین خصایص ایرانیان است، با درنظر گرفتن چنین مهمی، حفظ و بقای سنت موسیقی عاشورایی سال‌هاست در تولیدات موسیقایی ایرانی رنگ باخته است. موسیقی عاشورایی هیچگاه در عرصه موسیقی سنتی و کلاسیک ایرانی به‌صورت شایسته تجلی نداشته است و عمدتا موسیقی خانقاهی است که با صورت‌های گوناگون در جریان اصلی موسیقی کلاسیک متجلی می‌شود.با توسعه موسیقی پاپ ایرانی در دهه 70 تلاش‌هایی برای اعتلای موسیقی عاشورایی با اجراهای پاپ صورت پذیرفت اما تلاش‌های مذکور صورت جریان‌سازی نداشته و ندارند و تک‌آهنگ‌های منتشر شده مبتنی بر تلاش فردی شکل گرفته‌اند و پیوسته از انواع بدایع ذوقی و هنری و مقطعی سود برده‌اند.البته آلبوم‌های عاشورایی غریبانه یک و دو با صدای غلام کویتی‌پور تنها رویداد موسیقایی حماسی - آیینی به شمار می‌رود اما در عرصه موسیقی پاپ آنچه مسلم است انگیزشی برای اعتلای موسیقی عاشورایی وجود نداشت.
یکی از آلبوم‌هایی موسیقایی عاشورایی که به صورت مدرن و اتکا به پاپ‌خوانی بدل به اثر ماندگاری شده آلبوم مولای عشق با صدای علیرضا عصار است با طلوع ماه محرم می‌توان به بررسی دوباره آلبوم عاشورایی علیرضا عصار پرداخت. علیرضا عصار در اسفند سال 82 درست در میانه محرم آلبوم مولای عشق را منتشر کرد. این آلبوم که از 7 قطعه تشکیل شده کاملا حال و هوای محرمی دارد و هرچند در مورد محرم کمتر آلبوم موسیقی منتشر شده اما از بهترین آثار در زمان خودش بود. دکلمه‌های این آلبوم را عصار به همراه مهدی شریفی خوانده و آهنگ‌های این آلبوم عبارتند از: ورود کاروان به کربلا،خاک خونین،جنگ حضرت عباس(ع)، حسرت دینار، سجاده عشق، جنگ امام‌حسین(ع)، مولای عشق.
در آن دوران در آغاز دهه 80 آلبوم عشق الهی را منتشر کرد. در این‌آلبوم قطعه‌ای اعتراضی گنجانده شده بود با موضوع وضعیت موجود سیاسی آن سال‌ها با عنوان خیابان‌خواب‌ها.خیابان‌خواب‌ها در آن شرایط جسورانه خوانده و در میان مردم فراگیر شد و طبیعتا دردسر‌های مربوط به خواندن این قطعه سال‌ها دامنگیر علیرضا عصار بود اما در آلبوم مولای عشق که متن اغلب قطعات به توصیف روز عاشورا می‌پردازد به وضعیت موجود سیاسی سال انتشار طعنه می‌زند. با این توصیف آلبوم مولای عشق با توصیف واقعه عاشورا به شرایط تحلیلی با رویکرد معترضانه به فضای سیاسی اوایل دهه هشتاد می‌پردازد و این لحن معترض شیعی عصار در دوره‌های مدیریتی فرهنگی پس از انتشار آلبوم مولای عشق برایش دردساز می‌شود.
متن اشعار زیبای مهدی شریفی در پیوست با رویداد عاشورا به دوران اوایل دهه 80 نقب می‌زند و اعتراض کلانی را نسبت با رویدادهای آن مقطع تاریخی مطرح می‌کند. البته پیامد گوش سپردن به این آلبوم عاشورایی این است که مهتران و کهتران خواهند فهمید که کربلا هیچگاه آوردگاه مذاکره نبود. اگر کسی بنا به مصلحت چنین پیامی را سعی می‌کند به صورت استنباطی از واقعه کربلا و عاشورا برداشت و عرضه کند کافی است او را هدایت کنیم به قطعه خاک خونین. در این قطعه با شور و حزنی حماسی عصار می‌خواند:
قبله تو عشق و مستی، قتلگاه
این قبایل قبله‌هاشان بر گناه
ما خدایان زیادی ساختیم
مال مردم را به خود پرداختیم
یکی از ویژگی‌های آلبوم مولای عشق این است که شیوه نوحه‌خوانی که آکنده از اقتباس‌ها و نوآوری‌هاست به‌عنوان گونه مهم و پر‌طرفداری از میراثِ موسیقی عزا در ایران در نوع تنظیم قطعه خاک خون به خوبی شنیده می‌شود. در این میان، شورخوانی یکی از ارکان اصلی موسیقی سوگ در ماه محرم است و پیوند تازه‌ای با عناصر پیچیده‌تر موسیقایی دارد که در آلبوم سجاده عشق شنیده می‌شود. آلبوم مولای عشق به دلیل متن جاری در کلیت اثر هیچگاه بوی کهنگی نخواهد گرفت. سازندگان اثر از لحاظ مضمون، نوحه و شعرخوانی را در پیوند با فرم‌موسیقی مذهبی عاشورایی ترکیب کرده‌اند با این تفاوت که ریتم نقش مهم‌تری از شعر در آن ایفا می‌کند و تنظیم قطعاتی مثل خاک خون،مولای عشق و سجاده عشق از لحاظ فرم بر ریتم عاشورایی استوار است و در بین انواع موسیقی دستگاهی بیشترین شباهت را به تصنیف موسیقی ایرانی - عاشورایی دارد و سازندگان به علت داشتن اشراف به موسیقی ردیف دستگاهی، کیفیت ریتمیک آلبوم را ارتقا داده‌اند. ریتم مهم‌ترین نقش را در این آلبوم دارد، زیرا این فرم از موسیقی برای سینه‌زنی و زنجیرزنی مورد توجه است و برای این نوع از عزاداری وجود ضرباهنگ امری مهم است. نوحه‌خوانی از لحاظ فرم بر پایه ریتم استوار است و در بین مکاتب موسیقی دستگاهی بیشترین شباهت را به تصنیف موسیقی ایرانی دارد. در این آلبوم علاوه بر قطعات موسیقایی مهدی شریفی و علیرضا عصار اشعار شریفی را به صورت دکلمه با نوای ملایم عاشورایی می‌خوانند و صدای شریفی به همراه قالب حماسی‌خوان عصار ترکیب هارمونیک خوبی را در این آلبوم به‌وجود آورده است. مولای عشق از معدود تلاش‌های گونه موسیقی پاپ برای زنده نگاه داشتن موسیقی عاشورایی است.