امیرعلی جهاندار: در ساختارهای اجتماعی هر جامعه‌ای اقشار مختلف در 2 حوزه پیشرو و پسرو تقسیم‌بندی می‌شوند و بی‌شک همه تحلیلگران، جریان دانشجویی را به‌عنوان جریان پیشرو و پیشگام جامعه تعریف می‌کنند؛ چه، در اندیشه بزرگان انقلاب نیز این مساله محسوس و ملموس است. حضرت امام خمینی(ره) جایگاه تشکل‌های دانشجویی را تا آنجا بالا می‌دانند که رسالت آنها را همپای رسالت انبیا تعریف می‌کنند1، شهید بهشتی آنها را موذنین جامعه‌ای می‌دانند که اگر خواب بمانند، نماز امت قضا می‌شود2 و رهبر معظم انقلاب تشکل‌های دانشجویی را به مثابه موتورهای پیش‌برنده جامعه3 می‌گیرند و حرکت جامعه را منوط به حرکت این قشر می‌دانند.
اینها تنها بخشی از تعاریفی است که این بزرگان از جریان دانشجویی دارند فلذا می‌توان برای این جریان اهمیت بسیار ویژه‌ای قائل شد اما آنچه اهمیت دارد آن است که این جریان بتواند «مساله‌یابی» مناسبی داشته باشد تا آنچه در جامعه توسط این جریان فراگیر می‌شود واقعا اولویت داشته باشد. همچنانکه رهبر حکیم انقلاب در دیدار چندین سال قبل با تشکل‌های دانشجویی فرمودند: «مهم‌ترین مساله در وظایف مجموعه‌های دانشجویی این است که آن جهت کلی را بشناسند، از آن حفاظت و حراست کنند و برای آن کار کنند.»4 و یا اینکه در دیدار رمضان سال جاری فرمودند: « دانشجو را ما جزو مجموعه‌‌هاى نمایشگر وجدان بیدار ملت و کشور به‌‌حساب بیاوریم که واقع قضیه همین است. اگر دانشجویان در یک جامعه‌‌اى جهت‌‌گیرى‌‌اى داشته باشند و حرکتى بکنند و خواستى داشته باشند، این نشان‌‌دهنده گرایش عمومى جامعه است؛ در همه‌‌جاى دنیا هم همین‌‌جور است. دانشجو در واقع جزو مجموعه‌‌هایى است که وجدان بیدار ملت و جهت‌‌گیرى‌‌هاى آن را نشان می‌دهد، لذا باید دانشجو خیلى آگاهانه با مسائل برخورد کند؛ وضعیت خود را، وضعیت محیط خود را، تهدیدها را، فرصت‌ها را، دشمن‌ها را، دشمنى‌‌ها را باید بشناسد. [البته] انتظار این را نداریم که دانشجو از درس و بحث و کار گوناگون، بزند و فقط به کار سیاسى بپردازد؛ نه! این [منظور] نیست؛ انتظار داریم با چشم باز، با نگاه روشن، با احساس تکلیف و با انگیزه به مسائل نگاه کند؛ این انتظار ما از دانشجو است».5
جریان دانشجویی را از باب مساله‌یابی در یک دید کلان می‌توان به 3 مقطع تقسیم کرد که در آن 3 مساله اصلی را پیگیری کرده است. دهه 50 و 60 که مساله این جریان را می‌توان «استقلال» دانست. دهه 70 که «آزادی» به مساله اول جریان دانشجویی تبدیل می‌شود و دهه 80 که «عدالت» مساله اصلی این جریان قرار می‌گیرد که در هر بازه عملکرد این جریان قابل بررسی است.
دهه 50 انقلاب به روزهای اوج خود می‌رسد و بخش اعظمی از تجمعات و تظاهرات، پخش اعلامیه‌ها و اطلاع‌رسانی و همراهی با اعتصابات و تحصنات از ناحیه جریان دانشجویی مسلمان کلید می‌خورد. با پیروزی انقلاب و نه به استبداد داخلی، جریان دانشجویی نه به استکبار خارجی را فریاد می‌زند و از دیوار لانه جاسوسی بالا می‌رود؛ ادامه روند استقلال‌خواهی اما در میدان دفاع مقدس تعریف می‌شود و حفظ استقلال مرزی ایران باعث می‌شود این جریان ساماندهی نیروهای جنگ را بر عهده بگیرد و ثمره این اتفاق آن می‌شود که مسؤولان و سرداران جوان جبهه همچون همت، باکری، خرازی، زین‌الدین، وزوایی، ورامینی، باقری و.... همه از همین بدنه دانشجویی برخاسته باشند.
اما روی کارآمدن دولت سازندگی و بسته شدن فضای سیاسی در کشور و به تبع در دانشگاه‌ها باعث تغییر مساله در فضای دانشگاه می‌شود. در این برهه «آزادی» به مساله اول جریان دانشجویی تبدیل می‌شود. در این بین رهنمود‌های حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای نیز یاریگر جریان دانشجویی می‌شود. رهبر معظم انقلاب در دانشگاه علم و صنعت لب به سخن می‌گشایند و می‌فرمایند: «بنده دلم می‌خواهد این جوانان ما، شما دانشجویان؛ چه دختر، چه پسر و حتی دانش‌آموزان مدارس، روی این ریزترین پدیده‌های سیاسی دنیا فکر کنید و تحلیل بدهید. گیرم که تحلیلی هم بدهید که خلاف واقع باشد؛ باشد! خدا لعنت کند آن دست‌هایی را که تلاش کرده‌اند و می‌کنند که قشر جوان و دانشگاه ما را غیرسیاسی کنند. کشوری که جوانانش سیاسی نباشند؛ اصلا توی باغ مسائل سیاسی نیستند، مسائل سیاسی دنیا را نمی‌فهمند، جریان‌های سیاسی دنیا را نمی‌فهمند و تحلیل درست ندارند. مگر چنین کشوری می‌تواند بر دوش مردم، حکومت و حرکت و مبارزه و جهاد کند؟! بله! اگر حکومت استبدادی باشد، می‌شود. حکومت‌های مستبد دنیا، صرفه‌شان به این است که مردم سیاسی نباشند؛ مردم درک و تحلیل و شعور سیاسی نداشته باشند اما حکومتی که می‌خواهد به دست مردم کارهای بزرگ انجام دهد؛ نظام را می‌خواهد با قدرت بی‌پایان مردم به سر منزل مقصود برساند و مردم را همه چیز نظام می‌داند، مگر مردمش - بویژه جوانان و بالاخص جوانان دانشجویش- می‌توانند غیرسیاسی باشند؟! مگر می‌شود؟! عالم‌ترین عالم‌ها و دانشمندترین دانشمندها را هم، اگر مغز و فهم سیاسی نداشته باشد، دشمن با یک آبنبات ترش می‌تواند به آن طرف ببرد، مجذوب خودش کند و در جهت اهداف خودش قرار دهد. این نکات ریز را باید جوانان ما درک کنند».6
بینش عمیق رهبر انقلاب در آن مقطع از خمودگی در فضای دانشگاه جلوگیری کرد اگرچه برخی تمام تلاش خود را کردند تا تعریف غلطی از آزادی و فعالیت سیاسی نشان دهند و با نگاه خاص خود به جریان دانشجویی بخشی از این جریان را با خود به ناکجاآباد سیاست کشاندند.
اما مساله سوم جریان دانشجویی که با ورود به دهه 80 خود را نمایان کرد؛ مساله «عدالت» بود؛ چنانکه رهبری در دیدار با دانشجویان بر این مساله تاکید کردند و فرمودند: «امروز سرآغاز فهرست بلند مسائل کشور، مساله عدالت است. دانشجوى جوان اگر چه خود برخاسته از قشرهاى مستضعف جامعه هم نباشد، به عدالت اجتماعى و پر کردن شکاف‌هاى طبقاتى به چشم یک آرزوى بزرگ و بىبدیل مىنگرد. این احساس و انگیزه در دانشجو پر ارج و مبارک است و مىتواند پایه قضاوت‌ها و برنامههاى عملى او براى حال و آینده باشد. اگر عدالت - عدالت واقعى و ملموس و نه فقط سخن گفتن از عدالت - آرزو و آرمان و هدف برنامهریزىهاست، پس باید هر پدیده ضد عدالت در واقعیات کشور مورد سوال قرار گیرد».7
این سخنان مساله اساسی جنبش دانشجویی در آن دهه را به عدالت چرخاند و دال مرکزی همه گفتارها و رفتارهای جریان دانشجویی نیز عدالت بود و به تعبیری می‌توان مطرح شدن شعارهای عدالت‌محور پیش از انتخابات سال 84 را نیز تا حدود زیادی بسته به شکل‌دهی این نظم گفتمانی از سوی جریان دانشجویی دانست.
بدین ترتیب 3 ویژگی استقلال‌طلبی، آرمانگرایی و عدالتخواهی به سه عنصر پایه شکل‌دهنده جریان دانشجویی بدل شد. به‌طوری که رهبری در مورد هویت جنبش دانشجویی اینگونه می‌فرمایند: «در تمام دوران‌های مختلف، در طول انقلاب، حوادث گوناگون، لحظه‌های حساس و خطیر، حضور دانشجویان مؤمن، متعهد، عدالتخواه و باگذشت، توانسته فضا را در جهت صحیح هدایت کند. این برداشت من از جنبش دانشجویی و نگاه من به جنبش دانشجویی است: ضد استکباری، ضد فساد، ضد اشرافیگری، ضد حاکمیت تجمل‌گرایانه و زورگویانه، ضدگرایش‌های انحرافی؛ اینها خصوصیات جنبش دانشجویی است».8
جریان دانشجویی اما به مجردی که نتواند برای خود مساله مناسبی را تعریف کند کارکرد خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند آن نقش پیشگامی را به نحو احسن به انجام برساند. رهبر معظم انقلاب در پیامی که سال گذشته به تشکل‌های دانشجویی داشتند9 خواستار تلاشی مالک اشتروار و بصیرتی عمارگونه شدند. ایشان در سخنرانی اخیر خود در جمع تشکل‌های دانشجویی نیز با اشاره به سخن یکی از دانشجویان فرمودند: «یکى از دوستان هم گفتند که خواب از چشم دانشجویان ربوده شده. این خیلى خوب است؛ واقعاً اگر چنانچه اینجور باشد که نگرانى‌‌ها دانشجو را اینجور حساس بکند؛ البته امیدواریم خوابتان را به‌موقع و کامل انجام بدهید! این تعبیرِ «خواب از چشم ربوده شدن» تعبیر خوبى است؛ اگر واقعاً اینجور باشد، ما خیلى خرسند می‌شویم. این حالت نگرانى و دغدغه نسبت به حوادث، موجب می‌شود که با چشم باز مسائل را نگاه کنید».10
مساله امروز اما در جریان دانشجویی بسته به متن دانشگاه است. مساله‌ای که پیرامونش مسائل بیشماری تعریف شده و جریان دانشجویی کشور باید نسبت بدان دغدغه‌مند باشد. این مساله از یک نظم سه‌گانه‌ای در اقتصاد مقاومتی، فرهنگ اسلامی و پیشرفت علمی حاصل می‌شود که دال مرکزی همه آنها پیشرفت درونزاست. آنچه امروز باید نسبت به تحقق آن دغدغه‌مند بود «پیشرفت درونزا» است که از متن دانشگاه بیرون می‌آید.
امروز چشمان جریان دانشجویی باید بیدار باشد که ارزش‌ها دچار استحاله نشود و نگاه توسعه‌طلبانه برونزا استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را مورد خدشه قرار ندهد. تغییر ماهوی در ارزش‌ها می‌تواند همه مسائل جریان دانشجویی را با لطمات جدی مواجه کند. چه استقلال، چه آزادی و چه عدالت! وقتی مساله پیشرفت درونزا به عنوان مساله اصلی جریان دانشجویی تعریف شد؛ تولید علم متناسب با نیاز کشور در دستور کار دانشگاه قرار می‌گیرد و اقتصاد دانش بنیان- تولید ثروت از مسیر تولید علم- دغدغه همه دانشگاهیان خواهد شد؛ مقابله با فساد اقتصادی و تثبیت اقتصاد مقاومتی مد نظر قرار خواهد گرفت و سنسورهای جریان دانشجویی نسبت به هر حرکتی که استقلال فکری، سیاسی و اقتصادی را مورد خدشه قرار می‌دهد، تکان خواهد خورد.
ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ
پی‌نوشت
1- حضرت امام خمینی(ره): رسالت انجمن‌های اسلامی رسالت انبیاست.
2- شهید بهشتی(ره): دانشجو موذن جامعه است؛ اگر خواب بماند نماز امت قضا می‌شود.
3- رهبر معظم انقلاب: انجمن‌های اسلامی موتورهای پیش‌برنده جامعه‌اند. 13 اسفند 1383؛ دیدار اعضای اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه‌های سراسر کشور
4- بیانات در دیدار رمضان دانشجویان (1/5/93)
5- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان به مناسبت «روز ملی مبارزه با استکبار» 12/8/1372
6- بیانات در دیدار تشکل‌های دانشجویی 15/9/75
7- بیانات رهبر انقلاب در جلسه با اعضای جنبش عدالتخواه دانشجویی، سال 1381
8- پیام رهبر انقلاب به تشکل‌های دانشجویی، 23/11/92
9- روایت حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای از تاریخچه جنبش دانشجویی، 16/9/88
10- بیانات در دیدار دانشجویان، 1/5/93