عبدالباری عطوان*: گروه‌های کاری منشعب‌شده از دولت‌های موسوم به دوستان سوریه که 11 کشور هستند و 5 کشور عربی مصر، عربستان، امارات، قطر و اردن در میان آنها حضور دارند، منقرض شده و به فراموشی سپرده شدند. این اتفاق در زمانی صورت گرفت که اولویت‌ها تغییر کرده و «دولت اسلامی» [داعش] و سایر گروه‌های افراط‌گرای اسلامی مانند جبهه النصره و احرار الشام محور توجهات و اولویت‌های اصلی شده و اولویت دمشق کنار زده شد. در همین راستا نشستی از سوی نمایندگان این گروه دو روز قبل در سطح سفرا برگزار شد که هیچ کس از آن اطلاع پیدا نکرد.  به اعتقاد من نشست آینده - البته اگر نشستی در کار باشد- در سطح کنسولگری‌ها و شاید هم دربانان سفارتخانه‌های کشورهای مربوط برگزار شود. ائتلاف ملی سوریه که در پی عقب‌نشینی دولت‌ها از به رسمیت شناختن آن نفس‌های آخر خود را می‌کشد، حتی از سوی بخش گسترده‌ای از ملت سوریه نیز طرد شده است، چرا که رهبران این جریان نتوانستند به سلاح‌هایی دست پیدا کنند که حفاظت از مناطق تحت سیطره آنها را تضمین کرده و هیبت و جایگاه قبلی آنها را نگه دارد. نقشه گروه‌های مسلح مخالف سوری به سرعت به نفع جریان‌های افراط‌گرا تغییر کرده و آنها با وجود اینکه هدف حملات هوایی آمریکا قرار گرفته‌اند، تعداد بسیار زیادی از مبارزان جدید را به حضور پذیرفته و بسیاری از عناصر جداشده از ارتش آزاد و برخی گروه‌های اعتدالگرای دیگر نیز به صفوف آنها پیوستند. این در حالی است که برخی دیگر از گروه‌ها که پیش‌تر در میان مخالفان معتدل بودند، راهکار سیاسی را تنها گزینه برون‌رفت از بحران کنونی دانسته و آمادگی خود را برای گفت‌وگو با دولت جهت رسیدن به این راه‌ حل و مبارزه در کنار دولت با گروه‌های تندرو بویژه دولت اسلامی اعلام کردند. کسانی که مقاله احمد معاذ الخطیب را در بازگشت از مسکو در رأس هیأتی متشکل از شخصیت‌های سیاسی و نظامی در صفحه فیسبوک وی مطالعه کنند، می‌بینند که پدیده تازه‌ای در میان مخالفان سوری ایجاد شده که متفاوت با ماهیت قبلی آن است و می‌خواهد در جایگاه ارتش آزاد قرار بگیرد. الخطیب در این مقاله تأکید کرده که آمادگی مذاکره با دولت برای رسیدن به راه حل بحران سوریه بعد از 4 سال را دارد. وی می‌افزاید که مقدمات لازم برای برپایی کنگره گفت‌وگوها بین دولت و مخالفان تحت عنوان ژنو 3 در حال انجام است و مذاکرات سیاسی مفید‌ترین و کم‌خسارت‌ترین گزینه به شمار می‌رود. وی در این مقاله به اشتباه خود اذعان کرده و می‌گوید من پیش‌تر فکر می‌کردم که دولتی وجود دارد که می‌تواند کشورمان را نجات دهد. نکته جالب توجه اینکه جریان جدید که مسکو را قبله خود قرار داده، مخالف یا جایگزین ائتلاف آزاد و دولت‌های عربی حامی آن مثل عربستان سعودی و قطر و امارات و ترکیه خواهد بود و این بدان معناست که نقش این کشورها در ماه‌ها و سال‌های آینده به صورت گسترده‌ای در پرونده سوریه کمرنگ خواهد شد. بروز پدیده «دولت اسلامی» با قدرت کنونی بنا به اذعان استفان دی مستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل در سوریه بیشتر معادلات سیاسی و نظامی عرصه میدانی را تغییر داده و نیروها و مفاهیم جدید و حتی روش کاری جدیدی را ایجاد کرده که بر محور بقای بشار اسد در چارچوب حل سیاسی بحران سوریه می‌چرخد. فرستاده جدید سازمان ملل در سوریه مأموریت خود را با ارائه طرح توقف درگیری‌ها در شهر حلب آغاز کرده تا مانع از سقوط آن از دست دولت اسلامی شود. این روند اذعان ضمنی به همکاری بین‌المللی با رهبران سوریه است. ما اعتقاد نداریم که آقای دی مستورا این طرح را بدون هماهنگی و موافقت واشنگتن و مسکو ارائه داده باشد، موافقت مقامات سوری برای مطالعه و بررسی آن به صورت مثبت نشانه‌ای از این موضوع است. همچنین ورود مصر به پرونده سوریه به عنوان شریک مسکو در دعوت به کنفرانس سیاسی مانند کنفرانس ژنو که شامل مخالفان و دولت سوریه باشد، به ‌معنای خالی کردن زیر پای مثلث عربستان سعودی، قطر و ترکیه است که پیش‌تر بر این پرونده سیطره داشتند. خبرهای درز کرده از تماس‌های مصر با روسیه در این زمینه از طریق وزارت خارجه دو کشور از هماهنگی با طرف‌های سوری حکایت دارد و نشان می‌دهد که جریان معارض جدید در سوریه احتمالاً به ریاست معاذ الخطیب و مشارکت جریان‌های وابسته به قدری جمیل و صالح مسلم رهبر حزب اتحادیه کردستان سوریه و شخصیت‌های جدا شده از ائتلاف سیاسی و نظامی مخالفان سوریه تشکیل شود. نشانه‌های طرح مذکور هنوز مبهم است اما محورهای کلی که بحث درباره آنها مطرح است، شامل ایجاد دولت انتقالی با اختیارات جدی برای مقابله با دولت اسلامی در سرزمین سوریه با ابقای بشار اسد، رئیس‌جمهور در قدرت و استمرار تسلط وی بر دستگاه‌های امنیتی و ارتش این کشور است. قرار است بعد از این مرحله کمیته اصلاح قانون اساسی کنونی تشکیل شود و پس از آن، انتخابات پارلمانی و
ریاست جمهوری برگزار شود. براساس طرح مذکور بشار اسد حق شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را
خواهد داشت.
*تحلیلگر مسائل راهبردی منطقه