بهزاد مهرکش: مهندس ناصر نوبری، دیپلمات باسابقه کشورمان و از کارشناسان عرصه بین‌الملل از جمله شناخته‌شده‌ترین منتقدان توافق ژنو است. اکنون با تمدید 7 ماهه مذاکرات شاید او بهترین کسی باشد که بتواند شرایط حاکم بر فضای هسته‌ای کشور را تحلیل کند. مهندس نوبری، تمدید 7ماهه مذاکرات را خسارتی بیشتر از توافق 6ماهه ژنو می‌داند. به اعتقاد نوبری همه این عقب‌نشینی‌های امروز و سیاست‌های تاخیری غرب برای لغو تحریم‌های ایران به خاطر اشتباه استراتژیک تیم هسته‌ای در انعقاد توافق ژنو است. از این رو تمدیدی که بر همان مبنا قرار داشته باشد خسارت‌بار‌تر خواهد بود و این تمدید می‌تواند کشور را بیش از 10 سال با تحریم‌ها بازی دهد.  
***
  آقای نوبری! شما از ابتدای توافق ژنو از اولین افرادی بودید که به صورت فنی و علمی و فارغ از نگاه‌های سیاسی به موضوع مذاکرات هسته‌ای پرداختید. اکنون با توجه به تمدید 7 ماهه مذاکرات که براساس آنچه اعلام شده است بر مبنای توافق ژنو صورت گرفت، این موضوع را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این اتفاقی که در حال حاضر در جریان مذاکرات صورت گرفته و منجر به تمدید آن شده است که من نام آن را سیاست تاخیری طرف مقابل می‌گذارم، موضوعی است که بنده از پارسال آن را پیش‌بینی کرده بودم. به عبارتی براساس آن اشتباه استراتژیکی که تیم مذاکره‌کننده در توافق ژنو مرتکب شد، ما پیش‌بینی می‌کردیم طرف مقابل درباره لغو تحریم‌ها با سیاست تاخیری عمل خواهد کرد و این اتفاقی بود که در تمدید مذاکرات ما شاهد آن بودیم که در حقیقت تمدید مذاکرات عملیاتی شدن پیش‌بینی تئوریک ما بود.
  برای یادآوری اشاره کوتاهی به محور اصلی انتقادات خود به توافق ژنو داشته باشید.
ببینید! طبق توافق ژنو ایران در یک گام کوتاه‌مدت اهرم اصلی را از دست داد و نگرانی اصلی طرف مقابل درباره پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران برطرف شد. به عبارتی پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران متوقف شد. این موضوعی بود که آنها نیز بارها با عناوینی چون «جهان امن‌تر شد» یا «امنیت اسرائیل بیشتر شد» درباره آن صحبت کردند. خب ما به تیم مذاکره‌کننده بارها گفتیم وقتی شما در گام اول نگرانی اصلی طرف مقابل را برطرف می‌کنید اما 6 ماه تا یک سال منتظر می‌مانید تا آنها نگرانی شما را برطرف کنند، قطعا طرف غربی درباره رفع نگرانی ما که همان لغو تحریم‌هاست، به صورت تاخیری عمل می‌کند. نکته قابل توجه در این بین اینکه طرف غربی این سیاست را متوقف نکرده و ادامه خواهد داد. این بهانه نیز همواره به بهانه‌های مختلف مطرح خواهد شد و علت این موضوع عدم وجود توازن استراتژیک در توافق ژنو است، چرا که برداشتن اهرم اصلی ما در مذاکرات باید به صورت همزمان با اهرم اصلی آنها انجام می‌گرفت نه با فاصله چند ماهه و یکساله.
  تیم مذاکره‌کننده درباره علت عدم چنین اقدامی در مذاکرات چه توجیهی داشت؟
خب! آنها می‌گفتند ما می‌خواهیم اعتمادسازی کنیم. این سیاست اعتمادسازی غلط است. اعتمادسازی یعنی اهرم دست خودت را از دست بدهی و بعد برای گرفتن امتیاز از طرف مقابل مجبور به التماس شوی؟! قاعدتا طرف غربی امتیاز نخواهد داد. اکنون به نظر می‌رسد با توجه به اشتباه استراتژیک دوستان دیپلماسی در توافق ژنو، طرف مقابل بیش از 10 سال ما را با تحریم‌ها بازی خواهد داد. من باز هم تاکید می‌کنم ما با یک سیاست فوری اهرم اصلی خود و مهم‌ترین نگرانی آنها را گذاشتیم زمین ولی آنها چون دیگر نگرانی ندارند، درباره رفع نگرانی‌های ما با سیاست تاخیری عمل می‌کنند. من شما را ارجاع می‌دهم به حرف‌های وزیر خارجه آمریکا که گفت مگر احمق هستیم که شرایط فعلی را از دست دهیم؟ جان کری عصاره تحلیلش را ارائه داد. اوباما هم گفت خبر خوب آن است که برنامه هسته‌ای ایران متوقف شده و ساختار تحریم‌ها نیز حفظ شده است، موضوعی که جان کری نیز به آن اشاره کرد.
  با این حساب آیا می‌توان گفت توافق هسته‌ای نه تنها به هدفی که بیان شد نرسید، بلکه دقیقا مسیری در جهت مخالف آن را طی کرده است؟
دقیقا همینطور است. ببینید! هدف از مذاکرات این بود که تحریم‌ها لغو شود اما این موضوع و تمدید مجدد آن تاکنون باعث تاخیر در برداشته شدن تحریم‌ها شده است. باید این موضوع به مردم گفته شود که آنچه تاکنون باعث این تاخیر شده است، ریشه در توافق ژنو دارد. قطعا تا زمانی که تیم مذاکره‌کننده به اشتباه استراتژیک خود پی نبرد و آن را اصلاح نکند، این سیاست تاخیری طرف غربی ادامه خواهد داشت. اکنون سوال اساسی از تیم مذاکره‌کننده این است که چرا مذاکرات هفته اخیر را قبل از سوم آذرماه پارسال یعنی قبل از انعقاد توافق ژنو مطرح نکردید؟ ببینید! 2 موضوع در مذاکرات اخیر مطرح شد. تعیین‌تکلیف چگونگی لغو تحریم‌های ایران و تعیین‌تکلیف وضعیت غنی‌سازی در ایران. خب! چرا نباید این موضوع در همان ابتدای مذاکرات مطرح شود؟ این اشتباه اساسی تیم مذاکره‌کننده بود که ابتدا این 2 مساله اصلی را تعیین‌تکلیف نکرد و بعد وارد جزئیات شد، درحالی که آن موقع هنوز چیزی را غلاف نکرده بودیم و قطعا قدرت چانه‌زنی بیشتری داشتیم. یعنی همان شرایطی که آقای نتانیاهو آمد در سازمان ملل و عکس نزدیک شدن ایران به بمب اتم را کشید. خب غرب نگران بود و باید همان موقع که آنها نیز بیشتر عجله داشتند به توافق برسند، روی این 2 مساله اصلی که ذکر شد بحث می‌کردند. کلاهی که آمریکایی‌ها سر ما گذاشتند این بود که آمدند توافق هسته‌ای را تحت عنوان 2 گام مطرح کردند. گام کوتاه‌مدت و گام بلند‌مدت. در گام کوتاه‌مدت تمام اهرم‌های ما را گرفتند و برنامه هسته‌ای ایران را متوقف کردند و در حقیقت تمام نگرانی‌های اصلی خود را در گام اول بر طرف کردند اما حالا ما افتادیم دنبال این موضوع که نگرانی‌های ما را برطرف کنید خب آنها هم با سیاست‌های تاخیری در این زمینه برخورد می‌کنند چرا که نگرانی‌های اصلی آنها به طور کامل رفع شده است.
  یک مساله دیگری هم که مطرح است اینکه این توافق ژنو که شما نیز به درستی آن را منشأ همه عقب‌نشینی‌ها و سیاست‌های تاخیری طرف مقابل عنوان کردید، اکنون مبنای تمدید 7ماهه مذاکرات شده است. با این حساب ژنو خسارت‌بار‌تر است یا تمدید 7 ماهه مذاکرات بر پایه ژنو؟
جالب است که آقایان سعی دارند این تمدید 7 ماهه را هم به عنوان یک دستاورد بزرگ(!) تلقی کنند. در حالی که این تمدید یک شکست بزرگ است و از ژنو هم شکست بزرگ‌تری محسوب می‌شود. ببینید! آقای ظریف بلافاصله بعد از توافق ژنو در مصاحبه‌ای اعلام کرد با توافق ژنو ظرف یک‌سال همه تحریم‌ها برداشته خواهد شد. این عین جمله آقای ظریف است. حالا یک‌سال گذشته و هیچ اتفاقی نیفتاده و 7 ماه نیز تمدید شده است. خب! براساس توافق ژنو که جان کری آن را ضامن امن شدن جهان و اسرائیل عنوان کرد ما در قبال تعطیلی برنامه هسته‌ای قرار است بخشی از دارایی‌های بلوکه شده «خود» را بگیریم. این عصاره توافق ژنو است. خب اگر این یک معاهده خوب است، اگر ادامه پیدا کند قطعا برای ایران خوب خواهد بود. اینکه آنها به طور مداوم پول‌های ما را بلوکه کنند و جزئی از آن را به صورت اقساط پرداخت کنند که در نحوه این پرداخت و وصول آن نیز اما و اگر موجود است. اگر این معاهده موفقیت‌آمیز است بگذارید ادامه پیدا کند. در صورتی که خودشان هم می‌دانند این توافق عین یک شکست است. اکنون قرار است همین فرمول در این 7 ماه نیز اجرا شود. خب این عین ضرر است. می‌گفتند در این یک‌سال این ضرر را تحمل کنید که اعتمادسازی شود و در نهایت کل تحریم‌ها برداشته شود اما قرار نبود این روند خسران‌آور 7 ماه دیگر هم ادامه پیدا کند که ضرر بزرگ‌تری نسبت به ضرر اولیه است.
  با این اوصاف حداقل اقدامی که در تمدید 7 ماهه مذاکرات باید لحاظ می‌شد را چه می‌دانید؟
حداقل کار چانه‌زنی درباره نحوه آزادسازی و میزان پول‌های بلوکه شده ما است. می‌گفتند شما دنبال بده بستان در توافق ژنو نباشید و این توافق نهایتا یکساله است و بعد از آن کل تحریم‌ها قرار است لغو شود اما قرار نبود همین توافق خسران‌آور ادامه‌دار شود. خب حالا که این اتفاق افتاد حداقل درباره نحوه آزادسازی پول‌های بلوکه شده و مقدار آن باید چانه‌زنی صورت می‌گرفت اگرنه صرف تمدید، یک خسران بزرگ است. تداوم این معادله عین ضرر است، این تمدید 7 ماهه خسرانش بیشتر از توافق اولیه 6 ماه است.
  بعد از تمدید 7 ماهه مذاکرات وزرای خارجه ایران و آمریکا 2 نشست خبری جداگانه گذاشتند و نشست جان‌کری با توهین‌هایی همراه بود که گفت جهان بعد از توافق ژنو امن‌تر شده است اما از آن سو مواضع هم‌سطحی از سوی آقای ظریف دیده نشد. ارزیابی شما از این روند که در گذشته نیز شاهد آن بوده‌ایم، چیست؟
بله! متاسفانه این 2 نشست نیز مانند توافق ژنو متوازن نبود. یعنی مواضع آقای کری کاملا از موضع قدرت بود و گفت برنامه هسته‌ای ایران را متوقف کردیم و در عین حال ساختار تحریم‌ها را نیز حفظ کردیم و بسیاری دیگر از صحبت‌ها درباره رآکتور اراک و... و در نهایت هم گفت مگر ما احمق هستیم که این شرایط را ادامه ندهیم؟ اما از آن طرف متاسفانه و بازهم متاسفانه وزیر امور خارجه ما آقای ظریف به جای اینکه او نیز از موضع طلبکارانه صحبت کند، کاملا از موضع توجیه شرایط موجود صحبت کرد. خب آقای ظریف باید سوار این جمله جان‌کری که گفت ایران به تمام تعهدات خودش عمل کرده، می‌شد و از موضع طلبکارانه سخن می‌گفت و اشاره می‌کرد که طرف مقابل با زیاده‌خواهی توافق را به عقب انداخت اما متاسفانه آقای ظریف نه تنها چنین موضعی نگرفت بلکه در صدد توجیه اتفاقی که افتاده است، بود و می‌خواست بگوید همه چیز خوب است و پیشرفت کرده است.
  به عنوان سوال آخر نظر شما درباره تیتر روزنامه «وطن امروز» با عنوان «هیچ»، روز پس از تمدید 7 ماهه مذاکرات چیست؟
به یقین روزنامه «وطن‌امروز» بین مجموعه روزنامه‌های کشور در قبال مساله ملی هسته‌ای در همه مقاطع از همه روزنامه‌ها حرفه‌ای‌تر عمل کرده است. از جمله در همین مقطع تمدید 7 ماهه مذاکرات که به نظر من اقدام شما بسیار ارزشمند بود. بنده با تحلیلی که در این زمینه داشتم خیلی فراتر از «هیچ» را بیان داشتم و به آن اعتقاد دارم. من حتی این تمدید را خسران می‌دانم تا هیچ و شما با تخفیف این موضوع را صفر مدنظر قرار داده‌اید. بنده به عنوان یک دیپلمات و ژورنالیست «وطن امروز» را حرفه‌ای‌ترین روزنامه در موضوع ملی هسته‌ای و در تمام مقاطع زمانی آن می‌دانم و اقدامات شما را در راستای تقویت منافع ملی ارزیابی می‌کنم.