سیداسماعیل یاسینی*: رفتار اخیر دولت عربستان در جهت کاهش ندادن میزان تولید نفت و متعاقب آن کاهش کم‌سابقه بهای نفت در بازار جهانی و عدم واکنش صحیح اوپک به این موضوع، ابعاد و پیامدهای مهمی دربردارد.
پادشاهی عربستان در این جنگ نفتی 2 هدف عمده دارد؛ اول، به اعتقاد برخی تحلیلگران ایجاد فشار بر جریان تولید نفت شیل- که اگر بخواهد با منابع متعارف نفتی رقابت کند باید با قیمت بیشتری فروخته شود- در خارج از بازار جهانی نفت. هدف دوم و مهم‌تر، فشار بر 2 رقیب اصلی عربستان و آمریکا، ایران و روسیه است، کشورهایی که از بشار اسد در جریان جنگ داخلی سوریه حمایت کرده‌اند.
تبعات اقتصادی و سیاسی این اقدام برای عربستان
کاهش شدید قیمت نفت، اگرچه ممکن است اهداف سیاسی و اقتصادی عربستان‌سعودی را در کوتاه‌مدت تأمین کند، اما بدون تردید تبعات زیانبار سیاسی و اقتصادی را در طولانی‌مدت برای این کشور به همراه خواهد داشت.
اگرچه علی النعیمی، وزیر نفت عربستان با اطمینان از عدم آسیب‌پذیری اقتصاد کشورش در قبال کاهش قیمت نفت سخن گفته است اما کارشناسان اقتصادی بازار بورس عربستان روز سه‌شنبه 16 دسامبر 2014 را با توجه به سقوط بی‌سابقه شاخص بورس عربستان به کمترین میزان خود در 6 سال گذشته «سه‌شنبه سیاه» نامیدند. در پی کاهش قیمت نفت و هراسان شدن سرمایه‌گذاران عربستانی، شاخص بورس عربستان با  73/7 درصد کاهش به 3/7330 واحد رسید.
به لحاظ اقتصادی، برخی تحلیلگران بر این باورند در میدان کاهش قیمت‌ها، عربستان که در سال‌های گذشته ذخیره بزرگی اندوخته بود، بیش از 8 برابر ایران از درآمدهای ارزی‌اش کاسته خواهد شد. اگر ایران باید زیان‌هایش از بابت کاهش حدود 40 دلاری هر بشکه نفت در عدد حدود یک میلیون ضرب کند، عربستان باید زیان ناشی از کاهش بهای هر بشکه نفت را 8 برابر بیشتر بپردازد.
نمود بارز تأثیرات مهلک اقتصادی کاهش بهای نفت را می‌توان در بودجه‌ریزی عربستان برای سال 2015 مشاهده کرد. کابینه عربستان‌سعودی، روز پنجشنبه 25 دسامبر 2014 در جلسه‌ای بودجه سال 2015 این کشور را تصویب کرد. بودجه‌ای که با افزایش اندک هزینه‌ها و کاهش شدید درآمدها به دلیل کاهش بهای نفت همراه بود. درآمدهای عربستان‌سعودی در سال 2015 با 39 میلیارد دلار کسری همراه خواهد بود. نشانه این فشار اقتصادی را می‌توان در سخنان وزیر اقتصاد عربستان مشاهده کرد، وی اعلام کرد دولت تلاش خواهد کرد تا حقوق، دستمزد و کمک‌هزینه‌ها- که 50 درصد هزینه‌های دولت را تشکیل می‌دهند- را تا حد امکان کاهش دهد.
تبعات خطرناک سیاست نفتی اخیر عربستان، تنها محدود به پیامدهای اقتصادی نیست بلکه در زمینه سیاسی نیز این سیاست تبعات غیرمنتظره و خطرناکی را برای سعودی‌ها به همراه خواهد داشت. «عربستان‌سعودی یک بازی خطرناک را شروع کرده است. شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد ایران و روسیه تحت فشارهای اقتصادی، رفتارهای خود را تغییر دهند. همچنین این سیاست عربستان ممکن است نتیجه معکوس بدهد و ایران و روسیه را در مقابله با این کشور جدی‌تر کند».
عربستان تا کجا بازی نفتی را ادامه خواهد داد؟
برای پاسخ به این سوال که سیاست نفتی عربستان مبنی بر عدم کاهش میزان تولید نفت تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد، باید عوامل متعددی را مورد بررسی قرار داد. در واقع پاسخ به این سوال باید در 2 مقطع کوتاه‌مدت و بلندمدت بررسی شود. همان‌طور که گفته شد، عربستان اهداف سیاسی و اقتصادی مهمی را در بازی نفتی خود در کوتاه‌مدت دنبال می‌کند. به لحاظ سیاسی، سعودی‌ها نشان داده‌اند که برای حفظ نفوذ و جایگاه خود در معادلات منطقه حاضرند هزینه‌های سنگینی را بپردازند، حتی اگر تبعات اقدامات‌شان، دامن خود آنها را نیز بگیرد. در واقع پیروزی در جنگ‌های نیابتی جاری در منطقه برای مقامات سعودی اهمیت استراتژیک دارد و چه‌بسا در این میان حاضر باشند از برخی منافع اقتصادی خود نیز بگذرند. به لحاظ اقتصادی اگر بخواهیم مبنای تصمیم دولت در این زمینه را مواضع اخیر علی النعیمی، وزیر نفت عربستان قرار دهیم، به نظر می‌رسد سعودی‌ها حداقل در کوتاه‌مدت برنامه‌ای برای کاهش تولید نفت نخواهند داشت و با راهکارهایی از جمله افزایش حفاری نفتی، با پدیده کاهش بهای نفت و محدودیت‌های اقتصادی آن مقابله خواهند کرد.  اما در بلندمدت قضیه به کلی متفاوت است و سعودی‌ها نه می‌خواهند و نه می‌توانند به بازی کاهش نفت در طولانی‌مدت ادامه دهند. استفاده از اهرم‌های اقتصادی در بازی‌های سیاسی اصولاً عمر طولانی ندارد و بازیگران نمی‌توانند از برگ برنده‌های خود برای یک دوره طولانی‌مدت استفاده کنند زیرا از یک‌سو هم اعتبار این برگ برنده‌ها به تدریج از بین می‌رود و هم طرف‌های مقابل امکان مقابله با این برگ‌ها را خواهند داشت. ورود به یک رقابت خطرناک نفتی با ایران و روسیه، ممکن است تبعات ناگوار و غیرقابل پیش‌بینی برای عربستان‌سعودی به همراه داشته باشد.
به لحاظ اقتصادی نیز امکان تحمل قیمت‌های پایین نفت برای کشوری مانند عربستان‌سعودی که یک اقتصاد کاملاً وابسته به نفت دارد، چندان ساده نخواهد بود. در واقع بازی کاهش قیمت نفت ممکن است قیمت این ماده مهم و استراتژیک را به حدی برساند که سعودی‌ها نیز با چالش‌های جدی مواجه شوند. کارشناسان نفتی معتقدند اگرچه عربستان قیمت‌های کنونی نفت را می‌تواند تحمل کند اما با رسیدن نفت به بشکه‌ای ٤٠ دلار زیان‌های اساسی به این کشور وارد می‌شود. به گزارش شبکه خبری ‌ان‌بی‌سی آمریکا، کریس فالکنر، مدیرعامل شرکت بریتلینگ انرژی، اعلام کرد عربستان برای حفظ سطح تولید سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در سطح ٣٠ میلیون بشکه در روز تلاش می‌کند اما باید دانست که حتی بزرگ‌ترین‌ صادرکننده نفت جهان، یعنی عربستان آستانه تحملی دارد. فالکنر گفت: به نظر من قیمتی که عربستان را مجبور به واکنش خواهد کرد ٤٠ دلار برای هر بشکه نفت است، آنها هر چیزی که دوست دارند می‌توانند بگویند اما در پایان نمی‌توانند برای همیشه پول تزریق کنند و درآمد نداشته باشند. نشانه‌های آسیب‌های اقتصادی کاهش قیمت نفت از هم‌اکنون در بودجه‌ریزی عربستان‌سعودی برای سال 2015 میلادی مشهود است. «عربستان‌سعودی برای سال مالی 2015 یک کسری بودجه عظیم را پیش‌بینی کرده است. بنابر اعلام شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز آل‌سعود، میزان کسری بودجه عربستان در سال آینده میلادی، رقم 6/38 میلیارد دلار خواهد بود». همچنین در حالی که عربستان‌سعودی هر ساله قیمت نفت را در بودجه پایین‌تر از قیمت بازار در نظر می‌گرفت، در شرایط کنونی بنابر پیش‌بینی تحلیلگران اقتصادی، قیمت نفت در بودجه 2015 عربستان بین 55 تا 63 دلار در نظر گرفته شده است که با قیمت کنونی نفت در بازار برابری می‌کند. همین مساله نشان می‌دهد کاهش بیشتر قیمت نفت، چالش‌های مهمی را برای دولت عربستان در سال آینده میلادی به همراه خواهد داشت.
اگرچه برخی مقامات اقتصادی عربستان‌سعودی مدعی هستند با استفاده از ذخایر عظیم ارزی می‌توانند کسری بودجه سال 2015 را جبران کنند اما تداوم این کسری بودجه‌ها قطعاً مطلوب دولت عربستان نخواهد بود و محدودیت‌های اقتصادی جدی را بر این کشور تحمیل خواهد کرد.
*کارشناس ارشد دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی