ند پارکر، بابک دهقان‌پیشه و ایزابل کولز: نگاه مراقب یک ژنرال با موی جوگندمی از روی چند تابلوی تبلیغات در مرکز بغداد، به سراسر پایتخت عراق دوخته شده است. هرچند این فرمانده نظامی، عراقی نیست. وی ایرانی است.
این پوسترها تازه وارد عراق شده و منعکس‌کننده نفوذی است که ایران هم‌اکنون در بغداد دارد.
عراق یک کشور عمدتا عرب است. شهروندانش، چه شیعیان چه سنی‌ها، همواره به ایران، کشوری فارس‌زبان در شرق، بی‌اعتماد بوده‌اند ولی در شرایطی که بغداد تلاش می‌کند با گروه افراط‌گرای سنی داعش مبارزه کند، بسیاری از شیعیان عراق هم‌اکنون به ایران، یک حکومت مذهبی شیعه، به عنوان متحد اصلی خود چشم دوخته‌اند.
بویژه اعتماد شیعیان عراق به شبه‌نظامیان قدرتمند مورد حمایت ایران که از زمان ترک خدمت گسترده نیروهای ارتش عراق در تابستان گذشته، سکان امور را در دست گرفته‌اند، افزایش یافته است.
ده‌ها گروه شبه‌نظامی در چارچوب یک شاخه مخفیانه دولت عراق موسوم به «کمیته بسیج مردمی» یا «حشد شعبی»، متحد شده‌اند. این نهاد رسمی که توسط نوری مالکی، سلف حیدرالعبادی، نخست‌وزیر عراق تشکیل شد، هم‌اکنون نقش اصلی را در بسیاری از عملیات امنیتی این کشور ایفا می‌کند. این گروه با توجه به جایگاهش در شبکه ارتباطی بین تهران، دولت عراق و شبه‌نظامیان، بیش از پیش در تعیین آینده این کشور، نفوذ دارد. تاکنون اطلاعات چندانی درباره این نیرو در دست نبود ولی در یک رشته مصاحبه‌ها با رویترز، شخصیت‌های مهم عراق داخل «حشد شعبی» نحوه همکاری گروه‌های شبه‌نظامی، بغداد و ایران و نقشی که مستشاران ایرانی هم داخل این گروه هم در خطوط مقدم ایفا می‌کنند، تشریح کرده‌اند.
2 شخصیت ارشد سازمان بدر، احتمالا قدرتمندترین گروه شبه‌نظامی شیعه و فرمانده یک گروه شبه‌نظامی نسبتا جدید موسوم به «سرایا الخراسانی» از جمله افرادی هستند که با رویترز صحبت کرده‌اند.
در مجموع، حشد الشعبی بر ده‌ها گروه نظارت و فعالیت آنها را هماهنگ می‌کند. افراد خودی می‌گویند بیشتر گروه‌ها به درخواست آیت‌الله علی سیستانی، مرجع بزرگ شیعیان عراق برای سلاح در دست گرفتن لبیک گفتند ولی آنها همچنین به رهنمودهای مذهبی آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر عالی ایران به عنوان یکی از عوامل مهم تصمیم خود برای مبارزه و - همانطور که به آن نگاه می‌کنند - دفاع از عراق، استناد می‌کنند.
«هادی العامری»، رهبر سازمان بدر در گفت‌وگو با رویترز اعلام کرد: «اکثر ما اعتقاد داریم آیت‌الله خامنه‌ای از همه شرایط به عنوان یک رهبر اسلامی برخوردار است. وی رهبر نه فقط ایرانی‌ها بلکه امت اسلامی است. من چنین اعتقادی دارم و به آن افتخار می‌کنم».
عامری تاکید کرد تناقضی بین نقش وی به عنوان یک رهبر نظامی و سیاسی عراقی و وفاداری وی به آیت‌الله خامنه‌ای وجود ندارد.
وی گفت: «آیت‌الله خامنه‌ای برای منافع مردم عراق اولویت قائل است».
«جمال جعفر محمد» ملقب به «ابومهدی المهندس»، یکی از فرماندهان سابق بدر که زمانی علیه صدام توطئه کرد و مقامات آمریکایی، وی را به دست داشتن در بمبگذاری سال 1983 در سفارت این کشور در کویت متهم کرده‌اند، رهبری حشد شعبی را برعهده دارد.
مقامات عراقی می‌گویند مهندس، دست راست ژنرال قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه [پاسداران] ایران است. مهندس از سوی برخی مبارزان شبه‌نظامی به عنوان «فرمانده همه نیروها» که «کلامش همچون شمشیری بالای سر همه گروه‌هاست»، ستایش شده است.
گروهی که وی هدایت می‌کند، به هماهنگ کردن همه چیز از پشتیبانی گرفته تا عملیات نظامی علیه داعش، کمک می‌کند. اعضای این گروه می‌گویند دوستی نزدیک مهندس هم با سلیمانی هم با عامری به این همکاری کمک می‌کند.
به گفته «معین الکاظمی»، یکی از رهبران سازمان بدر در غرب بغداد، بیش از 20 سال است این افراد یکدیگر را می‌شناسند. کاظمی اعلام کرد: «اگر ما به این سوابق نگاه کنیم، این به طور قابل توجهی به سازماندهی حشد شعبی و تشکیل نیرویی که به پیروزی دست یافت، کمک کرد؛ پیروزی‌ای که 250 هزار سرباز (عراقی) و 600 هزار پلیس وزارت کشور نتوانستند به آن دست یابند».
کاظمی اعلام کرد تیم اصلی رهبری معمولا پیش از عملیات نظامی بزرگ، به مدت 4-3 هفته رایزنی می‌کردند. وی افزود: «ما از همه جهات به نبرد نگاه می‌کنیم، نخست میدان نبرد را مشخص می‌کنیم... اینکه چگونه ماموریت‌ها را بین گردان‌های حشد شعبی توزیع کنیم، با فرماندهان گردان‌ها رایزنی کنیم و پشتیبانی انجام دهیم».
کاظمی گفت: ژنرال سلیمانی «از ابتدا تا پایان نبرد، در مرکز فرماندهی عملیات شرکت می‌کند و آخرین کاری که (وی) انجام می‌دهد، عیادت از مجروحان جنگ در بیمارستان است». مقامات عراقی و کرد، تعداد مستشاران ایرانی را در عراق بین 100 تا چند صد نفر - کمتر از 3 هزار افسر آمریکایی که نیروهای عراقی را آموزش می‌دهند ـ اعلام کرده‌اند. با این حال از بسیاری جهات، ایرانی‌ها، نیرویی بسیار بانفوذتر هستند.
مقامات عراقی می‌گویند دخالت ایران ناشی از اعتقاد این کشور است که داعش، خطری فوری برای اماکن مقدس شیعیان نه تنها در عراق بلکه در ایران است. این اماکن مقدس در هر دو کشور، بویژه در عراق، در بین مقدس‌ترین اماکن برای شیعیان است. مقامات عراق می‌گویند ایرانی‌ها به سازماندهی نیروهای شبه‌نظامی و داوطلبان شیعه پس از درخواست آیت‌الله سیستانی از عراقی‌ها برای دفاع از کشور خود چند روز پس از تصرف شهر موصل در شمال عراق توسط داعش در ماه ژوئن گذشته، کمک کردند.
عبادی اعلام کرده ایران از روزهای نخست جنگ با داعش، سلاح و مهمات در اختیار داوطلبان شبه‌نظامی و نیروهای عراقی قرار داده است. آنها همچنین نیرو اعزام کرده‌اند.
چندین مقام کرد اعلام کردند زمانی که جنگجویان داعش اواخر تابستان به مرز ایران-عراق نزدیک شدند، ایران برای مبارزه با آنها، واحدهای توپخانه به عراق فرستاد. «فرید اسرسد»، یک مقام ارشد منطقه نیمه‌خودمختار کردستان عراق اعلام کرد نیروهای ایرانی اغلب با نیروهای عراقی همکاری می‌کنند. در شمال عراق، سربازان پیشمرگه کرد «به مسائل فنی همچون شناسایی اهداف در نبرد می‌پرداختند ولی در مورد شلیک راکت و توپ، ایرانی‌ها بودند که این کار را انجام می‌دادند».
کاظمی افزود: «مستشاران ایرانی در عراق درباره همه چیز از تاکتیک‌ها گرفته تا قرار دادن قابلیت‌های پهپاد و سیگنال از جمله تجسس الکترونیکی و ارتباطات رادیویی در اختیار گروه‌های شبه‌نظامی، کمک کرده‌اند».
وی گفت: «آمریکا همه این سال‌ها با ارتش عراق بود و هیچگاه به آنها یاد نداد از پهپاد استفاده کنند یا اینکه چگونه یک شبکه ارتباطی بسیار پیچیده را به کار گیرند یا اینکه چگونه ارتباطات دشمن را رهگیری کنند. حشد شعبی، با کمک مستشاران ایرانی هم‌اکنون می‌داند چگونه پهپاد بسازد و به کار گیرد».
سرایا الخراسانی، یکی از گروه‌های شبه‌نظامی شیعه است که به بهترین نحو نفوذ ایران را در عراق نشان می‌دهد. این گروه در سال 2013 در واکنش به درخواست آیت‌الله خامنه‌ای برای مبارزه با تکفیری‌های مسلح، ابتدا در سوریه و بعد در عراق تشکیل شد.
این گروه مسؤول نصب تابلوهای تبلیغاتی بغداد است که تصویر ژنرال سید حمید تقوی، یکی از اعضای سپاه [پاسداران] ایران را نشان می‌دهد. ژنرال تقوی که در بین شبه‌نظامیان به عنوان ابومریم شناخته می‌شد، ماه دسامبر در شمال عراق کشته شد. وی به قهرمانی برای بسیاری از مبارزان شیعه عراق تبدیل شده است.
«علی الیاسری»، فرمانده سرایا الخراسانی می‌گوید ژنرال تقوی «متخصص جنگ چریکی بود. مردم به وی به شکل جادویی نگاه می‌کردند».
در ویدئویی که بلافاصله پس از مرگ تقوی، توسط گروه خراسانی در اینترنت منتشر شد، این ژنرال ایرانی در میدان نبرد چمباتمه زده و در حالی که گلوله از بالای سر وی رد می‌شود، دستوراتی می‌دهد. در اطراف وی، مبارزان جوان عراقی با اسلحه‌های کلاشنیکف، خود را به زمین چسبانده‌اند. این ژنرال لباس نظامی چروک پوشیده است و رفتاری آرام و پدرانه دارد. بعدا در این ویدئو، وی مبارزان خود را جمع می‌کند و آنها را تشویق می‌کند برای حمله به مواضع، به جلو حرکت کنند.
ظرف 2 روز پس از سقوط موصل در دهم ماه ژوئن پارسال، ژنرال تقوی که از اعضای اقلیت عرب‌های ایران بود، همراه با نیروهای ارتش و سپاه [پاسداران] ایران به عراق سفر کرد. بلافاصله وی به تهیه راهی برای غافلگیر کردن داعش بیرون بلد در 50 مایلی (80 کیلومتری) شمال بغداد کمک کرد. دورانی که ژنرال تقوی با سرایا الخراسانی سپری کرد، نعمتی برای این گروه بود. تعداد اعضای این گروه از یکهزار و 500 نفر به 3 هزار نفر افزایش یافت. این گروه هم‌اکنون مجهز به توپخانه، مسلسل‌های سنگین و 23 خودروی نظامی هاموی است که بسیاری از آنها را از داعش به دست آورده است.
یاسری با نیشخندی گفت: «البته اینها خوب است. آنها ساخت آمریکاست».
ماه نوامبر، تقوی برای مشارکت در عملیات شبه‌نظامیان شیعه نزدیک مرز ایران، به عراق بازگشت. یاسری می‌گوید تقوی به تهیه طرحی برای محاصره داعش در شهرهای جلولا و سعدیه کمک کرد. پس از موفقیت در این باره، وی شروع به طراحی نبرد بعدی کرد. یاسری از وی خواست محتاط‌تر باشد ولی تقوی در ماه دسامبر توسط یک تک‌تیرانداز کشته شد.
در مراسم تشییع پیکر ژنرال تقوی، علی شمخانی، دبیر شورایعالی امنیت ملی ایران از این فرمانده کشته‌شده، تمجید کرد. شمخانی گفت ژنرال تقوی یکی از آن دسته ایرانی‌ها در عراق بود که «از سامرا دفاع می‌کنند و خون می‌دهند تا ما مجبور نباشیم در تهران خون بدهیم». هم ژنرال سلیمانی هم عامری در بین عزاداران این مراسم بودند.
مقر سرایا الخراسانی در شرق بغداد، داخل یک مجتمع دولتی است که وزرا و نمایندگان پارلمان را اسکان داده است. تصاویر بزرگی از ژنرال تقوی و دیگر مبارزان کشته‌شده الخراسانی روی دیوارهای ساختمان این گروه نصب شده است. یاسری پس از زخمی شدن از ناحیه پای چپ در جریان نبردی در شرق دیاله در ماه نوامبر، با عصا راه می‌رود. قاب عکس کوچکی از آیت‌الله خامنه‌ای روی میز وی قرار دارد.
وی، سرایا الخراسانی را همراه با سازمان بدر و چند گروه دیگر به عنوان «روح» کمیته حشد شعبی در عراق توصیف می‌کند.
همه چنین اعتقادی ندارند. یک مقام بلندپایه شیعه در دولت عراق دیدگاهی منتقدانه‌تر دارد و می‌گوید سرایا الخراسانی و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی، ابزار ایران هستند. این مقام اعلام کرد: «آنها، یک گروه ساخت ایران هستند که توسط تقوی تشکیل شد. به علت روابط نزدیک آنها با ایرانی‌ها برای سلاح و مهمات، آنها اینقدر کارآمد هستند».
اسرسد پیش‌بینی می‌کند شبه‌نظامیان شیعه عراق به یک نیروی دائمی تبدیل خواهند شد که مشابه سپاه [پاسداران] ایران است. وی معتقد است این نیرو، یک روز همگام با ارتش عراق فعالیت خواهد کرد.
وی گفت: «2 ارتش در عراق وجود خواهد داشت».
این می‌تواند پیامدهای بزرگی برای آینده عراق داشته باشد.
مقام بلندپایه شیعه که منتقد سرایا الخراسانی است، اعلام کرد گروه‌های شبه‌نظامی ـ که از آزادی فعالیت بدون رایزنی مستقیم با ارتش یا نخست‌وزیر برخوردار هستند ـ می‌توانند ثبات عراق را تضعیف کنند. این مقام، سازمان بدر را به‌عنوان قدرتمندترین نیرو در این کشور حتی قدرتمندتر از عبادی توصیف کرد.
عامری با رد چنین ادعاهایی، اعلام کرد طرح‌های نظامی خود را برای تایید، مستقیما به عبادی ارائه می‌دهد.
کاظمی در عین حال هیچ شکی ندارد که حشد شعبی، قدرتمندتر از ارتش عراق است.
وی اعلام کرد: «یک سرباز حشد شعبی می‌بیند که فرماندهانش... یا حاج هادی عامری یا حاج مهندس یا حتی حاج قاسم سلیمانی در نبرد، با آنها غذا می‌خورند، با آنها روی زمین می‌نشینند، با آنها شوخی می‌کنند. به همین علت است که آنها حاضر هستند مبارزه کنند. به همین علت است که این یک نیروی شکست‌ناپذیر است».
گزارش خبرگزاری رویترز از بغداد