بارها آسمان به زمین رسید! شاید نامش وارونگی هوا باشد اما هرچه هست باید برایش تدبیری اندیشید. رنگ تابلوهای سنجش آلودگی هوا به قرمز می‌زد ولی عده‌ای اصرار به سفید بودن شرایط هوای پایتخت داشتند؛ از نظر آنها بینندگان تابلوها کوررنگی دارند یا فاقد سواد کافی برای تفسیر وضعیت تابلوها هستند! به سراغ رسول‌علی اشرفی‌پور، کارشناس حوزه محیط‌زیست می‌رویم تا با او درباره ماهیت و کارکرد کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران صحبت کنیم، چراکه او در دولت سابق، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران و نیز دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران بوده است. آنچه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی «وطن امروز» با این کارشناس محیط‌زیست است.
***
  جناب آقای اشرفی‌پور! شما در دولت سابق مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران بودید. در حال حاضر برخی دولتمردان این اتهام را به عملکرد شما و همکارانتان وارد می‌کنند که تصمیمات ضدزیست‌محیطی‌ اتخاذ می‌کردید؛ تا جایی که به گفته آنان، تولید بنزین غیراستاندارد، سونامی سرطان را به دنبال داشته است. آیا شما می‌پذیرید که سال‌ها مشغول برنامه‌ریزی‌هایی بودید که نه‌تنها ثمری برای محیط‌زیست نداشت بلکه سلامت مردم را به خطر می‌انداخت؟
ما قبلا هم اعلام کردیم که یکی از عوامل آلودگی هوای تهران بنزین و گازوئیل است و باید اصلاح شود اما این به معنای وخیم بودن شرایط در دولت قبل نیست. در زمان ما حداقل روزانه 65 میلیون لیتر بنزین در کشور توزیع می‌شد و البته حجم بنزین تولید پتروشیمی‌ها خیلی اندک بود. اینکه بگوییم بنزین آلوده و غیراستاندارد در سطح وسیع در کشور توزیع می‌شد، درست نیست و چنین موضوعی صحت ندارد. البته همان مشکلات اندک موجب شد مطابق نظرات کارشناسی محیط‌زیست و براساس استراتژی‌های بلندمدتی که ما برای کاهش آلودگی هوای تهران تدوین کرده بودیم، با مشارکت فعال وزارت نفت برنامه‌ریزی برای تولید بنزین استاندارد از سال90 آغاز شود اما همیشه گفته‌ام حتی اگر بنزین یورو6 هم در تهران توزیع کنیم، باز هم آلودگی هوا در تهران وجود دارد، چراکه ظرفیت اکولوژیکی تهران تحمل این همه بار جمعیت و فعالیت‌های صنعتی و خدماتی را ندارد.
  شما می‌گویید برنامه‌ریزی برای تولید بنزین یورو 4 از سال 90 و مطابق نظرات کارشناسی مدیران وقت محیط‌زیست آغاز شده است  اما دولت یازدهم مدعی است تولید این نوع بنزین در یک سال و نیم اخیر آغاز شده است؛ مردم کدام ادعا را باور کنند؟
ما در قالب استراتژی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدتی که برای کاهش آلودگی هوای تهران تدوین کرده بودیم، جلسات متعددی با مدیران وزارت نفت داشتیم که در آن جلسات استاندار وقت تهران و نیز رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست حضور داشتند. فازبندی‌ها و برنامه‌ریزی‌های لازم برای تولید و توزیع سوخت یورو 4 در کشور انجام شد و برخی پالایشگاه‌ها که آمادگی کافی و لازم را در این باره داشتند، برای تولید بنزین یورو 4 و گازوئیل کمتر از 50 پی‌پی‌ام هدف‌گذاری شدند که در عمل، تولید این نوع گازوئیل از اواخر سال 1391 در پالایشگاه تهران آغاز شد. هدفگذاری کوتاه‌مدت وزارت نفت این بود که روزانه حدود 18 میلیون لیتر سوخت با استاندارد یورو 4 تولید شود و به مرور به 33 میلیون لیتر در روز افزایش یابد و در نهایت در یک دوره 3 ساله به روزانه 65 تا 70 میلیون لیتر برسد. بنابراین سال 1390 آغاز برنامه‌ریزی برای تولید بنزین با استاندارد یورو 4 در کشور بود. اینکه گفته می‌شود تولید بنزین یورو 4 محصول فعالیت دولت یازدهم است، به هیچ‌وجه صحت ندارد و اقدامات اولیه و برنامه‌ریزی‌های کارشناسی و تخصصی آن که یک مرحله مهم و اساسی به شمار می‌رود از اواخر سال 1390 آغاز شد و ما امیدواریم دولت یازدهم برای اجرایی شدن استراتژی‌های بلندمدتی که از قبل تدوین شده و به تصویب رسیده است، جدیت لازم را داشته باشد و به روندی که از 3 سال قبل آغاز شده است ادامه دهد؛ نه فقط در حوزه بنزین بلکه در زمینه برنامه‌های دیگر باید مطابق برنامه جامع و تجدیدنظر شده کاهش آلودگی هوای تهران و نیز همراه با مصوبه 16 دی‌ماه 1391 هیات دولت پیش برویم.
  شما قبلا علاوه بر مدیرکلی محیط‌زیست استان تهران، عنوان دیگری داشتید و آن دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران بود. اکنون اظهاراتی درباره کارآیی نداشتن و اثرگذار نبودن این کارگروه مطرح می‌شود. چه شد که کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران و تصمیمات آن نه‌تنها در کاهش آلودگی هوا موثر نیست بلکه شاید بتوان گفت در جهت دیگری حرکت می‌کند؟

محیط‌زیست جزو حقوق اولیه شهروندان است و ما حق نداریم در این زمینه سیاسی‌کاری کنیم و افکار و سلیقه‌های جناحی را نباید در آن دخالت داد. تجدید نظر در برنامه جامع 10 ساله کاهش آلودگی هوای تهران در سال 1389  به تایید رسید و همدلی و توافق رئیس وقت سازمان محیط‌زیست و استاندار وقت تهران را برای پیگیری مسائل زیست‌محیطی تهران به دنبال داشت. این برنامه جامع در سال 1379 تهیه شده بود و تا سال 89 معتبر بود اما به خاطر برخی نقاط ضعف اساسی باید بازنگری، تجدیدنظر و بروزرسانی می‌شد. مهم‌ترین ضعف آن برنامه این بود که هیچ ضمانت اجرایی نداشت و دستگاه‌های دولتی خود را ملزم به همراهی با آن نمی‌دانستند بنابراین بسیاری از اهداف آن برنامه محقق نشد. ما به‌عنوان اداره کل محیط‌زیست استان تهران، بازنگری در برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران را بدون دریافت حتی یک ریال اعتبار دولتی در دستور کار قرار دادیم. کارگروهی تشکیل شد تا از نظرات کارشناسان و صاحبنظران استفاده شود و پای کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا را نیز به این موضوع باز و بنابراین جلسات بسیاری را با حضور مسؤولان ملی برگزار کردیم. وزارت نفت، ستاد مدیریت حمل ونقل و مصرف سوخت کشور، شهرداری تهران و وزارت جهاد کشاورزی از جمله نهادهایی بودند که در این جلسات حضور می‌یافتند و توانستیم در طول 8 ماه، کتابچه تجدیدنظر در برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران را به بهترین شکل تهیه و تدوین کنیم.
  وضعیتی که ما اکنون شاهد آن هستیم، نشانی از اقداماتی که شما به آنها اشاره کردید، ندارد. شاید برنامه و طرح شما قابلیت کافی و لازم را برای ادامه یافتن در دولت یازدهم نداشته است.
آن برنامه فقط با نظر محیط‌زیست تهیه نشده بود بلکه در مجلس بررسی‌های زیادی درباره آن انجام شد. تهیه این برنامه مصادف شده بود با پاییز سال 1389 که وارونگی هوا در تهران اتفاق افتاد. در آن شرایط سخت، وارونگی هوا برای نخستین بار در تهران تا چندین روز ادامه یافت و بسیاری از مسؤولان از ما پاسخ می‌خواستند. نخستین جلسه‌ای که در این باره برگزار شد به دعوت مجمع نمایندگان استان تهران در مجلس شورای اسلامی بود. این مجمع از کارگروه‌های استانی و ملی برای ارائه گزارش دعوت کرد. ما در آن جلسه بر این نکته مهم تاکید کردیم که برای مقابله با آلودگی هوای تهران باید یک استراتژی داشته باشیم و این استراتژی باید 2 قسمت باشد؛ هم کوتاه‌مدت و هم بلندمدت.  نمایندگان محترم استان تهران از برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت ما استقبال کردند و حتی اظهار داشتند اگر در این زمینه به قوانین خاصی نیاز است، این مجمع آمادگی طرح موضوع را در مجلس شورای اسلامی دارد. ما هم به آنها اعلام کردیم قانون مدیریت کاهش آلودگی هوا مصوب سال 1374 قانون کاملی است اما اجرای آن نیاز به برخی مصوبات در سطح دولت و نیز تدوین استراتژی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد که پیگیر آن هستیم. در مراحل و جلسات بعدی، نظر مجمع نمایندگان استان تهران این بود که استراتژی‌های ما برای مقابله با مخاطرات زیست‌محیطی تهران در کارگروه‌ها و کمیسیون‌های تخصصی مجلس و نیز در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بررسی شود. در نهایت نظر نمایندگان مجلس این بود که این طرح‌ها و استراتژی‌ها علاوه بر تهران باید در کلانشهرهای دیگر هم اجرا شود و این ماموریت به سازمان محیط‌زیست محول شد.
  پیش از این مصاحبه، آرشیو اخبار رسانه‌ها را مرور می‌کردم و به مواردی برخوردم که شما قبل از ایجاد شرایط ناسالم یا هشدار در هوای پایتخت، از آن مطلع بودید.
ما در زمانی که وارونگی هوا اتفاق می‌افتاد، استراتژی کوتاه‌مدت بسیار منظمی را که از قبل تدوین کرده بودیم به اجرا می‌گذاشتیم. یعنی ارتباط بسیار خوبی بین  اداره کل محیط‌زیست استان تهران به‌عنوان دبیر کارگروه و سازمان هواشناسی وجود داشت و حتی قبل از اینکه با شرایط اضطرار مواجه شویم، از طریق سازمان هواشناسی در جریان اتفاقات حال و پیش‌بینی مسائل آینده قرار می‌گرفتیم و اطلاع‌رسانی بموقع به مردم و نیز برگزاری جلسات تخصصی و کارشناسی قبل و همزمان با این مسائل در دستور کار بود. تدوین 18 استراتژی مشخص و قابل اجرا برای مواجهه با شرایطی همچون وارونگی هوا از جمله دستاوردهای مهم جلسات ما در گام نخست بود و این تعداد به مرور به 25 استراتژی و در نهایت به 33 استراتژی افزایش یافت.  این استراتژی‌ها برای آنکه شکل اجرایی به خود بگیرد، به پیش‌نویس مصوبه دولت تبدیل شد و این پیش‌نویس به تصویب هیات دولت وقت رسید بنابراین ما برای اقدامات 10 ساله در 8 کلانشهر از جمله تهران استراتژی‌های لازم را تدوین کرده‌ایم و تایید و مصوبه دولت هم برای اجرای آن اخذ شده است. براساس این استراتژی‌ها و مصوبه دولت، اقدامات بسیار خوبی به صورت عملیاتی بویژه در سال‌های 1390 و 1391 در کلانشهرهای کشور از جمله تهران انجام شد. از رده خارج کردن موتوسیکلت‌های دوزمانه شهر تهران و اتوبوس‌های فرسوده شرکت واحد و تعویض کاتالیست کانورتور تاکسی‌های تهران  اقداماتی بود که در آن سال‌ها به صورت عملیاتی آغاز شد و پیشرفت قابل‌توجهی داشت.
  این اظهارات شما در حالی است که اواخر بهار امسال و با وقوع توفان تهران، یکی از مدیران سازمان هواشناسی اعلام کرد پیش‌بینی این مسائل غیرممکن است.
نه! در زمان ما به خاطر وجود همکاری نزدیک بین کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران و سازمان هواشناسی، جلسات اضطراری این کارگروه بلافاصله در آستانه وقوع پدیده وارونگی هوا برگزار می‌شد اما در سال جاری (1393) چندین بار شاهد تعلل این کارگروه در برگزاری جلسات به‌موقع و موثر بوده‌ایم. اواخر بهار امسال بر اثر وقوع توفان در تهران دست‌کم 5 نفر کشته و 30 نفر زخمی شدند و خسارت‌های فراوانی به شهر و شهروندان تحمیل شد. همچنین در همان زمان حجم عظیمی از گرد و غبار وارد شهر تهران شد. در حالی که اگر همان تعامل سابق بین محیط‌زیست و سازمان هواشناسی برقرار بود، به راحتی امکان پیش‌بینی این وقایع و انجام اقدامات کارشناسی وجود داشت و قطعا شاهد خسارت‌های مالی و جانی کمتری ‌بودیم.
  به‌عنوان فردی که سال‌ها در حوزه محیط‌زیست استان تهران مسؤولیت داشته‌اید، نظرتان درباره عملکرد یک سال و نیم اخیر کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران چیست؟
من تعجب کردم که گرد و غباری با آن حجم وارد تهران شد، آن‌هم در ماه رمضان اما جلسه کمیته اضطرار با یک‌ونیم روز تاخیر برگزار شد! همچنین تصمیمات اخیر این کارگروه همزمان با بروز شرایط خاص در هوای تهران، به نظر من که کارشناس محیط‌زیست هستم قابل قبول نیست و انتظار ما این است که دوستانمان به آن بخش از بندهای برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران که در ارتباط با اقدامات کوتاه‌مدت است، توجه بیشتری داشته باشند. جالب است که یک‌ونیم روز بعد از وقوع گرد و غبار در تهران، صورتجلسه‌ای داشتند مبنی بر جابه‌جایی معادن شن و ماسه یا انجام اقداماتی از سوی جهاد کشاورزی در مناطق اطراف ملارد! اینکه نیاز به صورتجلسه جدید ندارد. اگر این دوستان مطالعه بیشتری داشته باشند خواهند دید ما سال‌ها قبل مطالعات جامعی برای توسعه فضای سبز و حذف عوامل بیابان‌زایی انجام داده‌ایم و اکنون نوبت پیگیری و اجرای همان مصوبات و برنامه‌هاست نه صدور یک صورتجلسه مقطعی! ما طرح مقابله با بیابان‌زایی را سال‌ها قبل با همکاری دفتر عمران سازمان ملل در مناطق اطراف ملارد آغاز کردیم. ضمن اینکه بررسی‌های کامل درباره معادن اطراف تهران در زمان ما انجام شده و صدور صورتجلسه از سوی کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران برای بررسی دوباره این موضوع اتفاق عجیبی است! ما سال‌ها قبل وارد فاز اجرایی این موضوعات و دیگر مسائل شده بودیم و اکنون باید شاهد ادامه آن روند باشیم نه اینکه به خانه اول بازگردیم و وقت و انرژی و پول‌مان را هدر بدهیم.
  در ماه‌های اخیر بارها وضعیت هوای تهران در آستانه هشدار یا شرایط ناسالم قرار گرفت و در آخرین مورد نیز وزارت بهداشت درباره خروج کودکان، سالمندان و بیماران از منزل هشدار داد اما برخلاف نظر این وزارتخانه، مدارس تعطیل نشد.
من فقط می‌توانم درباره زمانی که مسؤولیت داشتم با قاطعیت صحبت کنم. ما همواره تابع نظر وزارت بهداشت بودیم و آموزش و پرورش نیز هرگز در مقابل نظر کارشناسی وزارت بهداشت مقاومت نمی‌کرد.
  در زمان مدیریت شما، بارها مدارس تهران به خاطر وضعیت هوای تهران تعطیل شد. آیا نگران قضاوت مردم درباره علت تعطیلی نبودید؟
قبلا هم به شما گفتم که حوزه سلامت مردم را نباید با سیاست گره زد. این حوزه شوخی‌بردار نیست. باید شفاف و صادق بود. اگر هوا واقعا در شرایط ناسالم و هشدار باشد، ما موظف به اطلاع‌رسانی و انجام اقدامات لازم هستیم. مردم باید واقعیت را درباره هوایی که در آن تنفس می‌کنند بدانند و براساس آن تصمیم بگیرند. در زمان مدیریت ما وزارت بهداشت حرف اول و آخر را می‌زد و ما صلاحیت مخالفت نداشتیم و نداریم، چراکه متولی اصلی سلامت مردم این وزارتخانه است.
  عده‌ای از شهروندان معتقدند برخی مدیران دولت یازدهم به خاطر لج‌بازی با مردم، از اتخاذ هرگونه تصمیم مشابه با دولت قبل پرهیز می‌کنند؛ حتی در تعطیل کردن مدارس یا اطلاع‌رسانی به مردم درباره شرایط واقعی هوا، شما چنین موضوعی را قبول دارید؟
ترجیح می‌دهم به صورت مشخص به این سوال پاسخ ندهم اما باید بگویم به نظر می‌رسد تلاش‌هایی برای نادیده گرفتن تصمیمات گذشته در جریان است؛ این در حالی است که برخی از تصمیمات اصلا به زمان ما ارتباطی ندارد و از زمان دولت‌های هفتم و هشتم و حتی پیش از آن باقی مانده بود و ما فقط به خاطر گذشت زمان و بروز مسائل جدید اصلاحاتی در آنها انجام دادیم. حوزه سلامت مردم سوژه مناسبی برای سیاسی‌بازی یا تسویه‌حساب سیاسی نیست و برخورداری از محیط‌زیست پاک و سالم حق طبیعی و بدیهی مردم است.
  اظهار داشتید تلاش‌هایی برای نادیده گرفتن تصمیمات گذشته در جریان است. اگر شفاف‌تر و با ذکر مصداق سخن بگویید، مخاطبان ما بهتر می‌توانند از این مصاحبه نتیجه‌گیری کنند.
کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران توجه خاصی به استراتژی‌های کوتاه‌مدت که قبلا مطالعه و تدوین شده است ندارد و حتی برخی چیزها را کاملا حذف کردند؛ به طور مثال باید به طرح تغییر ساعات رفت‌و‌آمد و تردد اشاره کرد که از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی در جلسات کارگروه کاهش آلودگی هوا ارائه شده بود. نظر کارشناسی پلیس راهنمایی و رانندگی این بود که اگر ساعات تردد در تهران تغییر کند، حجم ترافیک در شهر تهران کمتر می‌شود و کاهش آلودگی هوا را به همراه دارد. ما این موضوع را در جلسات کارگروه مطرح کردیم و کارشناسان مختلفی که ما از آنها دعوت کرده بودیم نظر مساعد و موافقی درباره طرح پلیس داشتند. حتی پس از اطلاع ریاست وقت سازمان محیط‌زیست از این موضوع، مطالعات کارشناسی جداگانه‌ای درباره آن انجام شد تا اینکه به تصویب رسید. حتی همان زمان برخی دستگا‌ه‌های نظارتی همچون سازمان بازرسی کل کشور از ما توضیح خواستند و البته آنها پس از توضیحات ما قانع شدند یا به طور مثال، ما در استراتژی بلندمدتی که تدوین شده بود، مشخص کرده بودیم طی چند برنامه 5 ساله، 10 ساله و 15 و 20 ساله، کدام واحدهای صنعتی آلاینده باید از تهران به سایر استان‌ها منتقل شود. آن استراتژی باید اکنون مورد توجه قرار گیرد اما جالب است که در زمان مدیریت بنده در اداره‌کل محیط‌زیست استان تهران، فردی متقاضی احداث یک واحد بزرگ صنعتی فولاد در شهرک صنعتی سالاریه (جنوب ورامین) بود اما به خاطر استراتژی‌های بلندمدتی که تدوین کرده بودیم نمی‌توانستیم به آن فرد جواب مثبت بدهیم و این خلاف تصمیمات ما برای حذف صنایعی بود که آلایندگی زیادی دارند و آب فراوانی مصرف می‌کنند. ما حتی تمام واحدهای ریخته‌گری خودروسازی‌ها را از استان تهران خارج کردیم و آخرین آنها به بهار 1389 بازمی‌گردد بنابراین به فردی که متقاضی ایجاد واحد صنعتی فولاد بود پاسخ منفی دادیم اما بعد از پایان مدیریت من و استقرار مدیران جدید متوجه شدم که به آن واحد مجوز داده‌اند! من معنای این مواضع را نمی‌دانم.