عبدالباری عطوان*: آیا در آینده نزدیک شاهد تغییر معادلات و گروه‌بندی‌های قدرت در منطقه خواهیم بود؟ آیا شورای همکاری خلیج‌فارس بار دیگر دستخوش دو‌دستگی‌های جدید خواهد بود؟ مصر روی نشست اقتصادی که در بندر شرم‌الشیخ برگزار شد، برای تقویت اقتصاد و جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی خود حساب کرده بود و غیبت ملک سلمان (شاه سعودی) در آن به معنای «کودتا» در گروه‌بندی‌های جهان عرب و تغییری اساسی در معادلات قدرت در منطقه است. این نشست دو روزه که عصر جمعه کار خود را آغاز کرد به همت پادشاه سابق عربستان ملک عبدالله پایه‌گذاری شده بود، وی قاهره را محور اصلی رویکرد خود در روابط سیاسی با جهان عرب قرار داده و تمام تلاش خود را برای حمایت از ژنرال السیسی در مواجهه با محور ترکیه – قطر که حامی اصلی جریان اخوان‌المسلمین به شمار می‌رفت، به‌عمل آورد. ملک عبدالله در این حمایت تا جایی پیش رفت که به صراحت می‌گفت هر کسی که در این مقطع از مصر حمایت نکند عضو جامعه عرب نیست، البته منظور وی از این سخنان، حاکمان قطر بود که یکی از 4 کشور نفتی ثروتمند عربی است. سلمان، پادشاه جدید عربستان ولیعهد خود، شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز را در راس یک هیات به نمایندگی از عربستان راهی این نشست کرد و این نشانه‌ای آشکار از موضع جدید و متفاوت وی در قبال مصر است، یعنی وی مانند ملک عبدالله مشتاق توسعه اقتصادی مصر و در نتیجه تقویت نقش مصر در جهان عرب و جامعه بین‌الملل نیست.  نشانه‌های این رویکرد جدید عربستان به وضوح در جریان سفرهای اردوغان و السیسی به ریاض آشکار شد و در حالی که سفر السیسی چندساعته بود سفر اردوغان با دبدبه و کبکبه همراه بود، به افتخار وی ضیافت ناهاری ترتیب داده شد و مهم‌تر از همه اردوغان یک نشست خصوصی نیم‌ساعته با ملک عبدالله داشت. السیسی با ابروهای گره‌خورده به قاهره بازگشت و هیچ‌گونه گزارشی از این سفر و نتایج آن ارائه نداد، کاملا واضح بود که در ریاض با برخورد سردی مواجه شده و نتایجی را که انتظار داشت به‌دست نیاورده بود. مسؤولان عربستان گام‌های خود را با دقت و حساب‌شده برمی‌دارند و همه جزئیات را با پیام خاصی برنامه‌ریزی می‌کنند، هر حرکت آنها دارای پیام‌های خاصی است. انتخاب شاهزاده مقرن، ولیعهد عربستان به ریاست هیات عربستانی نیز با دقت صورت گرفته، معنای این انتخاب در غیبت شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، رئیس حکومت قطر در این نشست متجلی شد، قطر نیز نه وزیر اقتصاد یا وزیر خارجه خود بلکه معاون وزیراقتصادش را به این نشست اعزام کرد و این یعنی کمک‌های مالی قطر در این نشست در حد صفر یا بسیار ناچیز خواهد بود. رئیس‌جمهور مصر یقینا با ناامیدی بسیار، معنای این پیام‌ها را درخواهد یافت، همانگونه که دیگر رهبران جهان عرب بویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز این واقعیت را درک می‌کنند. شورای همکاری خلیج‌فارس یک بار دیگر در آستانه انشقاق و دودستگی قرار گرفته ولی این بار بازیگران این انشقاق متفاوت خواهند بود، این شورا این‌بار شاهد صف‌بندی عربستان و قطر دربرابر امارات و کویت خواهد بود، امیر کویت خود شخصا هیات نمایندگی کشورش را در نشست شرم‌الشیخ همراهی کرده و این نشانه آشکاری از رویکرد کویت در قبال مصر است. مقدمه‌چینی پادشاه جدید عربستان برای پیوستن کشورش به ائتلاف ترکیه – قطر و رویکرد مثبت نسبت به اخوانی‌ها یا حداقل عدم اظهار خصومت با آنان ممکن است السیسی را متمایل به گرایش محور ایران و سوریه کند بویژه آنکه محمد حسنین هیکل، مشاور رسانه‌ای وی نیز در 2 سال گذشته وی را همواره به این کار تشویق می‌کرد. درست است که مصر از ایران برای حضور در نشست شرم‌الشیخ دعوت رسمی به عمل نیاورد ولی علت این امر این است که دعوتنامه‌های این نشست از یک ماه قبل از درگذشت ملک عبدالله صادر و ارسال شده بود. رئیس‌جمهور مصر نشانه‌های بسیاری از این رویکرد احتمالی ارائه داده است که از جمله آنها می‌توان به سفر وی به مسکو برای انجام معاملات تسلیحاتی با روسیه و فرانسه و معامله 5 میلیارد دلاری برای خرید هواپیماهای جنگنده رافائل به جای هواپیماهای آمریکایی و استقبال از ولادیمیر پوتین در ماه گذشته اشاره کرد. درکل می‌توان گفت نقشه معادلات قدرت و ائتلاف‌های عربی در منطقه در آستانه تغییرات بزرگ و احتمالا اساسی است و شورای همکاری در آستانه گروه‌بندی‌های جدید و خطرناک‌تر از قبل است، ائتلاف مصر و عربستان در آستانه فروپاشی است و نزدیک شدن مصر و ایران و سفر السیسی به تهران دور از انتظار نیست، چه این روزها در خاورمیانه هیچ چیزی بعید و نامحتمل نیست.
* تحلیلگر برجسته مسائل منطقه