بهزاد مهرکش: اگرچه هنوز افکار عمومی در کشور نسبت به سکوت جواد ظریف در برابر جنایت جده و تجاوز به 2 نوجوان زائر ایرانی دچار ابهام بوده یا نسبت به پیام تبریک وزیر امور خارجه ایران به عادل جبیر، وزیر جدید خارجه آل‌سعود که با توهین وی همراه شد متحیر است اما موضع انفعالی دستگاه دیپلماسی در قبال مصوبه اخیر سنای آمریکا درباره مذاکرات هسته‌ای، سؤالات و شائبه‌های فراوانی را در جامعه ایجاد کرده است. به گزارش «وطن‌امروز»، رأی 98 سناتور دموکرات و جمهوری‌خواه به طرح بازنگری توافق هسته‌ای با ایران که عملا تقسیم کار آمریکایی‌ها برای فرار از «لغو تحریم‌ها» را آشکار کرد با واکنش گسترده‌ای در طیف‌های مختلف سیاسی و دانشگاهی کشور همراه بوده است. نمایندگان مجلس شورای اسلامی، فعالان سیاسی و مجامع دانشگاهی نسبت به این اقدام سنا که با حمایت کامل دولت آمریکا نیز همراه بوده واکنش نشان داده و خواهان اعلام موضع و اقدام مناسب از سوی وزارت امور خارجه کشورمان شده‌اند. در حقیقت واکنش وزارت امور خارجه از آن جهت حائز اهمیت ویژه است که اقدام هماهنگ سنای آمریکا و کاخ سفید مانند آب سردی بر 20 ماه مذاکره فشرده ایران و 1+5 است. اقدام سنای آمریکا عملا اعتبار مذاکرات را مخدوش کرده است و براساس آن نه تنها خبری از لغو تحریم‌های کنگره علیه ایران نخواهد بود بلکه تحریم‌هایی هم که قرار بود تعلیق شوند به تعویق خواهد افتاد. همچنین یکی از خطوط قرمز اصلی معین شده در مذاکرات که همزمانی لغو تحریم‌ها و پایان مذاکرات است نیز براساس این طرح نقض خواهد شد. این نتایج حاصل شده از طرح مشترک دولت و سنای آمریکا موضوعی نیست که بتوان بازهم چون دیگر موضوعات با انفعال از کنار آن گذشت یا در قالب دیپلماسی لبخند توجیه کرد. سکوت در قبال این اقدام آمریکا البته تنها به دولت و دستگاه دیپلماسی محدود می‌شود و همانطور که اشاره شد مجلس و برخی دیگر از جریان‌های سیاسی نسبت به این موضوع اعلام موضع صریح و اقدام عملی متناسب داشته‌اند. تعدادی از نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی به دنبال مقابله به مثل با این اقدام آمریکایی‌ها برآمده‌اند تا با استفاده از نهاد قانونگذاری کشور، مانع دست‌درازی بیشتر آمریکایی‌ها به دانش هسته‌ای و تیم مذاکره‌کننده دولت حسن روحانی شوند. اعلام طرح دو فوریتی نظارت مجلس ایران بر توافق احتمالی هسته‌ای و همچنین ارائه طرح دیگری که براساس آن هرگونه توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 منوط به تصویب آن در مجلس باشد از جمله اقداماتی بود که از سوی نمایندگان مجلس صورت گرفت. طرحی که به نظر می‌رسد تا حدود زیادی مشابه طرح مصوب سنای آمریکا خواهد بود. همچنین در ادامه واکنش مجلس به مصوبه سنای آمریکا، 200 نماینده مجلس هم به دولت تذکر دادند و خواستار توجه به بدعهدی جدید آمریکایی‌ها شدند. نمایندگان در بیانیه خود تاکید کردند: وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران موظف است بر پایه رهنمودهای رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی و تذکرات یادشده، نتایج مذاکرات را به مجلس شورای اسلامی تقدیم دارد تا با دریافت نظرات نمایندگان ملت، تکلیف این پرونده براساس منافع ملی کشور روشن شود.
از خشنودی جان کری تا سکوت ظریف
اقدام متقابل در روابط دیپلماتیک یکی از بدیهی‌ترین اصول حاکم در نظام بین‌الملل است. به عبارتی حداقل کاری که در مناسبات دیپلماتیک می‌توان انجام داد واکنش‌های همسطح برای اقناع افکارعمومی است. در آمریکا جان کری، وزیر خارجه این کشور نه تنها از رای حداکثری سنا به طرح نظارت کنگره بر توافق هسته‌ای با ایران ابراز خشنودی می‌کند بلکه از کنگره نیز می‌خواهد به این طرح رأی مثبت دهد. جان کری که در یک کنفرانس خبری با همتای سعودی خود شرکت کرده بود، درباره تصویب طرح نظارت کنگره بر توافق هسته‌ای با ایران گفت: خوشحالیم که طرح «نظارت بر توافق هسته‌ای» در کنگره تصویب شد. وزیر خارجه ایالات متحده گفت: قانون پیشنهادی مصوب کمیته روابط خارجی، مصالحه‌ای معقول است و رئیس‌جمهور هم آماده است از آن حمایت کند. نگاهی به مواضع کاخ سفید نیز پیش از رأی‌گیری سنا به خوبی گویای هماهنگی کاخ سفید و کنگره برای تصویب طرح نظارت کنگره بر مذاکرت هسته‌ای است به طوری که سخنگوی کاخ سفید پیش از تصویب این طرح از امضای قطعی اوباما پای آن خبر داده بود. در ایران اما اوضاع به صورت دیگری است. در شرایطی که نمایندگان مجلس شورای اسلامی در طرح‌ها و بیانیه‌های مختلف بر لزوم حفظ خطوط قرمز تاکید کرده و در واکنش به اقدام سنا تعداد قابل توجهی از نمایندگان طرح نظارت مجلس بر توافق هسته‌ای را کلید زده‌اند اما دستگاه دیپلماسی به عنوان اصلی‌ترین متولی امر، تصمیم به سکوت و عدم اتخاذ موضع در قبال اقدام سنای آمریکا و البته همراهی کامل کاخ سفید با آن کرده است. در هر حال آنچه تاکنون از رفتار دولت و به‌طور ویژه دستگاه دیپلماسی مشاهده شده نه تنها عدم واکنش متناسب با این اقدام است بلکه تیم هسته‌ای از توضیح شرایط جدید برای مردم و از آن پایین‌تر حتی یک اعلام موضع در این زمینه نیز خودداری کرده است. مشخص نیست وزارت امور خارجه با استناد به کدام اصول و قواعد بین‌المللی که مدام از احاطه بر آنها دم می‌زند ترجیح می‌دهد در قبال اقدامات و مواضع ضدایرانی یا سکوت به خرج دهد یا واکنش حداقلی یا غیرهمسطح اتخاذ کند.
اولین و آخرین واکنش
اما در بازه زمانی مطرح شدن ورود کنگره به نظارت بر توافق هسته‌ای با ایران، حسن روحانی رئیس‌جمهور نسبت به این موضوع واکنش نشان داد. حسن روحانی 26 فروردین ماه در جریان سفر استانی خود به گیلان با تقسیم نگاه تندرو و میانه‌رو در مقابل هم تاکید کرد طرف ما مجالس آمریکا نیست بلکه با مجموعه 1+5 مذاکره می‌کنیم. این اظهارنظر رئیس‌جمهور در زمانی بود که طرح نظارت کنگره بر توافق هسته‌ای با ایران هنوز در سنا به رای گذاشته نشده بود و تنها در کمیته روابط خارجی سنا به تصویب رسیده بود. شاید آن زمان که حسن روحانی در رشت از تندروهای آمریکا انتقاد می‌کرد، فکر نمی‌کرد نهایتا بازی هماهنگ سنا و کاخ سفید آشکار شده و نه تنها سنای آمریکا با 98 درصد به این طرح رای مثبت می‌دهد بلکه دولت آمریکا نیز نه تنها قول امضای آن را دهد بلکه از تصویب این طرح نیز ابراز خشنودی کند. حسن روحانی در اجتماع مردم گیلان با اشاره به اقدامات ضد ایرانی مجالس آمریکا گفت: اینکه سنا و مجلس نمایندگان و تندروها در آمریکا و مزدوران منطقه‌ای آنان چه می‌گویند، به ما ارتباطی ندارد، ما در برابر تعامل، حسن‌نیت و احترام، تعامل، حسن‌نیت و احترام می‌خواهیم و اعلام می‌کنیم طرف ما مجالس آمریکا نیست، بلکه مجموعه‌ای به نام 1+5 است. رئیس‌جمهوری با اشاره به ادامه مذاکرات گفت: بحث اصلی در این مذاکرات مساله تحریم‌ها علیه ملت ایران به عنوان یک ظلم غیرانسانی خواهد بود. دکتر روحانی تاکید کرد: ۱+۵ بداند پایان این توافق اگر پایان تحریم‌های اقتصادی نباشد، توافقی نخواهد بود. باید پایان این مذاکرات که از زمان امضای توافق آغاز می‌شود، اعلام لغو تحریم‌های ظالمانه اقتصادی علیه ملت ایران باشد. اکنون انتظار می‌رود وقتی رئیس‌جمهور پیش از تصویب طرح سنا که عملا مذاکرات هسته‌ای
20 ماهه را بی‌اعتبار کرده است، در آن سطح موضع گرفته و واکنش نشان می‌دهد بعد از نهایی شدن این طرح نیز به موضوع ورود کرده و شرایط جدید حاکم بر مذاکرات را برای مردم تشریح کند اما نه تنها شاهد ارائه توضیحات در این زمینه از سوی رئیس‌جمهور نیستیم بلکه جواد ظریف، وزیر امور خارجه نیز که ظاهرا علاقه زیادی نسبت به انفعال در دیپلماسی دارد از توضیح درباره شرایط جدید حاکم بر مذاکرات هسته‌ای خودداری کرده است.