مهدی جابری: گفته می‌شود شهر پر است از خانه‌های جوان‌مرگ؛ همان سازه‌هایی که قبل از رسیدن به 20 یا 30 سالگی محکوم به تخریب و نابودی هستند و باید گوش به فرمان «کلنگ» باشند اما آیا کسی هست که بتواند پایان عمر ساختمان‌های کشور را تایید کرده و گواهی تخریب صادر کند؟
چند سالی است برخی مدیران دولتی و کارشناسان متوسط عمر ساختمان‌ها در ایران را 30 سال عنوان می‌کنند بی‌آنکه سند و اطمینانی درباره این ادعا وجود داشته باشد. ما اکنون می‌خواهیم این سوال را طرح کنیم که آیا فرسودگی ساختمان‌ها موجب تخریب آنها پس از 30 سال می‌شود یا اهداف و غرض‌های دیگری در کار است؟ و دیگر اینکه چه کسانی از شایعات مرتبط با عمر ساختمان‌ها در ایران سود می‌برند؟
در شرایطی که عمر ساختمان‌ها در کشورهای پیشرفته از 100 سال فراتر رفته و به 350 سال رسیده است، نهادهای متولی در کشور ما 15 سال است روی عدد 30 متوقف مانده‌اند و البته همین میزان را هم نمی‌توانند ثابت کنند!
پیدا کردن ساختمان‌هایی که بدون دلیل قانع‌کننده تخریب می‌شوند تا دوباره با قامتی بلندتر ساخته شوند کار سختی نیست. مالک یک ساختمان تخریب شده در پاسخ به اینکه چرا با دستگاه‌های مکانیکی به جان این ساختمان افتادید، می‌گوید: «عمرش را کرده و تمام شده! می‌خواهم 5طبقه بسازم.» و مهندس ناظر این ساختمان درباره علت تخریب سازه قبلی اظهار می‌دارد: «ما کاری به علت تخریب نداریم. وظیفه من این است که بر رعایت اصول و قوانین ساخت‌وساز نظارت کنم.» وی در پاسخ به اینکه آیا نظارت‌های شما آنقدر قوی هست که این ساختمان را تا 100 سال سرپا نگه دارد، می‌گوید: «شوخی می‌کنید حتما! استانداردش در ایران 30 سال است»!
به سراغ مهندس «علی فرج‌زاده‌ها» می‌رویم که پیش از این عنوان نایب‌رئیسی سازمان نظام مهندسی کشور را داشته و اکنون عضو شورای مرکزی این سازمان است. او اینچنین به سوال‌های «وطن‌امروز» پاسخ می‌دهد.
***
  عمر ساختمان‌های ایران چند سال است؟
گفته می‌شود 30 سال.
  آیا برای این عدد مستندی وجود دارد؟
خیر! به نظر می‌رسد یک عدد توافقی است!
  توافق بر سر چه چیز؟ مگر نفعی در آن وجود دارد؟
نمی‌توانیم نقش و تاثیر دلال‌ها و بساز ـ بفروش‌‌ها را نادیده بگیریم. این شایعات را آنها ایجاد می‌کنند تا بتوانند ساختمان‌ها را هرچه‌ سریع‌تر به بهانه فرسوده شدن تخریب کنند.
  پس سازمان نظام مهندسی ساختمان چه‌کاره است؟ یعنی شما نمی‌توانید مانع این کار شوید و نظارت‌هایتان طوری باشد که متوسط عمر ساختمان‌ها افزایش یابد؟
ماده 34 قانون نظام مهندسی می‌گوید همه افراد و نهادهای متولی و ناظر موظف به رعایت استانداردهای ساختمان‌سازی هستند. ما مباحث 22گانه مقررات ملی ساختمان را داریم.
  چقدر مطمئن هستید فقط یک مورد از این مباحث 22گانه رعایت می‌شود؟
قانون تاکید بر اجرای همزمان و یکپارچه تمام موارد دارد نه فقط یک مورد.
  اگر قانون اجرا می‌شد که نباید ساختمان‌های 10، 20 و 30 ساله تخریب شوند.
مشکل اصلی دلال‌های مسکن و بساز ـ‌ بفروش‌ها هستند. اگر آنها را حذف کنیم شاهد جهش در عمر ساختمان‌ها خواهیم بود. اصلا نیازی به تخریب نیست.
  یعنی این افراد دلال و اخلال‌گر در دل نهادهای متولی وجود دارند که شما حریف آنها نمی‌شوید؟
خیر! قانون نظام مهندسی و مقررات ملی ساختمان نوپاست. وضعیت رو به بهبود است. نمودار استفاده و کاربرد این قوانین سیر صعودی دارد.
  متوسط عمر ساختمان در کشورهای پیشرفته چقدر است؟ و ما چه زمانی به آنها می‌رسیم؟
در آن کشورها یک ساختمان حداقل 100سال عمر می‌کند البته آنها اگر می‌گویند 100 سال، برایش مستنداتی دارند ولی ما نداریم. بدون اینکه فرمولی باشد کلنگ را برمی‌داریم و به جان ساختمان می‌افتیم.
  شما که قبلا گفتید فرمول دارید. مباحث 22 گانه!
قانون داریم اما برای متوسط عمر ساختمان‌ها فرمولی نداریم. مثلا وزرا، مدیران، کارشناسان، نمایندگان مجلس و رسانه‌ها فقط از عدد 30 سخن می‌گویند. من می‌خواهم بپرسم چرا 10، 20 یا 40 نیست؟ چرا همه می‌گویند 30 سال؟ چه نفعی در این عدد وجود دارد.
  پس دست‌های زیادی در کار است! حتی مدیران دولتی. نقش آنها کمتر از دلال‌ها نیست.
نمی‌توان چنین نتیجه‌ای گرفت. منظورم چیز دیگری است. می‌خواهم بگویم برای متوسط عمر ساختمان‌ها نیازمند تعریف یک فرمول هستیم.
  اگر یک ساختمان را در کشورمان از تخریب رها کنیم و فقط به فکر بهسازی نمای آن باشیم، چقدر عمر می‌کند؟ یعنی نه مدیران و مقامات اظهارنظر کنند و نه دلال‌ها کاری به کار ساختمان‌ها داشته باشند.
شاید تا 2 برابر، شاید تا 100 سال!
   فقط یک اتفاق تلخ!
ساختمان‌های ایران به گفته عضو شورای مرکزی نظام مهندسی ساختمان می‌تواند تا 100سال هم عمر کند اما نبود قانون مشخصی برای تعیین و تایید پایان عمر ساختمان‌ها موجب شده است در هر کوچه و خیابان، عده زیادی بیل و کلنگ سنتی و مکانیکی به دست بگیرند و شاهرگ یک سازه 20 یا 30 ساله را قطع کنند. سوال و ابهامی که اکنون ایجاد می‌شود این است که چگونه می‌توان زمان مرگ یک سازه را تایید و تعیین کرد و نیز چگونه می‌توان مطمئن شد یک ساختمان تا چه اندازه مستحکم و مقاوم است.
برای دریافت پاسخ این سوالات با مهندس «سیداحمد لطفی‌زاده»، کارشناس ارشد رشته معماری و عضو کمیته تدوین مقررات ملی ساختمان گفت‌وگو می‌کنیم. او می‌گوید: «در دهه‌های اخیر بیشتر ساختمان‌های کشور دست‌کم 2 بار تخریب و ساخته شده‌اند.  یک زمان متوسط تراکم در تهران 100 و 120 درصد بود و به ندرت به 180 می‌رسید. یعنی بیشتر ساختمان‌ها یک یا 2 طبقه و شاید 3 طبقه بودند اما مشکلات مالی شهرداری‌های کشور از جمله تهران و نیز افزایش جمعیت موجب واگذاری تراکم بیشتر شد و شاهد رخ‌نمایی ساختمان‌هایی با 5 و 6 طبقه بودیم. این موضوع موجب افزایش ارزش زمین شد. با گذشت فقط چندسال مجوزهایی برای واگذاری تراکم بیشتر صادر شد تا جایی که در کوچه‌ها و معابر تنگ، ساختمان‌های 8 و 9 طبقه و برج‌های بلندقامت ایجاد شدند، بنابراین با ایجاد شرایط درآمدزایی برای مالکان و شهرداری‌ها و بساز ـ بفروش‌ها شاهد تخریب ساختمان‌های نوساز در ۲ مرحله بودیم. یعنی بخش زیادی از منابع، ذخایر و معادن کشور هدر رفت، دور ریخته شد و البته این روند کم و بیش ادامه دارد».
وی درباره متوسط عمر ساختمان‌ها در ایران می‌گوید: «قبلا می‌گفتند 30 سال است. یک زمان هم در زمان دولت‌ هشتم صحبت از 40 سال شد اما نه آن 40 سال به اثبات رسید و نه این 30 سال. همه چیز در هاله‌ای از ابهام است و متاسفانه حرف اول را سود و نفع اقتصادی برخی افراد می‌زند. درباره عمر ساختمان‌ها قاعده مشخصی نداریم».
لطفی‌زاده با اشاره به عمر ساختمان‌ها در کشورهای پیشرفته می‌گوید: «این عدد در بدترین حالت 100 سال است و در برخی کشورها تا 350 سال هم رسیده است. آنها از نظر مقررات جلوتر از ما هستند البته مقررات ما نیز ترجمه مستقیم همان مقررات است اما موضوع اصلی این است که تقلب و سودجویی در آن کشورها جایی ندارد و در موارد اندکی که تخلفاتی رخ می‌دهد، تمام ساختمان را بدون توجه به جایگاه سازنده و مالکش تخریب می‌کنند». عضو کمیته تدوین مقررات ملی ساختمان ادامه می‌دهد: «البته این ساختار و وضعیت در کشور ما بهتر شده و امور به سوی بهبود پیش می‌رود اما تا رسیدن به ایده‌آل فاصله زیادی داریم. حقیقت تلخ این است که ما هنوز نمی‌توانیم با قاطعیت اعلام کنیم ساختمان‌هایمان استاندارد است یا نه؟ و چقدر عمر می‌کند. ما باید با قوانین و مقررات دوست و صادق باشیم. باید به قانون ساختمان و نیز امنیت مردمی که در ساختمان‌ها ساکن می‌شوند احترام بگذاریم».
وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان از میزان مقاومت ساختمان‌های کشور مطمئن شد و به شبهات پایان داد، می‌گوید: «متاسفانه باید منتظر اتفاقات بد و ناگوار باشیم. فقط زلزله است که می‌تواند به حرف و حدیث‌ها پایان دهد».