دکتر مهدی تقوی*: یک - اقتصاد مقاومتی که گفته می‌شود می‌توان با تکیه بر آن، راه پیشرفت و توسعه کشور را پیمود، چیست؟ پاسخ به این سوال مهم و کلیدی می‌تواند همه کسانی را که به نوعی سردرگم هستند و به گمان خود در حال اجرا کردن این سیاست اقتصادی‌اند، به مسیر اصلی بازگرداند.نکته مهم و اساسی این است که نباید در بند اسامی و نام‌ها باشیم. اکنون می‌بینیم در برخی اظهارنظرها و نوشته‌ها «اقتصاد مقاومتی» را می‌ستایند در صورتی که لااقل به همان اندازه، به درونمایه آن نمی‌پردازند.
با این شرایط باید بررسی کنیم و ببینیم درونمایه اقتصاد مقاومتی چیست و قرار است چگونه ما را به هدف برساند و اصلا چه هدفی را دنبال می‌کند.
مهم‌ترین نکته این است که بدانیم اقتصاد مقاومتی یک برنامه توسعه‌ای میان‌مدت و بلندمدت است و قرار نیست در کوتاه‌مدت اهداف گسترده‌ای را به دست دهد.
کشور ما به برنامه‌ریزی توسعه‌ای بلندمدت نیاز دارد و در این موضوع با فقر شدید روبه‌رو بوده‌ایم. یعنی بسیاری از برنامه‌های ما بیش از حد، موقت و غیرقطعی بوده‌اند و اهداف کوتاه‌مدتی را پیش چشم داشتند. حالا سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی که از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح، کارشناسی و تصویب شد، یک افق بلندمدتی را گسترده است که بسیار هم برای کشور مهم و لازم‌الاجراست.
ناگفته نماند برای ما که اصولا به برنامه‌های بلندمدت عادت نداریم و در این زمینه ضعیف عمل می‌کنیم، هر لحظه این امکان وجود دارد که این برنامه بلندمدت نیز نیمه‌کاره رها یا از مسیر منحرف شود. برای همین باید مراقب بسیاری از حرکت‌ها و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بود.
از سوی دیگر باید مراقب بود مسائلی نظیر فساد اقتصادی، اجرای این برنامه‌ها را با دشواری یا مشکل روبه‌رو نکند که این امر هم بر گردن دولت و دیگر نهادهای نظارتی است. بهتر است اینطور بگوییم که همه دستگاه‌های اقتصادی و غیراقتصادی در اجرایی شدن سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مسؤولیت دارند و نباید از این مسؤولیت
شانه خالی کنند.
دو - با بیان این مقدمه به اصل موضوع یعنی تعریف اقتصاد مقاومتی بازمی‌گردیم. اقتصاد مقاومتی دارای تعاریف متعددی است اما همه این تعاریف در مقاومت در برابر فشارهای خارجی و داخلی در عرصه اقتصاد کشور خلاصه می‌شود. این موضوع، همچنین مقاومت در برابر سیاست‌های غلط اقتصادی و فشارهای کشورهای غربی و متحدان‌شان را نیز در بر می‌گیرد.
برای رسیدن به این مقاومت در قدم اول با توجه به درآمدهای ارزی که در کشور وجود دارد، باید سرمایه‌گذاری‌ها و زیرساخت‌های لازم در اقتصاد کشور را افزایش داد یعنی با افزایش کارخانه‌ها و بنگاه‌های تولیدی در راستای تحقق منویات رهبر بزرگوار انقلاب گام ثمربخشی برداشت. همچنین در بحث واردات باید نسبت به قبل محتاط‌تر و دقیق‌تر عمل کرد به طوری که اگر توان تولید کالایی در داخل کشور وجود دارد، اجازه ترخیص مشابه آن کالا از گمرک داده نشود.
در کشور ما برای جایگزینی واردات و افزایش صادرات تاکنون استراتژی محکم و مشخصی اجرا نشده است و وابستگی به نفت ما را از اجرای این برنامه عقب انداخته است.
سه - یکی از دلایل مطرح شدن اقتصاد مقاومتی و نیاز قطعی کشور به اجرای چنین سیاستی، چالش‌ها و ضعف‌هایی است که کشور با آن مواجه شده است، بویژه کاهش نرخ اشتغال و تولید. نباید با استفاده مداوم از درآمدهای نفتی تنها به‌عنوان کشور مصرف‌کننده شناخته شویم. برخی تصمیم‌های اشتباه اقتصادی دولت قبل باعث شد اقتصاد ایران با رکود تورمی روبه‌رو شود. برای خروج از رکود تورمی نیز باید به درونزایی و برونگرایی روی آوریم. بی‌شک یک کشور اگر دارای اقتصادی درونگرا باشد، صرفاً باید اتکا به تولید داخل داشته و تأمین تمام امور را براساس همین اقتصاد پیش برد و این را «اقتصاد بسته» می‌نامند اما اقتصادهای برونگرا مانند چین و ژاپن که تولیدات آنها بسیار گسترده است و رو به افزایش شدید صادرات برای سایر کشورها می‌آورند، بیشتر وارد عرصه بین‌المللی می‌شوند و در پی آن تقسیم کار روی می‌دهد. از این رو براساس نظریه‌های اقتصادی هر کشوری باید کالاهایی را تولید کند که در تولید آنها دارای مزیت مطلق یا نسبی باشد و مقصود از مزیت مطلق این است که کالای نهایی با نیروی کار کمتر از کشورهای دیگر تولید شود و در تولید آن تخصص وجود داشته باشد؛ چنانکه تولید فرش ایرانی یک نمونه آن است. باید دقت داشت نظریه‌های اقتصادی غالب بر این امر استوار است که هر کشوری باید کالاهایی را تولید کند که در آن دارای تخصص است و در سایر امور مورد نیاز خود، به فناوری‌های تولیدی آن دست یابد یا آن را از سایر کشورها وارد کند. در واقع مقام معظم رهبری نیز بر این امر تاکید داشته‌اند که باید با توجه به اقتصاد درون‌زا به تولید کالاهای تخصصی اقدام کنیم و پس از آن با توجه به اقتصاد برونگرا به صادرات کالاهای خود در عرصه بین‌المللی بپردازیم.
اقتصاد مقاومتی، اگر به نیکی و با کم‌ترین کاستی‌ها از سوی دولت و همه دستگاه‌های نظام اجرا شود، می‌تواند راه رسیدن به سعادت اقتصاد ایران باشد؛ ان‌شاءالله.
* اقتصاددان و استاد دانشگاه