حجت‌الاسلام و المسلمین سید سعید لواسانی*: جامعه اسلامی زمانی تحقق پیدا می‌کند که بندگی خدا و ایمان و عمل صالح جزو فرهنگ عمومی جامعه درآید و یکی از جلوه‌های فرهنگ عمومی اسلامی گریز از آرزوهای پست و حقیر دنیوی است که تنها با یاد مرگ تحقق می‌یابد. گفتیم که یاد مرگ حرکت‌افزاست، زیرا انسانی که خود را همواره در محضر خدا می‌بیند، همه تلاشش آن است که فرامین الهی را در جان خود و در جامعه تحقق بخشد و هیچ توجهی به دنیا و دنیاداران نداشته باشد و این جامعه را گلستان می‌کند، زیرا گناه‌ها و بدی‌ها از چنین جامعه‌ا‌ی رخت برمی‌بندد. در حقیقت کسی که همواره یاد مرگ است، مانند آن است که در این دنیا زندگی نمی‌کند، تنش در دنیاست اما وجودش در آخرت است، زیرا همه حواسش به دیدار خداست و در عالم آخرت سیر می‌کند. چنین کسی نه‌تنها در جامعه فساد نمی‌کند بلکه جامعه را پاک و آراسته می‌کند بنابراین ما موظفیم همواره مرگ را در نظر خودمان مجسم کنیم و توجه‌مان به گرفتاری‌های پس از مرگ باشد که چه بر ما در برزخ می‌گذرد که اگر خود را اصلاح نکنیم، از آنها گریزی نیست. آری! مرگ در کمین ماست و جایگاه‌های بسیار خطرناک برزخ هم در انتظار ماست، باید خودمان را آماده این سفر خطرناک بکنیم. این امیرالمومنین(ع) است که حقیقت را می‌بینند و می‌نالند و آه می‌کشند: «آهِ‏ مِنْ‏ قِلَّه.. الزَّادِ وَ طُولِ الطَّرِیقِ وَ بُعْدِ السَّفَرِ وَ عَظِیمِ الْمَوْرِد» [نهج‌البلاغه: 481] «آه از کمی توشه و زیادی راه و دوری سفر و بزرگی قیامت». کار سخت است و اگر خودمان را آماده نکنیم، زیانی جبران‌ناپذیر خواهیم دید.
نقل است که پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله در مسجد بر جماعتی وارد شدند  که سخن می‌گفتند و می‌خندیدند، یعنی در حالت غفلت به سر می‌بردند. فرمودند: مرگ را زیاد یاد کنید. قسم به کسی که جانم در دست او است، اگر شما آنچه را من می‌دانم، می‌دانستید، کم می‌خندیدید و زیاد گریه می‌کردید. «وَ خَرَجَ رَسُولُ‌الله(ص) إِلَى الْمَسْجِدِ فَإِذَا قَوْمٌ یَتَحَدَّثُونَ‏ وَ یَضْحَکُونَ‏ قَالَ اذْکُرُوا الْمَوْتَ أَمَا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ لَضَحِکْتُمْ قَلِیلًا وَ لَبَکَیْتُمْ کَثِیراً» [مجموعه ورام: 1/269] اگر ما سختی راهی که در پیش داریم، بدانیم، یقیناً به‌گونه‌‌ای دیگر رفتار می‌کنیم و چه بسا فقط پوست و استخوان بشویم.
توجه داشته باشید که نمی‌گویم نخندیم، با هم صحبت نکنیم و همواره عبوس و گرفته باشیم بلکه تعبیر زیبای امیرالمومنین(ع) باشیم؛ «الْعَارِفُ‏ وَجْهُهُ‏ مُسْتَبْشِرٌ مُتَبَسِّمٌ وَ قَلْبُهُ وَجِلٌ مَحْزُون» [غرر الحکم: 153] «عارف- کسی که به حق معرفت پیدا کرد و مرگ و زندگی و پس از مرگ را به درستی شناخت- چهره‌اش بشاش است و همواره تبسمی بر لب دارد و قلبش ترسی دارد و نگران و ناراحت است». به این دلیل است که امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: خنده پیامبر خدا(ص) تبسم بود. [الامالی شیخ طوسی: 522] نه قهقهه و خنده‌ای که نشان غفلت است، زیرا می‌دید که در ورای دنیا چه در انتظار آدمی است.
باز تاکید می‌کنم منظور آن نیست که گرفته و غمگین باشیم بلکه مقصود آن است که زندگی ما با غفلت سپری نشود و همواره توجه داشته باشیم که سفری سخت در پیش داریم که اگر به آن توجه نکنیم، حتماً زیان می‌بینیم. یعنی زندگی و مرگ را جدی بگیریم و برای پس از مرگ خود آماده شویم. کسی که به مرگ اشراف دارد و می‌داند که چه چیزی در انتظار او است، یقیناً به گونه‌ای دیگر رفتار می‌کند. باید خودمان را در بالای بلندی‌ای فرض کنیم، که پایین آن دره‌ای هولناک است که دره را آتشی پرحجم پوشانده است، لحظه‌ای غفلت باعث می‌شود که پای ما بلغزد و در دره سقوط کنیم، آیا بی‌توجه می‌شویم؟ گَعده می‌گیریم و قهقهه می‌زنیم؟ این وضع ما پس از مرگ است که امروز از آن غافلیم، چون مستیم! اما حتماً با آن روبه‌رو می‌شویم و از آن گریزی نیست. این همان چیزی است که در لسان اهل‌الله از آن به «هَوْلِ‏ الْمُطَّلَع»  یاد می‌شود.
«نَعُوذُ بِالله مِنْ هَوْلِ‏ الْمُطَّلَع‏» [الفقه الرضا: 170]
اما هول مُطَّلَع چیست؟ حقیقت آن را نمی‌شناسیم، همین‌قدر می‌دانیم که ائمه اطهار علیهم‌السلام از آن به خدا پناه می‌برند. و امام صادق(ع) در نمازهای شب خود با صدایی بلند در پیشگاه خدا ناله می‌زدند: خدایا! مرا بر هول مُطَّلَع یاری فرما. «اللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَى هَوْلِ‏ الْمُطَّلَعِ» [الکافی: 2/539] و امیرالمومنین(ع)هم می‌فرمایند: پیش از اینکه قیامت برپا شود، اموری بر شما می‌گذرد که یکی از آنها هول مُطَّلَع است. [نهج البلاغه: 281] و آنچنان «هول مُطَّلَع» سخت است که امام حسن مجتبی(ع) هنگام مرگ به دلیل وقف در آن می‌گریستند. «إِنَّمَا أَبْکِی لِخَصْلَتَیْنِ هَوْلِ‏ الْمُطَّلَعِ‏ وَ فِرَاقِ الْأَحِبَّه»  [الزهد: 79] ظاهراً هول مُطَّلَع جایگاه اطلاع است که ما در مکانی بالا قرار می‌گیریم که خیلی وحشتناک است، زیرا محل لغزیدن ماست که چه بسا در آتش جهنم سقوط کنیم. نه اینکه سقوط می‌کنیم، چه بسا سقوط کنیم، چقدر ترس دارد! حقیقت دنیا و حقیقت برزخ همین است که اگر حواس‌مان را جمع نکنیم و دنیا را به غفلت و گناه سپری کنیم، چه بسا سقوط کنیم. حرف زیاد است و حقیر اهلش نیستم، بگذاریم و بگذریم!
* امام جمعه شمیرانات