محمدرضا حیاتی: همانطور که در مقالات قبلی به آن اشاره شد؛ «توسعه علم» و «توسعه فناوری» به عنوان 2 محور اصلی «اقتصاد دانشبنیان»، میتواند هر کشوری را به مسیر تولید ثروت از محل دانش سوق دهد اما سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که حلقه وصل میان دانش و کسب ثروت از محل دانش کجاست؟ پارک فناوری (Science park) را میتوان به عنوان حلقه وصل توسعه اقتصادی و توسعه علم مطرح کرد. سازمانی که با هدف کسب ثروت با استفاده از ظرفیت دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی میتواند نقش مهمی در «اقتصاد دانشبنیان» داشته باشد. ازجمله اهداف ایجاد این پارکها، افزایش نوآوری در تکنولوژی، توسعه اقتصادی و اشتغالزایی متخصصان، دانشجویان و محققان است و بسیاری از سیاستگذاران از پارکهای فناوری، به عنوان بخشی از یک راهبرد برای توسعه ملی استفاده میکنند. به طور کلی میتوان گفت پارکهای فناوری، پایگاه اصلی شرکتهای دانشبنیان هستند که چنانچه قوانین آن رعایت شود میتواند محلی مناسب برای استفاده از نتایج پژوهشی باشد. اهمیت این مساله به قدری مهم و حیاتی است که یکی از الگوهای متداول کشورهای پیشرفته که میتواند ارتباط سهجانبه بین دولت، دانشگاه و صنعت برقرار کند، تأسیس پارکهای فناوری است که امروز کشورهای پیشرفته جهان هزینههای زیادی را برای بهرهبرداری و استفاده از تمام ظرفیتهای علمی آن پرداخت میکنند.
در این پارکها چه تولید میشود؟
در واقع در این مراکز قرار نیست تولید انبوه یا یک کارخانه عظیم و طویل صورت گیرد، بلکه پژوهش و تحقیق در راستای رفع نیازهای صنایع مشخص انجام میشود. یعنی در این پارکها پژوهش نمیکنند که مثلاً به فرمولهای خاص فیزیک، شیمی یا ریاضیات دست یابند. بلکه پژوهش میشود تا مشکل خاص یا تنگناهای علمی یک صنعت ویژه را حل کنند. به بیان دیگر، در این مجموعهها کار پژوهشی و «تکنولوژیک» انجام میگیرد تا آکادمیک.
وضعیت پارکهای فناوری در ایران
اگرچه روند رشد پارکهای فناوری در کشورهای صاحب تکنولوژی طی یک دهه اخیر افزایش چشمگیری داشته است اما ایران نیز با اعلام سیاستهای کلی «علم و فناوری» توانسته است با استفاده از ظرفیت بالای دانشگاهها و فارغالتحصیلان آن قدمهای مثبتی را در این زمینه بردارد؛ به نحوی که به گفته اسماعیل قادریفر مدیرکل دفتر تجاریسازی فناوری معاونت علمی ریاستجمهوری، 32 پارک علم و فناوری و حدود 170 مرکز و واحد فناور در کشور ما فعال است و حدود 3 هزارو 500 شرکت دانشبنیان نیز با در اختیار داشتن در مجموع 25 هزار فناور مشغول فعالیت هستند که 30 درصد آنها را اعضای هیات علمی دانشگاهها تشکیل میدهند و مابقی نیز دانشآموختگان دانشگاهها هستند.
محدودیت فضا ومنابع؛2 چالش اساسی پیش روی پارکهای فناوری
این تعداد واحد تحقیقاتی به این معنا نیست که این پارکها توانستهاند تغییرات بزرگ و بنیادین در تولید و اقتصاد کشور به وجود آورند به طوری که اگر از چند واحد انگشتشمار
چشم پوشی کنیم اکثر پارکهای علم و فناوری هنوز به مرحله «بازدهی» نرسیدهاند. فعالان پارکهای علم و فناوری بر این عقیده هستند که محدودیتهای مالی و زیرساختهای فضای کار و عدم همکاری مراکز صنعتی از چالشهای اصلی این پارکهاست. رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران درباره این مساله میگوید: حجم سرمایهگذاری برای توسعه یک پارک در دنیا سالانه به طور متوسط 25 تا 50 میلیون دلار برآورد میشود در حالی که در حال حاضر به جز یکی، دو مورد از پارکهای علمی کشور که منابعشان کمی بیشتر از حقوق و دستمزد است بقیه پارکها تنها به اندازه حقوق و دستمزد کارکنان منابع دارند و حجم سرمایهگذاری برای توسعه یک پارک در کشور سالانه به طور متوسط 5/2 میلیارد تومان بر آورد میشود (یعنی کمتر از 3درصد متوسط جهانی) که با این حجم سرمایهگذاری اگر یک پارک علم و فناوری در کشور ما بخواهد به حد نرمال جهانی برسد، حدود 40 سال باید وقت صرف کند. البته در کنار این مشکلات، برقراری رابطه و تعامل با شرکتهای بزرگ و فروش محصول فناورانه یکی دیگر از معضلاتی است که این پارکها با آن دست و پنجه نرم میکنند. به هر حال تاسیس و حمایت از پارکهای علم و فناوری که محل اصلی شرکتهای دانشبنیان است، یک امر ضروری در بین دستگاههای کشور است بهطوری که اگر ما به دنبال تولید ثروت از محل دانش یا همان «اقتصاد دانشبنیان» و خروجی گرفتن از این سیل دانشجو و دانشگاهها هستیم باید با برنامهریزی درست از این واحدها حمایت کنیم. رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی امسال در مشهد مقدس با تاکید بر لازم بودن بنگاههای دانشبنیان میگویند: «یکی از لازمترین کارها این است که از بنگاههای تولیدی متوسط و کوچک حمایت بشود؛ یکی از کارها این است که
فعالیتهای بنگاههای دانشبنیان تقویت بشود. اینکه ما روی علم و فناوری تکیه میکنیم، فقط به خاطر این نیست که میخواهیم نصاب علمی خودمان را بالا ببریم؛ پیشرفت علم و فناوری به پیشرفت اقتصاد کمک میکند؛ بنگاههایی که دانشبنیان هستند میتوانند به اقتصاد ملی کمک کنند».