عبدالباری عطوان*: یکی از انگیزه‌های سفر محمد بن سلمان، وزیر دفاع سعودی به مسکو و امضای 6 توافقنامه راهبردی که مهم‌ترین آن همکاری در زمینه انرژی هسته‌ای است، نگرانی دو طرف سعودی و روسیه از روابط نزدیک ایران با آمریکا بوده است. شاید روابط نزدیک ایران و آمریکا باعث شده است عربستان و روسیه خود را برای غافلگیری‌های آینده آماده کنند. سفر وزیر دفاع عربستان به روسیه حامل پیامی به واشنگتن است که محتوایش پیدا کردن یک جایگزین اصولی برای خود یعنی روسیه به جای آمریکاست. اعزام محمد بن سلمان به مسکو اتفاقی نبوده است زیرا این جوان کلید قلب و عقل پدرش محسوب می‌شود زیرا او کسی است که جنگ در یمن و سوریه را هدایت می‌کند و همچنین مسؤول روابط کشورش با مصر و کشورهای عربی خلیج‌فارس است بنابراین استقبال گرم ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نشانگر آگاهی پوتین از وی و نقش کنونی و آینده‌اش در عربستان است. عربستان سعودی این روزها در شرایط سختی به‌سر می‌برد زیرا همپیمانان سنتی‌اش بویژه پاکستان و مصر که درخواست این کشور را برای اعزام نیروهای زمینی خود برای جنگ علیه یمن رد کردند این کشور را تنها گذاشتند. ناامیدی دیگر سعودی‌ها که به بالاترین حد خود رسید زمانی بود که حزب عدالت و توسعه ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان در کسب اکثریت آرا در انتخابات پارلمانی اخیر شکست خورد و این باعث شد تا شرط‌بندی‌های 2 کشور سعودی و ترکیه برای تغییر موازنه در جبهه‌های سوریه که به سود «جیش الفتح» و «جبهه النصره» پیش می‌رفت، به هم ریزد. مساله دیگری که نگرانی سعودی‌ها را برانگیخته کاهش قیمت نفت و درآمدهایش است زیرا عربستان بیش از نیمی از درآمدهایش را با کاهش قیمت نفت از دست داده است بنابراین گرایش به سمت روسیه شاید یکی از راه‌حل‌ها برای افزایش قیمت نفت به حدود
100 دلار باشد. این در حالی است که عربستان سعودی قبول نکرد تولید اوپک از سهم کنونی‌اش کاهش یابد. پارادوکس‌های تصمیم عربستان سعودی و مقاومت در برابر کاهش تولیدش در اوپک به منظور تحقق یافتن چند امر بود که از جمله آنها ضربه وارد کردن به شرکت‌های تولید نفت فلات قاره بود که در حال اوج گرفتن بودند و مهم‌تر از همه ضربه زدن به اقتصاد روسیه و ایران به خاطر حمایت مالی و نظامی از نظام سوریه بود. محمدبن سلمان به عنوان رئیس کمیته عالی اقتصاد می‌خواهد قبل از اینکه فرصت‌ها از دست برود با هماهنگی روسیه این شکاف را پر کند تا دوباره قیمت نفت را ثابت نگه دارد. مشوقی که عربستان در سفر محمد بن سلمان به مسکو پیشنهاد کرده در قرارداد هسته‌ای و نظامی خلاصه می‌شود که بارزترین آنها خرید تانک‌های «تی 90»، موشک‌های «اسکندر 400» ضد هواپیما و بالگردهای جنگی است. ما نمی‌دانیم آیا این تحولات سعودی از پیش برنامه‌ریزی شده است و همچنین نمی‌دانیم آیا امکان دارد سران روسیه با خواسته‌های سعودی بویژه دست برداشتن از اسد به نفع مخالفان میانه‌روی سوریه همسو شوند. در پاسخ به سوال نخست باید بگوییم این تحولات سعودی فقط یک واکنش است و در چارچوب راهبرد برنامه‌ریزی شده نیست زیرا سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان فقط 5 ماه است که قدرت را به دست گرفته است. بنابراین وقتی می‌گوییم یک واکنش است منظور ما این است که عربستان می‌خواهد تحولات 2 جنگ یمن، سوریه و گسترش نفوذ داعش و نبود قاطعیت در برخورد با این 3 پرونده را برای نجات خودش بیان کند. درست است که داعش نیز تهدیدی برای عربستان و روسیه به شمار می‌رود اما برای روسیه بسیار سخت است که از همپیمان راهبردی خود یعنی بشار اسد دست بردارد. روسیه خوب می‌داند از علت‌های جنگی که اسد با آن روبه‌رو است قبول نکردن عبور خط لوله گاز قطر از سوریه برای ترکیه است زیرا این می‌تواند تهدیدی برای سلاح راهبردی گاز روسیه باشد. سران روس کارآزموده هستند و کارشناسان بزرگی در اختیار دارند بنابراین خوب می‌دانند عربستان در «تنگنا» قرار گرفته است و می‌خواهد به سرعت از آن خارج شود اما زیرکی روس‌ها بسیار بالاست زیرا امکان ندارد روسیه تمام برگه‌های خود را یکجا خرج کند و تمام تخم‌مرغ‌ها را در سبد عربستان قرار دهد بنابراین بهتر است که مانور دهد و در محاسباتش دقیق بازنگری کند. پول و بسیاری از چیزهای دیگر سلاح قدرتمندی در دستان تصمیم‌گیرندگان سعودی است اما این سلاح پول با کاهش قیمت نفت، افزایش هزینه‌ها با میانگین بسیار بالا چه برای آرامش جبهه داخلی، فرونشاندن خشم جوانان، سقف درخواست‌های بالا در اصلاح و مشارکت یا در جنگ‌های خارجی کاهش می‌یابد.
* تحلیلگر برجسته مسائل منطقه