حجت‌الاسلام و المسلمین سید سعید لواسانی*:غضب تندی بیجا و افراطی را گویند. اما انگیزه آن چیست؟ ظهور نفسانیت است که انسان می‌خواهد تنها سلیقه و نظر و اندیشه «خود» حاکم باشد. خوب توجه کنیم که در غضب فقط «من» و «خود من» مطرح است. اگر دین خدا پایمال شود، حق مردم گرفته شود، هر اتفاقی بیفتد، مانعی نیست، آنچه پیش ما مطرح است، «من» است. به من توهین شد، حق من ضایع شد، به سخن من بی‌توجهی شد، به اندیشه و فکر من بی‌مهری شد. من فکر شما را قبول ندارم، من سلیقه شما را نمی‌پسندم. من و من و من؛ و «این من شیطان است.» [صحیفه امام: 13/199]  چون خودخواه‌ و خودبین است و همه باید از او تبعیت کنند و اگر چنین نشد، تندی می‌کند و عصبانی می‌شود و غضبش به جوش می‌آید و این ارث شیطان در ماست که به جوش آمده است. [همان: 20/155]

بنابراین در غضب همواره «من» مطرح است، نه «خدا». این ملاک را توجه داشته باشیم. جز «من» مطرح نیست و این «منیت» منشأ همه بدبختی‌ها و گرفتاری‌های دنیوی و اخروی ماست. اولاً حجاب اکبر بین انسان و خداست و ثانیاً موجب هلاکت‌ها و تباهی‌های ابدی است. خودمان را فریب ندهیم - این مطلب را بویژه به کارگزاران نظام و روحانیان محترم عرض می‌کنم - گاهی کار مردم به زمین مانده یا حکمی از احکام الهی عمل نمی‌شود، من ناراحت می‌شوم و غضب می‌گیرم. چرا؟ چون من می‌خواهم که حکم خدا اجرا شود یا کار مردم انجام شود. باز «من» است که غضبناک است. خوب درون خودمان را بکاویم. اگر دیدیم که حکم خدا معطل است و برای دین خدا و پیاده‌سازی آن عصبانی شدیم، این غضب الهی است و خوب. اما «من» می‌گویم که حکم خدا اجرا شود، باز ظهور و جلوه نفس است که این‌بار در لباس دین درآمده است.
«من» جلوه تام نفسانیت و ابزار شیطان است، که جز «خود» را نمی‌بیند و فقط خود را می‌خواهد. این منیت ما را زمین می‌زند و تباه می‌کند. خلاصه کلام باید خوب دقت کنیم و خود را بکاویم، «من» منشأ همه گناهان و بدبختی‌های ماست و تا آن را کنترل نکرده‌ایم و دست عقل و شرع نسپرده‌ایم، از شر آن ایمن نیستیم .
یقیناً نتیجه قطعی «منیت‌ها» عصبانیت، غضب‌های ناحق، اختلاف و درگیری و ظلمات و تاریکی درون است که چون شبی ظلمانی جامعه را هم فرا می‌گیرد و تا این منیت‌ها از بطن جامعه کنار نرود، جامعه، اسلامی نمی‌شود. تا این منیت‌ها در میان کارگزاران نظام کوبیده نشود، دولت، اسلامی نمی‌شود. بنابراین باید در اصلاح خود بکوشیم و این رذیله بزرگ را از خودمان دور کنیم، زیرا غضب چکیده بدترین حالت انسان است، یعنی یکی از شدیدترین ظهورات منیت و نفسانیت است. ظهور همانا و نابودی خود حقیقی ما که رو به خدا دارد، همان. امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «الْغَضَبُ‏ نَارُ الْقُلُوب‏» [غرر الحکم: 301] قلب حقیقت وجود ماست و غضب آن را به آتش می‌کشد. این آتش را شیطان در جان ما می‌اندازد. امام باقر سلام‌الله علیه می‌فرمایند: إنَّ هَذَا الْغَضَبَ جَمْرَهٌ منَ الشَّیْطَان تُوقَدُ فی قَلْب ابْن آدَمَ» [وسائل الشیعه: 15/361] «این غضب برقی آتشین از شیطان است که در قلب فرزند آدم افروخته می‌شود.» بنابراین نباید آن را سرسری گرفت و از کنار آن به سادگی گذشت، بلکه باید از آن برحذر بود. «احْذَرُوا الْغَضَبَ فَإنَّهُ نَارٌ مُحْرقَهٌ» [غررالحکم: 303]«از غضب برحذر باشید که آن آتش افروخته است».
یک نکته‌ای را تذکر بدهم که به نظر می‌رسد در این سفر روحانی ما دقت به آن لازم باشد. ما به دنیا آمدیم تا توشه سفر آخرت را برای خود مهیا کنیم. راه آن هم ساختن خود است، یعنی خداوند قلم را به دست خودمان داده است که هرگونه می‌خواهیم خود را بسازیم و عالم درون خود را آباد کنیم یا به کلی تخریب کنیم. در حقیقت ما جز این ظاهر که جسم و بدن ماست، حقیقت و باطنی داریم که از آن به قلب تعبیر می‌شود، قلب عالم درونی و باطنی ماست که به دست خود ما ساخته می‌شود. سرمایه اولیه آن هم فطرت الهی است، که در درون ما به ودیعه گذاشته شده است، اما ساختن یا تخریب آن به اختیار ما داده شده است. آیا ما عالَم درون خود ـ یعنی حقیقت خود ـ را با نفسانیت و خودیت به هم می‌زنیم و تخریب می‌کنیم؟ یا اینکه آن را با توجه به وجه‌الله آباد می‌نماییم؟ این دست ماست. این‌ همه فساد و تباهی که در جهان می‌بینیم، در حقیقت جلوه و ظهور فساد و تباهی درونی ما انسان‌هاست، همین‌گونه است نورانیتی که در جایی از عالم واقع می‌شود، به دلیل نورانیت درونی انسان‌هاست. این مطلب را با موضوع بحث یعنی غضب تطبیق دهیم، آنکه آتش غضب در وجودش شعله‌ور است، درونش به هم‌ریخته و فاسد است، و بیرون را هم تباه می‌کند. نخستین کسی که در این آتش می‌سوزد، خود اوست و آنگاه دیگران گرفتار آتش غضب او می‌شوند اما کسی که آتش را خاموش کرد و خشم خود را فرونشاند، درون خود را پاک کرده و از تباهی نجات داده است و به تبع این پاکی درون، بیرون نیز از فساد و تباهی منزه می‌شود. این مضمون روایت امیرالمومنین علیه‌السلام است: «الْغَضَبُ‏ نَارٌ مُوقَدَهٌ مَنْ کَظَمَهُ أَطْفَأَهَا وَ مَنْ أَطْلَقَهُ کَانَ أَوَّلَ مُحْتَرَقٍ بهَا» [غررالحکم: 303] «غضب آتشی افروخته است، هرکس خشم خود را فرونشاند، آن آتش را خاموش کرده است و هرکس غضبش را رها کند، خودش نخستین کسی است که به آتش آن می‌سوزد».
* امام جمعه شمیرانات