امین طیب طاهر*: هنوز 8 ماه از نامه تاریخی رهبر معظم انقلاب به جوانان اروپا و آمریکای شمالی نگذشته است که این بار پیامی از همان جنس اما بر پرده سینما، به همه مردم جهان صادر می‌شود؛ فیلم محمد رسول‌الله(ص)، ساخته جدید «مجید مجیدی». پیامی که امیدواریم تجربیات خوب و ضعیف در توزیع آن نامه، بر کیفیت اثرگذاری آن بیفزاید بویژه آنکه هماهنگی و توجه رسانه‌ها و نهادهای ارتباطاتی به سیاستگذاری مناسب، در کنار موج حمایت‌های مردمی در سراسر جهان، می‌تواند الگویی موفق را از مقابله با دسیسه‌های اسلام‌هراسانه بسازد. ظرفیت‌های فرهنگی این فیلم که در کلاسی جهانی تهیه شده، به گونه‌ای است که می‌توان آن را بی‌سابقه و متمایز در تاریخ سینمای ایران و جهان اسلام دانست. این فیلم ارزشمند درباره زندگی نبی مکرم اسلام، از چهارم شهریورماه در سینماهای ایران و همزمان در افتتاحیه جشنواره مونترال کانادا اکران شده است. آنها که می‌خواهند از این فیلم حمایت کنند، ضرورت دارد تمهیدات لازم رسانه‌ای را در این زمینه تدارک ببینند؛ تمهیداتی حول محور موفقیت در اکران فیلمی با پیامی مبتنی بر فطرت در مبارزه‌ای برای دیده شدن و دیده نشدن! چرا که قدرت زیاد این پیام فرهنگی، مخالفان را وامی‌دارد نگذارند این فیلم به‌خوبی توسط ملت‌ها دیده شود.
چه اتفاق‌هایی در راه است؟
بر این اساس، نحوه مواجهه رسانه‌های ما با اکران فیلم را می‌توان در 2 فضای کلی سامان داد: اول فضای تبلیغی برای دیده شدن حداکثری فیلم (راهبرد ایجابی تبلیغ) و دوم رویارویی مناسب با تخریب‌هایی که از جانب رسانه‌ها و جریان‌های مغرض صورت می‌گیرد (راهبرد سلبی- ایجابی دفاع). این ساماندهی رسانه‌ای باید مبتنی بر شناخت جریان‌های مختلف موافق و مخالف فیلم شکل بگیرد. در نمایی کلی با توجه به محتوای فیلم، می‌توان جریان‌های موافق را انسان‌های پاک و آزاده- بویژه جوانان- و رسانه‌های آزاد و مستقل جهانی دانست که چندان ضرورتی برای دسته‌بندی در شرایط حاضر ندارند، چه آنکه همین فیلم می‌تواند آزمونی برای آزادگی و استقلال آنها باشد.
اما گروه مخالف، در ادامه دسته‌بندی می‌شوند تا با استفاده از این جریان‌شناسی بتوانیم برای مواجهه، تمهیدات مناسب را تدارک ببینیم. خاصیت این جریان‌شناسی آن است که حتی پیش از اکران جهانی، با احتمالی قوی پیش‌بینی می‌کند محتوای کلی و برخی جزئیات فیلم، دستمایه واکنش‌های منفی و متنوع خواهد شد. البته مطابق وظیفه اخلاقی خود همچنین بهانه ندادن برای آغاز برخی حواشی، به آن جزئیات فیلم نمی‌پردازیم. این جریان‌های مرتب شده براساس اهمیت، احتمال و شدت واکنش عبارتند از:
مروجان اسلام‌هراسی: در این فیلم، پیامبر اسلام به گونه‌ای بازنمایی می‌شود که خط رسانه‌ای اسلام‌هراسی به چالش کشیده می‌شود. همین عامل به تنهایی کافی است تا تمام رسانه‌ها و بازیگرانی که این خط رسانه‌ای را دنبال کرده‌اند، علیه این فیلم بسیج شده و به بهانه‌های مختلف به آن حمله کنند تا جایی که بتوانند چه با حاشیه‌سازی یا منصرف کردن مخاطبان و چه با فشار بر دولت‌ها یا شرکت‌های پخش جهانی، مانع دیده شدن یا ادراک پیام واقعی فیلم شوند. این دسته البته در بیشتر موارد، شامل سایر گروه‌ها نیز می‌شود.
صهیونیسم جهانی: این فیلم به بازگویی ارتباط اسلام و سایر ادیان بویژه یهود می‌پردازد. نحوه روایت مواجهه یهودیان و علمای قوم یهود با موضوع بعثت پیامبر جدید، عکس‌العمل منفی صهیونیسم جهانی و رسانه‌های وابسته به آنها را در پی خواهد داشت. نوع بازنمایی یهودیان به‌گونه‌ای است که افکار عمومی جهان به‌راحتی می‌تواند به شیوه‌های صهیونیستی امروزین ارجاع داده و سپس دست به استنباطی تاریخی در این زمینه بزند؛ همین مساله بر شدت واکنش‌ها می‌افزاید البته شیوه مقابله این طیف به دلیل پز آزادی‌گرایی آنها پیچیده است.
مسلمانان افراطی: بازنمایی درست تاریخ اسلام که با آموزه‌های افراط‌گرایانه اسلامی در تعارض است، اصلی‌ترین علت مقابله با فیلم مجیدی در این دسته است. افراط‌گرایان سنی که به دنبال دشمنی با شیعه به هر وسیله‌ای هستند، در نگاهی کاملا سختگیرانه تلاش می‌کنند مواردی را برای اختلاف‌افکنی همیشگی خود بین مسلمین در این فیلم پیدا کنند (که به نظر می‌توانند). از هم‌اکنون نیز می‌توان نشانه‌های فتوای حرام بودن و کمپین‌های تحریم تماشای این فیلم را توسط آنها مشاهده کرد. شاید دستمایه اصلی خود را نیز برای تهاجم، عدم پرداختن به برخی صحابه یا مباحث قومیتی از برخی دیالوگ‌های فیلم قرار دهند. چه آنکه برخی شیعیان افراط‌گرا نیز ممکن است پس از عکس‌العمل افراط‌گرایان سنی، وارد معرکه شده و بر آتش اختلافات (که بهترین خوراک رسانه‌های خط اسلام‌هراسی است) بیفزایند.
جریان‌های هنری لاییک: این جریان که می‌خواهد ریشه سینمای دینی را بخشکاند، به بهانه‌های مختلف تلاش خود را در جهت تضعیف جایگاه فیلم به کار خواهد بست. احتمال بسیار زیاد، واکنش این جریان متنوع، به دو صورت کلی خواهد بود. شکل اول، بی‌اعتنایی به فیلم و مسکوت گذاشتن آن بویژه در محافل هنری است. شکل دوم، حمله به فیلم است و مهم‌ترین محور نیز در این حملات، حاشیه‌سازی و یارگیری از بین سینماگران علیه این فیلم خواهد بود.
دولتمردان برخی کشورهای مسلمان: کشورهایی که به‌زعم خود در رهبری جهان اسلام با ایران در رقابتند یا توانایی دیدن سربلندی و محبوبیت ایران در میان ملت‌های مسلمان جهان را ندارند، حداقل با تلاش برای دیده نشدن فیلم به مقابله با آن خواهند پرداخت. شاید در این بین، برخی علمای اهل سنت نیز به دلیل اختلاف تقریر، اظهارنظرهایی منفی داشته باشند.
مسیحیان متعصب: این فیلم همچنین به بازنمایی ارتباط اسلام و مسیحیت و بویژه علمای آنها می‌پردازد. اگرچه حساسیت نهادهای مذهبی مسیحی همچون یهودیان به این فیلم نیست اما در هر صورت دامنه نفوذ این نهادها موضع‌گیری آنها را مهم می‌سازد. بویژه آنکه شاید این نهادها توسط گروه‌های پیش‌گفته مجبور به موضع‌گیری شوند.
طرحی برای حرکت
شناخت این جریانات، رصد و پیش‌بینی رفتار رسانه‌ای آنها، برای رسانه‌های داخلی و بین‌المللی ایران، همچنین رسانه‌های همسوی بین‌المللی و منطقه‌ای- که می‌توانند گام‌هایی را در این زمینه بردارند- ضروری است. از سوی دیگر مشخصا در این مسیر، حمایت مردمی بسیار راهبردی و تعیین‌کننده است؛ تا جایی که می‌تواند برگ برنده جریان موافق فیلم در بردن مبارزه دیده شدن و دیده نشدن فیلم باشد. راه‌اندازی کمپین‌های مختلف مردمی بویژه در فضای مجازی و به زبان‌های متعدد برای همه کشورهای جهان و دعوت از مردم توسط مردم و به صورت مستقیم، می‌تواند بسیاری از راهبردهای رسانه‌ای مخالفان را کم‌اثر کند. البته سیاستگذاری درست و هماهنگ برای این دو نوع بازیگر، یعنی رسانه‌های جمعی و مردم، بسیار حیاتی و کلید موفقیت است؛ پیشنهادهایی که هم شخصی‌اند و هم در رسانه‌ها قابلیت بهره‌برداری دارند. در این راستا به نظر نگارنده و همکاران وی، موارد زیر را باید دنبال کرد.
- برجسته‌سازی و انعکاس فیلم در چارچوب یکی از مهم‌ترین خبرهای فرهنگی جهان اسلام با بهره‌گیری از روش‌های متنوع بویژه با تاریخی و ماندگار خواندن آن از جنبه‌های محتوایی و تکنیکی (بازنمایی به عنوان یکی از قوی‌ترین آثار تاریخ سینمای ایران و جهان اسلام)
- دفاع واقعی و منطقی از محتوای فیلم و مستند نشان دادن آن به منظور تقویت نوع خوانش فیلم از شخصیت حضرت محمد مصطفی(ص) در مواجهه با اسلام‌هراسی‌ها
- جهانی نشان دادن اثر و مقابله با خط خبری ایرانی و حتی شیعی نشان دادن قرائت آن در راستای تقریب مذاهب
- دفاع از رابطه نشان داده شده بین اسلام و سایر ادیان در فیلم و فرصت دیدن فیلم در عرصه گفت‌وگوی بین ادیان و پیروان آنها
- برجسته کردن موفقیت‌های جهانی فیلم و اکران آن، همچنین پوشش مخالفت‌ها ذیل تبیین چرایی آنها با تکیه بر جریان‌شناسی مخالفان
- جلوگیری از سوءاستفاده گروه‌های اجتماعی و سیاسی از تفسیر به رأی فیلم و پرهیز از پیوند زدن آن با مسائل روز
- اجتناب از ورود و دامن زدن به حاشیه‌سازی‌ها برای فیلم و عوامل فیلم بویژه مجید مجیدی یا دست‌اندرکاران خارجی
- معرفی فیلم به عنوان الگو و بهترین فیلم تاریخی به صورت ایجابی بدون مقایسه فیلم با سایر فیلم‌های تولیدی تاریخی مشابه (بویژه فیلم «الرساله» مرحوم مصطفی عقاد)
- تشویق رسانه‌ای برای ایجاد کمپین‌های متعدد و البته حفاظت از رکن مردمی بودن آنها
- تشویق انجام فعالیت‌های هنری مردمی مثل دیوارنوشته‌ها، نقاشی‌ها، طرح‌های گرافیکی و... و در ادامه پوشش و برجسته‌سازی آنها در رسانه‌های جمعی
- فعال‌سازی و بهره‌برداری از ظرفیت مساجد، نمازهای جمعه، مدارس، دانشگاه‌ها (بویژه تشکل‌های دانشجویی)، پایگاه‌های بسیج و سایر نهادهای دارای سرمایه اجتماعی بالا
- دفاع از مسائل هنری فیلم و بیان مواردی همچون امکان سه‌گانه شدن اثر در آینده یا عادی و هنری بودن فیلم 3 ساعته در عرف سینما با اشاره به فیلم‌های اخیری که بیش از این زمان بوده‌اند و برنده جوایز جهانی نیز شده‌اند.
گنجینه زمان
پیاده‌سازی این موارد در تمام متون رسانه‌ای، البته مساله‌ای نیست که به سادگی محقق شود اما بالاخره هرکس با توان خود می‌تواند گامی در این مسیر بردارد. مثلا خبرگزاری‌ها و مطبوعات ما علاوه بر پوشش اخبار فیلم در راستای سیاست‌های یادشده، می‌توانند پرونده‌ها یا ویژه‌نامه‌هایی تحلیلی را درباره جنبه‌های مختلف فیلم آماده کنند، پرونده‌هایی در زمینه استنادات تاریخی، سینمایی، سیاسی (مقابله با جریان اسلام‌هراسی) و... یا صداوسیما در بخش‌های مختلف خبری خود، علاوه بر فعالیت‌های معمول، می‌تواند به گرفتن گزارش‌های مردمی یا تبلیغ کمپین‌های مردمی فیلم بپردازد. یا هر فرد، چه در محیط اطراف خود(خانواده، دوستان، همکاران و...) و چه در شبکه‌های اجتماعی مجازی، گفت‌وگوهای خود را براساس این سیاست‌ها تنظیم کند، مثلا از بازی در زمین حاشیه‌سازان و تفرقه‌افکنان بپرهیزد و تبلیغ و دفاع اصولی را محور عمل قرار دهد. شاید بعضی کارهای پیش‌پاافتاده ما برای دیده شدن بیشتر فیلم، تأثیری بزرگ در نتیجه بگذارد و همین‌گونه حرکت‌ها البته اجری عظیم نزد خداوند متعال خواهد داشت.
* پژوهشگر پژوهشکده سیاست پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت