با وجود اینکه هنوز برخی از قربانیان فاجعه ازدحام منا شناسایی نشدهاند، عربستان دفن دستکم 600 نفر در گورهای دستهجمعی را آغاز کرده است. روزنامه مصری الیومالسابع به نقل از مسؤولان بعثه حج مصر در عربستان گزارش دادند که مسؤولان سعودی روز دوشنبه از مسؤولان بعثههای مختلف حج خواستهاند که در مراسم دفن دستهجمعی قربانیان شناسایینشده حضور داشته باشند. عربستان در اقدامی عجیب ادعا کرده که اجساد قربانیان در حال فاسد شدن است این کشور تصمیم دارد از آنها عکسبرداری نکند و از بیم «انتشار بیماریهای واگیردار» آنها را در گورهای دستهجمعی بینامونشان دفن کند. از سوی دیگر با انتشار این خبر، واکنشهای منفی زیادی به این اقدام عربستان صورت گرفته و کاربران عربی تأکید کردهاند که دولت عربستان با این اقدام تلاش میکند از بار مسؤولیت پرداخت غرامت به خانوادههای قربانیانی که هنوز شناسایی نشدهاند شانه خالی کند. پیش از این گفته شده بود عربستان قرار است ضمن عکسبرداری و ثبت اثر انگشت اجساد شناسایی نشده به خانوادههای حجاج این فرصت را بدهد که اعضای خانواده خود را در این حادثه شناسایی کنند اما به نظر میرسد دولت این کشور با تعلل در قرار دادن قربانیان این حادثه در سردخانهها مدعی شده اجساد فاسد شده و قابل شناسایی نیست، بنابر این در اقدامی عجولانه و بدون در نظر گرفتن احساسات خانوادههای قربانیان، آنها را در گورهای بینامونشان دفن خواهد کرد.
نتایج فاجعهبار تکبر آل سعود
عبدالباری عطوان نویسنده و تحلیلگر سرشناس جهان عرب مینویسد: اختلاف بین ایران و عربستان بار دیگر در پی کشته شدن بیش از 140حاجی ایرانی بالا گرفته است. ایران عربستان را مسؤول حادثه دانست و خواستار عذرخواهی این کشور از تمام حادثهدیدگان و مسلمانان شد. اما در مقابل، مقامات سعودی در حالت دفاعی قرار دارند و شیخ عبدالعزیز آلالشیخ، مفتی عربستان، رهبران سعودی را از هرگونه مسؤولیتی در این حادثه مبری دانسته و گفت: ازدحام جمعیت از جمله مسائلی نیست که انسان بتواند به آن تسلطی داشته باشد. عبدالله آلالشیخ اما پا را فراتر گذاشته و خود حجاج را عامل حادثه دانسته است. جدل ادامه خواهد داشت، بویژه اینکه مسالهای که بحثبرانگیزتر از مرگ حجاج است، مساله مفقودان است؛ گمشدگانی که بین آنها شخصیتهای دیپلماتیک و سیاسی، فرماندهان سپاه و مقامات امنیتی ایرانی نیز حضور دارند. مسؤولان ایرانی میگویند ما کشته و زخمی شدن حجاج را درک میکنیم اما ممکن نیست که مساله مفقودان را نیز بپذیریم. آنها به توطئه اشاره میکنند و 2 گزینه بیشتر پیش روی آنها نیست؛ یا اینکه آنها کشته شدهاند و عربستان نمیخواهد اعلام کند تا تعداد کشتهشدگان افزایش نیابد یا اینکه این مفقودان نزد عربستان گروگان هستند. از سوی دیگر، عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی، ایران را متهم به سیاسی کردن حادثه حجاج کرده اما فراموش کرده کشور عربستان خود در حال سیاسی کردن این فاجعه است و هرکسی که خطبه الشیخ صالح آلطالب، امام جماعت مکه در روز عید قربان را بشنود که چگونه به ایران، انصارالله و سوریه حمله میکرد، سخن مرا خوب متوجه میشود. مطالبات برای تحقیقات حول این فاجعه افزایش یافته است و نهتنها ایران بلکه دیگر کشورهای اهل سنت و همپیمان عربستان نیز خواستار این مساله هستند. معروفترین این مطالبات از سوی محمدعلی شاهین، معاون حزب عدالت و توسعه ترکیه بیان شده. وی گفته است: «ترکیه میتواند حج را بهتر از عربستان اداره کند. آیا میشود در این موضوع از قضا و قدر حرف بزنیم؟ مطمئنا از سوی عربستان در این حادثه اهمالکاری شده است». مطالبه برای نظارت کشورهای اسلامی حتی به صورت ظاهری بر اماکن مقدس عربستان، برای سعودیها یک خط قرمز محسوب میشود که به هیچ کس اجازه زیر پا گذاشتن آن را نمیدهند، چرا که با این کار آنها حس میکنند به عزت و سیادت آنها ضربه خورده و از سوی دیگر یک برگ بازی مهم دینی از دست آنها خارج شده است؛ بنابراین با این پیشنهاد همچنان که در گذشته مخالفت کردهاند در حال حاضر نیز مخالف هستند اما تکرار وقوع چنین حوادثی و افزایش تعداد کشتهشدگان، موضع عربستان را بسیار ضعیف کرده و از مقاومت این کشور در برابر فشار کشورهای اسلامی کاسته است. همچنین معتقد نیستیم که حاکمان سعودی اجازه حضور نمایندگان کشورهای اسلامی در کمیته تحقیق را بدهند، چرا که باز هم سعودیها فکر میکنند این مساله نیز به ضرر پرستیژ آنهاست. فاجعه حجاج ضربه سنگینی به عربستان و خاندان سعودی وارد کرد در حالی که جنگ بیپایانی را در یمن شروع کردهاند که پس از 6 ماه هنوز دستاوردی نداشته است. در سوریه نیز پس از عقبنشینی آمریکا، ترکیه و کشورهای اروپایی، به طور کامل مساله سقوط دولت بشار اسد منتفی شده است. با این اوصاف، عربستان نیاز دارد به طور ریشهای در سیاستها و مواضع خود تجدیدنظر کند؛ چه در یمن، چه سوریه و چه در مساله حج، باید با شجاعت و شفافیت از مواضع عنادآمیز و متکبرانه خود عقبنشینی کند و باید به سران عربستان گفت این عقبنشینی برای شما عیب نیست، آنچه پسندیده نیست ادامه دادن به این سیاستها و یکدندگی است. مگر ترکیه، آمریکا، انگلیس، آلمان و فرانسه از سیاستهای خود در سوریه عقبنشینی نکردند؟ در آخر باید گفت راه و روش انکار و تکبر، اگر نتیجهاش فاجعه نباشد، نتیجه مورد نظر را به دست نمیدهد، پس سعادتمند کسی است که پندپذیر باشد.