سرانجام سعودی‌ها زیر فشار کشورهای اسلامی مجبور به اعلان آمار نسبتا واقعی قربانیان فاجعه پنجشنبه گذشته در منا شدند و معاون وزیر بهداشت عربستان از افزایش تعداد قربانیان فاجعه منا به
4173 نفر خبر داد. اما وزارت بهداشت عربستان در حالی تاکید کرد که تنها مرجع رسمی اعلام اسامی جان‌باختگان خواهد بود که یک‌شبه  آمارهای اولیه اعلام شده خود را از  769 قربانی تا  حدود 5 برابر افزایش داده است.  حمد بن‌محمدالضویلع، صبح دیروز درخبری که تارنمای وزارت بهداشت عربستان آن را منتشر کرده است، از دریافت عکس جسد 4173 تن از حاجیانی خبر داد که روز پنجشنبه در فاجعه منا، جان خود را از دست دادند. با این حال اتاق عملیات وزارت بهداشت سعودی نیز درباره علت این فاجعه فرافکنی کرد و همانند دیگر مقامات و مفتیان سعودی، بی‌شرمانه تقصیر کشته شدن این تعداد از حجاج را خودشان توصیف کرد. الضویلع گفته است:
«گرمای شدید هوا و دچار شدن حجاج به حالت خفتگی به سبب هل دادن یکدیگر عامل مرگ و میرها در منا بوده است». اما آمار سنگین اعلام شده به تفکیک هویت و اسامی قربانیان نیست و هنوز معلوم نیست آیا شامل مفقودان و آن
600 حاجی گمنام درگذشته‌ای که توسط دولت سعودی مخفیانه دفن شده‌اند نیز می‌شود یا خیر؟ دلیل دفن غیرمجاز صدها قربانی گمنام وضعیت نامناسب سردخانه‌ها عنوان شده که به فاسد شدن پیکر حجاج درگذشته منجر شده است.
اجساد  در معرض تعفن
به گزارش تارنمای هسپرس، یک دانشجوی مغربی که توانست وارد سردخانه محل نگهداری اجساد در مکه شود، با صحنه‌ای تأسفبار مواجه شد به طوری که مدیریت سردخانه اجساد را در 5سالن پذیرش سردخانه با سیستم تهویه نامطلوب روی زمین قرار داده بود تا از آنها تصویربرداری شده و این تصاویر برای شناسایی هویت اجساد به مراجع ذی‌ربط ارسال شود. محمدرضا فرحات از اتباع مغربی مقیم مکه به نقل از مشاهدات عینی دانشجوی هموطنش توضیح داد: این وضعیت باعث متورم شدن برخی اجساد و در معرض تعفن قرار گرفتن برخی دیگر شده است و همچنین مدیریت سردخانه از بیش از
20 کامیون یخچال‌دار برای نگهداری تعداد زیادی از اجساد استفاده کرده است. این امر در سایه سراسیمگی و سردرگمی آشکار مدیریت سردخانه در برخورد با این وضعیت و حضور مراجعان برای کسب اطلاع از بستگان و نزدیکانشان است. فرحات که مدیر اجرایی شرکت عربی حج و عمره اسکاب است، همچنین گفت این دانشجوی مغربی توانست روز دوشنبه وارد سردخانه محله المعیصم شود که سردخانه اصلی این شهر به شمار می‌رود. این دانشجو در آنجا اجساد 4 حاجی مغربی از جمله یک زن را مشاهده کرد. او ادامه داد: «تاریخ وفات این حجاج براساس گزارش خلاصه فوت آنها روز 11 ذی‌الحجه یعنی روز جمعه بود و این بدان معناست که آنها جزو آسیب‌دیدگانی بوده‌اند که بعد از گذشت یک روز از حادثه منا فوت کرده‌اند. به گفته او  برخی جوانان مغربی که طلاب علوم دینی در شهر مکه هستند به طور داوطلبانه به جست‌وجوی حجاج مغربی مفقود شده از زمان حادثه منا پرداختند اما تلاش‌های آنها به جز برخی موارد استثنا، با موفقیت همراه نبوده است. به گفته فرحات علاوه بر فهرست اعلام شده از سوی وزارت خارجه مغرب، حجاج مغربی دیگری نیز در بین قربانیان فاجعه منا هستند. براساس فهرست و گزارش خلاصه فوت‌های سردخانه محله المعیصم شهر مکه، روشن شد تعدادی از اسامی که وزارت خارجه مغرب آنها را در جرگه مفقودان اعلام کرده است، جزو قربانیانی هستند که در سردخانه این محله نگهداری می‌شوند.
بازگویی اسناد تاریخی درباره مدیریت حج
در حالی که شمار قربانیان فاجعه منا هر لحظه بیشتر و سایه تردید نسبت به کفایت سعودی‌ها در تامین امنیت حجاج بیت‌الله‌الحرام در آینده بزرگ‌تر می‌شود، آل‌سعود به جای پذیرش مسؤولیت این فاجعه غم‌انگیز، درصدد فرافکنی و رد درخواست‌های فزاینده برای مشارکت کشورهای اسلامی در تحقیقات، مشخص شدن سرنوشت مفقودان و پایان دوران تکروی آنها در اداره مناسک حج و امور حرمین‌شریفین است. فؤاد ابراهیم، معارض سعودی در روزنامه الاخبار در مقاله‌ای در این‌باره نوشت: حادثه کشته‌شدن حجاج پیش از این بارها سابقه داشته است؛ کشته شدن 1400 نفر در سال 1990 که بیشتر قربانی‌ها حجاج آسیایی بودند و حادثه آتش‌سوزی در منا در سال 1975 که صدها حاجی یا سوختند یا خفه شدند. برخلاف حوادث گذشته اما حکومت سعودی سعی در وارونه‌سازی روایت حادثه دارد و به این دلیل به سرعت اقدام به جمع‌آوری دوربین‌های تعبیه‌شده در محل حادثه کرده است و نگهبانان دوربین‌ها نیز بازداشت شده‌اند تا اطلاعاتی به بیرون درز نکند. بنا به این گزارش، عربستان سعودی تا بدین لحظه متحمل ضربات سنگینی شده است و رسانه‌های سعودی سعی در توجیه و دفاع از مسؤولان حج دارند و خود حجاج را مقصر می‌دانند. آنچه ابهام و و نگرانی را در میان سعودی‌ها بیش از هرچیزی نشان می‌دهد فتوای «شیخ عبدالعزیز آل‌الشیخ» مفتی سعودی است که گفته است: آنچه اتفاق افتاده در نتیجه ازدحام جمعیت بوده. وی از حجاج خواسته است تا به قوانین عبور و مرور ملتزم باشند. از سوی دیگر برخی نویسندگان سعودی در پاسخ به مطالبه ایران برای عذرخواهی مقامات سعودی، بر زنده کردن دعوای سیاسی بین ایران و عربستان دامن زده و موضوع سوریه را پیش می‌کشند و از این رو علما، نویسنده‌ها و مقامات سعودی سعی در مبهم نگه داشتن ابعاد فاجعه دارند و توضیحی درباره علل حادثه ارائه نمی‌دهند. رسانه‌های سعودی پس از درخواست ایران برای عذر‌خواهی، هر آنچه نشانی از زشتی و بدی در کلام بود را به ایران نسبت دادند؛ در حالی که غیر از ایران، شخصیت‌های دیگر کشورهای اسلامی همچون ترکیه، اندونزی و مصر نیز خواستار معذرت‌خواهی عربستان شده‌اند.
حجاز قرار بود زیر نظر کشورهای اسلامی اداره شود
در این میان، آنچه موجب ترس حکمرانان سعودی شده است، نه مسؤولیت‌پذیری بلکه عواقب آن است که موجب می‌شود کشورهای اسلامی به قدرت آل‌سعود در اداره حرمین‌شریفین تردید کنند و برای اولین‌بار پس از 1926 و اشغال حجاز توسط «عبدالعزیز» است که موضوع بازنگری در اداره حرمین‌شریفین مطرح می‌شود. فؤاد ابراهیم در ادامه به یک ماجرای تاریخی
در این‌باره اشاره می‌کند و می‌نویسد: حمله عبدالعزیز آل‌سعود به مکه و مدینه و اشغال این 2 شهر باعث خشم جهان اسلام شد و عبدالعزیز نیز چنین بهانه آورد که هدف از حمله این بوده که حکمرانی این 2 شهر را به حجازی‌ها واگذار کند و خود وی صرفا ناظر باشد و نه حاکم اما هنگامی که عبدالعزیز توانست همه قدرت خود را در شبه‌جزیره عربستان بسط دهد، شورای مشورتی را که برای اداره مکه و مدینه تعیین کرده بود تعطیل کرد و خود رسما اداره این 2 شهر مقدس را بر عهده گرفت. عبدالعزیز آل‌سعود در سال 1925 درباره اداره حرمین‌شریفین با یک هیأت هندی گفت‌و‌گو کرد و وعده داد که استقلال حجاز را حفظ خواهد کرد و در 6 نوامبر 1925 به پادشاهان مصر، ایران، عراق، مراکش، یمن، افغانستان، رئیس‌جمهور ترکیه و سران و رهبران همه کشورهای اسلامی نامه نوشت و وعده داد که یک همه‌پرسی تحت نظارت نمایندگان کشورهای اسلامی درباره انتخاب حاکم حجاز برگزار کند و نوشت: «امانتی که در دست ماست، به حاکم حجاز تقدیم خواهیم کرد». اما پس از این نامه، ابن‌سعود همه وعده‌های خود را زیر پا گذاشت و خود را حاکم حجاز نامید و مکه و مدینه جزئی از حکومت سعودی شد. اکنون نیز عربستان از هرگونه نقشی برای کشورهای اسلامی در اداره حج سر باز می‌زند و آن را تحمل نمی‌کند؛ در حالی که مؤسسات دینی ریشه‌داری در کشورهای اسلامی وجود دارند که می‌توانند در اداره این مکان‌های مقدس سهیم باشند. امروز نیز کشورهای اسلامی بار دیگر مساله اداره حج را مطرح کرده‌اند و سعودی‌ها نیز به هر دری می‌زنند تا به مخاطبان کشورهای اسلامی اعلام کنند که عربستان در اداره حج موفق بوده است. این معارض سعودی در انتها می‌نویسد: تشکیل کمیته تحقیق یا حتی برکناری وزیر حج و شهردار مکه و مدیر امنیت این شهر شاید مطلوب باشد اما مشکلی را حل نمی‌کند و اصلا آیا وزیر در کشوری که تمام قدرت دست پادشاه است، اختیاری دارد؟