عبدالباری عطوان: گرد و غبار حادثه سرنگونی جنگنده روسی توسط ترکیه، فرو نشست و حقایق و پیامدهای مربوط به این حادثه در فضای تنش فزاینده و برافروختگی ناشی از خشم طرف روسی یکی پس از دیگری در حال آشکار شدن است. خشمی که بازتاب خود را در تدابیر انتقامجویانه نشان داده است که از روز شنبه و با دستور ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه آغاز شد. براساس این دستور لغو روادید میان روسیه و ترکیه برداشته می‌شود، پروازهای گردشگری میان آنکارا و مسکو متوقف و از بازرگانان روسی برای استخدام ترک‌ها جلوگیری می‌شود. بی‌تردید این اقدام‌ها آغاز کار است و جایگزین اقدام نظامی انتقامجویانه نخواهد بود. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه پس از آنکه خود را در برابر روس‌ها تنها دید به این نتیجه رسید که وی با سرنگونی جنگنده روسی دست به حماقت خطرناکی زده است زیرا همه همپیمانانش بویژه در ناتو و آمریکا سکوت اختیار کرده و حداقل همبستگی لفظی را هم با وی نشان ندادند. پیامی که ناتو به اردوغان در سرمقاله مجله «اکونومیست» سخنگوی غیر رسمی تصمیم‌گیران در غرب سرما‌یه‌داری ارسال کرد، این بود که از حادثه سرنگونی جنگنده روسی به هر اندازه که شدت تحریک روسیه رسیده باشد می‌توان عبور کرد و بهتر بود که رئیس‌جمهوری ترکیه از خود خویشتنداری نشان بدهد زیرا اینگونه اقدام‌های احساساتی در مسیر جنگ با داعش مانع ایجاد می‌کند و اگر ترکیه به دنبال براندازی نظام حاکم بر سوریه است باید با این گروه ائتلاف کند نه اینکه با آن بجنگد. هرکسی سخنان اردوغان و مسؤولان پیرامونش را طی این روزها پیگیری کرده باشد به یک نتیجه و تصور واضح می‌رسد با این مضمون که «وی این پیام را به‌خوبی گرفته و تلاش می‌کند از بالای درخت پایین بیاید و به دنبال نردبانی است، زیرا خود را در بالاترین نقطه درخت پس از ساقط کردن هواپیمای روسی تنها دیده است». شنبه، اردوغان با تاسف از سرنگونی جنگنده روسی، ابراز امیدواری کرد چنین حوادثی تکرار نشود و همه چیز میان کشورش و روسیه به حال سابقش بازگردد. اما نعمان کوردولوش، معاون نخست‌وزیر ترکیه تمام نشانه‌های پشیمانی را از خود بروز داد هنگامی که گفت:«سرنگونی جنگنده روسی اقدامی عمدی نبود،ما نمی‌دانستیم که این هواپیما روسی است». مقایسه این اظهارات آرامبخش و به دور از هرگونه احساسات و تهدید با اظهاراتی که در روزهای نخست بحران بیان می‌شد که بازتاب‌دهنده تهدید هر کسی که حریم هوایی ترکیه را نقض می‌کند، بود و نیز هشدار خود اردوغان به همتای روس خود که گفت «با آتش بازی نکند» حکایت از انقلاب و تحول بزرگ در موضع ترکیه و تمایل قطعی برای عقب‌نشینی و روی آوردن به حکمت و عقلانیت و نیز تلاش مذبوحانه برای پایان دادن به بحران است. مشکل یا بحران راه یکطرفه نیست، یک طرف دیگر یعنی روسیه مورد اهانت واقع شد و چهره سیاسی و نظامی‌اش در برابر چشمان شهروندانش و جهان به دلیل این اقدام احساسی ترکیه به لزره درآمد. راه‌حل این مشکل فقط با رو‌بوسی به شیوه رهبران عرب نیست. اردوغان در اینجا با رئیس‌جمهوری رو‌به‌رو است که ناتو را در خانه‌اش به چالش کشاند و کریمه را به روسیه بازگرداند. مهم‌تر از آن این است که ناتو برای کمک به اوکراین اروپایی مو‌طلایی وارد جنگ با روسیه نشد. کشوری که بهای سنگینی در عرصه امنیتی و ثبات و وحدت اراضی‌اش می‌پردازد زیرا می‌خواست به ناتو ملحق شود. حالا آیا اردوغان انتظار دارد که ناتو به دلیل نقض حریم هوایی ترکیه توسط جنگنده سوخو به مدت 17 ثانیه، با روسیه وارد جنگ هسته‌ای شود؟ هنگامی که می‌بینیم رئیس‌جمهوری ترکیه با کرملین تماس می‌گیرد و می‌خواهد با پوتین صحبت کند اما کسی گوشی را برنمی‌دارد و به وی پاسخی نمی‌دهد یا هنگامی که درخواست دیدار با پوتین در حاشیه نشست سران جهان برای بررسی آب و هوا در پاریس می‌کند و فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهوری فرانسه را واسطه می‌کند تا وقت ملاقاتی را مشخص کند اما جوابی نمی‌گیرد، احساس اندوه و تاسف می‌کند. اردوغان با سرنگونی جنگنده روسی بزرگ‌ترین هدیه را به بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه دشمن سرسختش تقدیم کرد و سوریه را تبدیل به جنگلی از موشک‌های پیشرفته روسیه در جهان کرد و تمام رویاهایش (یعنی اردوغان) برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع در حلب و شمال سوریه را بر باد داد. چه کسی خرس را به این سادگی به تاکستانش می‌کشاند و همه بهانه‌ها را به دستش می‌دهد و برایش با سرنگونی هواپیمایی که ارزشش چند میلیون دلار بیشتر نیست، فرش قرمز پهن می‌کند؟