دکتر حمیدرضا اسماعیلی: استاد آیت‌الله محمد شجاعی که روز دوشنبه در 75سالگی از غرب به شرق عالم وجود پر کشیدند از شاگردان امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی و از استادان عزلت‌نشین اخلاق و عرفان بودند. اگرچه مشهور است استاد، مفسر قرآن بودند اما ایشان را همچنین باید مفسر مثنوی معنوی و دیوان حافظ دانست که با ذوق عرفانی خود نکات نغزی از گنجینه ادبیات فارسی در اختیار شاگردان و خوانندگان آثار خویش قرار دادند. اگرچه استاد از قیل و قال بحث و مدرسه به دور بودند و از این جهت طبیعی بود که به شهرت نرسند، اما تقدیر به گونه‌ای رقم خورد که پس از پخش مباحث تفسیر قرآن ایشان از رادیو قرآن بیش از گذشته در جامعه شناخته شوند.
استاد شجاعی، نماینده مردم زنجان در دوره نخست مجلس شورای اسلامی بودند اما پس از آنکه احساس کردند فضای سیاسی ممکن است برای آینده معنوی ایشان موانعی ایجاد کند از نمایندگی استعفا کردند و به سیر و سلوک روحانی خویش و تربیت شاگردانی پرداختند که به‌رغم عزلت‌گزینی سالکانه او مقام معنوی استاد را دریافته بودند. آیت‌الله شجاعی اگرچه برای طریقت معنوی خویش دوری‌گزینی از سیاست و حتی مدارس علمی و محافل عمومی را ترجیح دادند اما به گواه شاگردان، ایشان دور از سیاست اصولی نبودند و شاگردان را به پیروی از خط ولایت فقیه توصیه می‌کردند.
سلوک این عالم بزرگ اسلامی و اندیشه و آموزه‌های او به بهترین شکل نشان از زیبایی‌های مکتب اسلامی داشت. ایشان به مانند دیگر حکمای صدرایی میان عقلانیت و ذوق عرفانی پیوند زده بودند و عینیت پیوند طریقت و شریعت بودند. در زمانه‌ای که مکاتب مختلف عرفانی میان طریقت و شریعت جدایی می‌آفرینند، ایشان نه در نظر که در عمل پیوند این راه را نشان دادند. در زمانه‌ای که ارتجاع وهابیت و سلفی‌گری در تحولات خود به داعش و القاعده ختم می‌شود و چهره سیاهی از اسلام را در تمام رسانه‌های جهان به نمایش می‌گذارد که خشونت به ساده‌ترین انگاره در آن «اسلام برآمده از عرب جاهلی» تبدیل می‌شوداسلام حکیمی چون آیت‌الله شجاعی است که آنچنان از خوف خدا و یاد «معاد» انسان را به مراقبه از رفتار خویش می‌کشاند که همواره از کوچک‌ترین ظلمی که ممکن است از او صادر شود از خداوند بیم دارد. با وجود این، اسلام این حکیم بزرگ، اسلام بندگی و برآمده از «غم دوزخ و حرص بهشت» نبود، اسلام عاشقانه و عارفانه بود، اسلامی که خداوند را معشوق می‌گیرد و به سوی چنین نگرشی از جهان می‌کشاند. ابعادی از اندیشه و جهان‌بینی آیت‌الله شجاعی را می‌توان در کتاب 3 جلدی «مقالات» یا کتاب 2 جلدی «معاد» مشاهده کرد. «مقالات» بیان ساده و صادقانه عرفان اسلامی از زبان این حکیم صدرایی است. مرحوم آیت‌الله شجاعی(ره) در جلد نخست مباحث نظری عرفان اسلامی را که محصول سال‌ها جهد علمی و عملی ایشان بود با ادبیاتی محکم و روان ارائه می‌کنند و در 2 جلد بعد ضمن بیان بیشتری از بنیان‌های نظری این عرفان به تشریح ابعاد عملی آن می‌پردازند. در کتاب معاد نیز براساس حرکت جوهری ملاصدرا و با استناد به روایات اسلامی در پی تفسیر فلسفی معاد برمی‌آیند.
در این مقام مجازی به جز پیاله مگیر
در این سراچه بازیچه غیر عشق مباز