مرتضی اسماعیل‌دوست: فیلم «برادران» جدیدترین اثر ساخته شده درباره جریان فتنه 88 است که در دوره ششم جشنواره فیلم «عمار» شرکت دارد. اثری مستند که پنجشنبه گذشته از شبکه سوم سیما پخش شد و در آن مهدی نقویان، کارگردان فیلم سراغ جریانات و اتفاقات مختلفی در ایران و منطقه رفته و به چگونگی شکل‌گیری نیروهای حزب‌الله لبنان تا جنگ‌های منطقه‌ای می‌پردازد. اثری که از یک عکس شروع شد و انبوهی شایعه و منجر به ارتباط زنجیره‌واری از اتفاقات در دل روایتی داستانی شد تا در نهایت یادآور مردان بزرگی از دیار عشق باشد؛ برادران شهید حزب‌الله، شهیدان محمد و علی منیف اشمر و مهدی نوروزی. گفت‌وگو با مهدی نقویان، کارگردان فیلم «برادران» که صاحب بیشترین جایزه از جشنواره فیلم «عمار» است، سرنخ جریانی شکل گرفته در دل فتنه‌گری است.
شما به‌عنوان فعال‌ترین و صاحب بیشترین جایزه در جشنواره «عمار» شناخته می‌شوید. چقدر خود را وامدار ایجاد جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی می‌دانید؟
من فارغ‌التحصیل کارگردانی از دانشکده صداوسیما هستم. قبلا مستندهایی می‌ساختم اما جشنواره فیلم «عمار» باعث دیده شدن آثارم شد و جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی نقش بالایی در معرفی فیلمسازان گمنام و جوان انقلابی داشت. من هم از دومین دوره این جشنواره با فیلمی درباره فتنه 88 با نام «نگهبان آرا» در جشنواره «عمار» حضور یافتم و در همه دوره‌های آن تاکنون شرکت کرده‌ام که در دوره سوم با فیلم «انتخاب 10» و کلیپ «بابا خون داد»، دوره چهارم با کلیپ «گرم‌ترین روز زمستان» و مستند «گاو خشمگین» و دوره پیش هم با فیلم «رمز و راز ملکه» در جشنواره «عمار» بوده‌ام.
در ششمین دوره جشنواره که در حال برگزاری است با چه آثاری حضور یافته‌اید؟
در دوره ششم جشنواره «عمار»، فیلم «گرم‌ترین روز زمستان» که در دوره‌های گذشته حضور داشت، دوباره مرور شده و به نمایش درخواهد آمد و فیلمی درباره حواشی و شایعات رخ داده در ماجراهای سال 88 با نام «برادران» دارم که برای نخستین بار در این جشنواره اکران خواهد شد.
شما آثار بسیاری درباره فتنه 88 ساخته‌اید. با توجه به اینکه در ایام حماسه «9 دی» به سر می‌بریم، درباره آثاری که با این موضوع ساخته‌اید، صحبت کنید.
غیر از «گرم‌ترین روز زمستان» که درباره راهپیمایی پُرشور مردم در «حماسه 9 دی» بود، فیلم‌های دیگری هم درباره فتنه 88 ساختم که فیلم «نگهبان آرا» به روند شمارش آرای انتخاباتی می‌پرداخت و فیلم «انتخاب 10» هم به روزشمار انتخابات اشاره داشت. جز کلیپ «گرم‌ترین روز زمستان» مستند دیگری هم با این نام ساختم که درباره یکی از افراد حادثه‌دیده از سوی اغتشاشگران بود، به دلیل محدودیت‌های ساخت در این فیلم حادثه‌ای واقعی را از طریق بازسازی به مستندی داستانی تبدیل کردم.
فیلم «برادران» از جمله آثار قابل توجه این دوره از جشنواره «عمار» است که ایده‌ای نو را با ساختاری معمایی به پیش می‌برد. درباره این اثر و دلایل ساخت آن بگویید.
در فتنه رخ داده در سال 88 شایعات بسیاری وجود داشت و خیلی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به دنبال ایجاد جوی از تقلب و پخش دروغ و شرایطی وحشت‌زا در جامعه بودند. شایعات مختلفی مانند قتل ندا آقاسلطان و همچنین درباره رفتار بسیجی‌ها و نیروهای حزب‌اللهی و مسائل دیگری پیش آمده بود. یکی از شایعات این بود که نیروهای حزب‌الله لبنان برای دفع شورش اغتشاشگران به ایران آمده و به سرکوب مردم دست می‌زنند! هیچ رسانه داخلی هم در این باره واکنش نشان نداد و عکس‌هایی از افراد مسلح در فضای مجازی دست به دست می‌شد که من در فیلم «برادران» به دنبال این عکس‌ها و صاحبان آنها رفتم.
جو رخ داده بیشتر از سوی رسانه‌های معاند مانند «بی‌بی‌سی» دامن زده می‌شد!
بله! آنها مانند همیشه آتش‌بیار معرکه بودند. زیاد نمی‌توان درباره فیلم «برادران» به دلیل ساختار رازآلودی که دارد، صحبت کرد، بهتر است مخاطبان به تماشای آن بنشینند. به طور کلی باید بگویم در فیلم «برادران» به دنبال صاحب عکسی رفتم که رسانه‌های بیگانه بارها در برنامه‌های خود می‌گفتند فردی از حزب‌الله لبنان است. می‌خواستم از طریق مستنداتی واقعی ببینم حقیقت داستان چیست؟ در نهایت هم در فیلم مشخص می‌شود ماجرا از چه قرار بوده است. در نهایت به برادران شهید حزب‌الله، محمد و علی منیف اشمر و شهید گرانقدر و ناشناخته‌ای چون مهدی نوروزی از شهدای مدافع حرمین عسکریین(ع) رسیدیم و نشان دادیم مردان بزرگ چگونه با شجاعت و دیانت از سرزمین‌های اسلامی دفاع می‌کنند.
ایده اولیه فیلم از چه طریقی به ذهن شما رسید؟
ایده این فیلم سال گذشته در همین ایام به ذهنم رسید و با دوستان باشگاه فیلم «عمار» در میان گذاشتم و تابستان امسال سراغ ساخت آن رفتم و در پاییز هم کارگردانی کردم. یک هفته در لبنان حضور داشتم و بخش‌های دیگری هم در کرمانشاه و تهران کار شد.
مستند «برادران» از صدای گرم ناصر طهماسب و متن زیبا و تدوین هوشمندانه‌ای برخوردار است که هم موجب حفظ ضرباهنگ اثر شده و هم باعث ایجاد حس تعلیق می‌شود. همچنین برخلاف نگاه اولیه که به نظر می‌رسد پرداخت به موضوعات مختلف در فیلم، خارج از چارچوب روایی اثر باشد اما در پایان و با فاش شدن ماجرا لزوم وجود آن سکانس‌ها رخ می‌دهد.
همه سکانس‌هایی را که درباره پیدایش حزب‌الله لبنان و جنگ‌های منطقه‌ای و وجود ریگی و داعشی‌ها تا دادگاه بابک زنجانی در فیلم وجود دارد براساس خط سیر داستانی است که در پیش داشتیم و سعی کردیم طوری انتخاب کنیم که موجب لو رفتن قضیه نشود و مخاطب تا پایان فیلم را دنبال کند. در واقع مسائل مختلفی با جریان فتنه 88 مرتبط شده بود که خیلی‌ها برای ایجاد اغتشاش و ناامنی در کشور مطرح کرده بودند.
ماجرایی که از ستاد انتخاباتی قیطریه و از برنامه زنده اینترنتی «موج سوم» شکل گرفت تا دنباله آن که به شعار نه گفتن به غزه از سوی شورشگران منتهی شد!
بله! ما در فیلم «برادران» براساس روایتی معماوار نشان می‌دهیم که چگونه دسیسه‌گران به دنبال ارتباط بسیجی‌ها و نیروهای حزب‌الله لبنان در سرکوب مردم بودند تا در نهایت به شعار «نه غزه، نه لبنان» برسند، در صورتی که همه اینها براساس نقشه دشمن و با عدم بصیرت خواص در داخل کشور پیش آمد. همان‌طور که آقای طالب‌زاده می‌گفت در ماجرای 11 سپتامبر هم رسانه‌های دروغ‌پرداز غربی 20 دقیقه پیش از حادثه، اخبار آن را مخابره می‌کردند! آنها همچنان به دنبال بروز نیرنگ و فریب میان مردم خواهند بود و باید در این باره هوشیار باشیم. فیلمسازان هم می‌توانند با ساخت آثاری ارزنده آگاهی‌دهنده باشند.
شما پیش از این فیلم «رمز و راز ملکه» را با نگاهی به تفکر سلطنت‌طلبانه انگلیسی‌ها ساختید. درباره چگونگی ساخت و نگاهی که در این اثر به دنبالش بودید، بگویید.
پیش از ساخت فیلم «رمز و راز ملکه» فیلم مشابهی با نام «گاو خشمگین» ساخته بودم که به وضعیت سیاسی آمریکایی‌ها و تاثیر اقتصاد در وضعیت حکومتی آنها می‌پرداخت و به دنبال این بودم چنین نگاهی را با ساخت مستندی درباره انگلیسی‌ها هم داشته باشم، چرا که زندگی ملکه در انگلستان با حاشیه‌هایی همراه بود و حکومت انگلیس به‌عنوان کشوری که سال‌ها در حال استعمار است می‌تواند سوژه خوبی برای ساخت فیلم باشد. از این جهت تحقیقات خود را شروع کردم و از طریق منابع و آرشیوهای مختلف به دنبال شیوه سیاست‌ورزی کشور پادشاهی انگلیس بودم.
چه مدت زمانی را صرف ساخت این فیلم کردید و چه منظری از سیاست‌های فریبنده انگلیسی‌ها برای شما در اولویت بود؟
در ابتدا خودم به شکلی مستقیم اقدام به تولید فیلم کردم و حوزه هنری بعد از اتمام ساخت، اثر را خرید. از ابتدای سال 1392 تا انتهای سال 93 در حدود 2 سال زمان برای آماده‌سازی و ساخت فیلم اختصاص یافت. اصولا نحوه اداره کشورهای پادشاهی برایم جالب است و دوست دارم درباره‌شان تحقیق کرده و فیلم بسازم. یکی از پُرمدعا‌ترین کشورهای پادشاهی هم انگلستان بوده که به دنبال نفوذ در کشورهای مختلف است.
به دنبال این نبودید غیر از منابع آرشیوی به شکلی تولیدی در انگلیس اقدام به فیلمبرداری کنید؟
شرایط مالی برای رفتن به انگلیس فراهم نشد اما منابع بسیاری را به دست آوردیم و تیم تحقیقاتی ما به دنبال منابع و مستندات بسیاری بود و اطلاعاتی را هم که فراهم کردیم همگی به زبان انگلیسی و موثق بودند، چرا که منابع داخلی چندانی در این باره وجود نداشت.
شیوه مداخله‌گرایانه انگلیسی‌ها در سیاست کشورهای دیگر را چگونه در فیلم «رمز و راز ملکه» منعکس کردید؟
موارد زیادی در سیاست کاری انگلیسی‌ها وجود دارد و دخالت‌های بسیاری در کشورهای دیگر از دوران قدیم داشته و همچنان دارند. آنها مستعمره‌هایی دارند که شاید کشورهای کوچکی باشند اما در رای مجامع بین‌المللی و سازمان ملل به نفع انگلیسی‌ها خواهند بود. ملکه برخلاف ادعاهایی که وجود دارد در انتخاب فرماندار هم دخالت می‌کند. حتی کشورهای معروفی مانند کانادا، ولز و استرالیا هم تحت سیطره انگلیسی‌ها هستند و ملکه برای اداره آنها افرادی را در نظر می‌گیرد که نقش پررنگی در آن کشورها دارند و خواسته‌های ملکه انگلیس را پیاده می‌کنند. ملکه انگلستان علاوه بر اینکه در ساختار حکومتی کشورش نقش مستقیمی دارد در کشورهای دیگر هم کاملا سلطه دارد. ما شاید برخی کشورهای شناخته شده بریتانیا را بشناسیم اما کشورهای کوچک و بزرگی تحت نفوذ و مستعمره انگلیسی‌ها هستند.
در فیلم مستند شما به چه نحوی به زندگی الیزابت الکساندرا مری، ملکه انگلیس که با حاشیه‌هایی هم همراه بوده پرداخت شده است؟
فیلم «رمز و راز ملکه» از تولد ملکه الیزابت دوم آغاز می‌شود و چگونگی رسیدن وی به پادشاهی و شرایط حکومتی و جانشینانش را به تصویر درمی‌آورد. تا حدی که زمان و شرایط تولید امکان می‌داد سعی کردم به زندگی شخصی و خانوادگی ملکه و اینکه چقدر در رسانه‌های داخلی انگلیس بویژه «بی‌بی‌سی» نفوذ دارد، بپردازم. به طور کلی در این فیلم به نحوه اختیارات ملکه در کشور انگلستان و کشورهای دیگر پرداختم.
شبکه «بی‌بی‌سی» به‌عنوان یکی از بلندگوهای فکری سیاست انگلیس شناخته می‌شود. درباره میزان نفوذ ملکه در این بنگاه سخن‌پراکنی چه تحقیقاتی کردید؟
ملکه فردی را در «BBC TRUST» که هیات مدیره این شبکه و همه‌کاره آن است انتخاب می‌کند. مسلما این شبکه با این شیوه انتخاب باید هم به سمت حمایت از سیاست‌های حکومتی برود. این نوع رفتار خلاف آن چیزی است که ادعا می‌کنند و شعار آزادی و دموکراسی سر می‌دهند. غربی‌ها از کشور ایران انتقاد می‌کنند در صورتی که قوانین ما براساس شرع و نگاه اسلامی شکل گرفته است. همان‌طور که در فیلم «برادران» نشان دادیم میلیون‌ها دلار خرج کمک به افراد منحرف در ایران شد و «بی‌بی‌سی» از کودتای 28 مرداد 1332 تا فتنه 1388 در ایجاد تنش و درگیری در ایران دست داشته است.
شیوه حکومتداری در این کشور چگونه بوده و ملکه در آن چه نقشی دارد؟
آنها که شعار دموکراسی و حکومت مردم بر مردم می‌دهند، همه اختیارات را برای ملکه اختصاص داده‌اند. راس نگاه و تفکر آنها براساس اومانیسم بنا شده است و برخلاف ادعاهایشان هیچ‌گونه آزادی در انگلیس وجود ندارد. انگلیسی‌ها که مدعی دموکراسی بوده و معترض به کشورهای جهان سوم و کشورهای در حال توسعه درباره عدم وجود آزادی هستند خودشان کاملا برعکس رفتار می‌کنند. اصلا در انگلیس چیزی به نام قانون اساسی وجود ندارد و قانونی را می‌نویسند که برای تصویب باید مورد تایید ملکه قرار گیرد.
فیلم «رمز و راز ملکه» تا چه حد به دخالت‌های انگلیس در ایران می‌پردازد؟
تا زمان ساخت فیلم نمی‌دانستم که همین ملکه الیزابت دوم پس از کودتای سال 1332 به ایران آمده بود، آن هم در دورانی که وحشت ایران را گرفته و فضای سختی حاکم بود. در آن زمان ملکه با تشریفات خاصی وارد ایران شد تا به حمایت از شاه دست‌نشانده خود اقدام کند.
بیشتر مستندهای‌تان به صورت آرشیوی تهیه شده که در آن نقش تدوین برجسته می‌شود.
مستند ژانرها و بخش‌های مختلفی دارد که همه مورد احترامند نوع کار من هم بیشتر براساس آرشیوی است و این هم شکلی از مستندسازی است. البته اگر شرایطی مانند فیلم «برادران» پیش بیاید به سمت فیلمبرداری هم خواهم رفت.
فیلم «رمز و راز ملکه» جز «عمار» در جشنواره‌های دیگری هم حضور داشته است؟
این فیلم در دوره پنجم جشنواره «عمار» به‌عنوان مستند برتر شناخته شد، اما وقتی برای دوره اخیر جشنواره «سینما حقیقت» فرستادم مورد پذیرش قرار نگرفت!
دلیل این نادیده گرفتن فیلم چه عنوان شد؟
والله دلیلش را نمی‌دانم. آقای طباطبایی‌نژاد، مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی با تهیه‌کننده فیلم تماس گرفته بود و اشاره داشت که از فیلم خوشش آمده و یک اکران خارج از رقابت هم برای ما در جشنواره سینما «حقیقت» گذاشت. به هر حال برخی فیلم‌های دغدغه‌مند نادیده گرفته می‌شوند و به طور کلی مستند در کشورمان چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. می‌خواهم بگویم چرا برخی اقدام به مرزبندی برای فیلم‌ها می‌کنند. متاسفانه الان فضای کلی جشنواره‌های داخلی بسته است که این درست نیست، همان طور که نباید چنین شرایطی برای جشنواره «عمار» بیفتد.
به نظرتان این مرزبندی‌ها با توجه به سوژه‌های ملتهبانه سیاسی است که فیلمسازان جبهه فرهنگی انقلاب دنبال می‌کنند؟!
سوال من از مسؤولان سینمایی این است که چرا تنها جشنواره «عمار» باید آثار ارزشی را نشان دهد؟ چرا حتی آثار برگزیده این جشنواره نیز مورد توجه جشنواره‌های دیگر قرار نمی‌گیرد؟ و من از برگزارکنندگان جشنواره‌های سینمایی می‌پرسم که علت آن چیست؟ نمی‌خواهم تنها درباره فیلم خودم حرف بزنم اما اگر بخواهم همین فیلم «رمز و راز ملکه» را مثال بزنم واقعا جای ابهام دارد که چرا این فیلم که مورد توجه منتقدان بسیاری هم قرار گرفت، نباید در جشنواره مستند «سینما حقیقت» پذیرفته شود؟!
ششمین دوره جشنواره فیلم «عمار» در حال برگزاری است. با همین نگاه صادقانه به آسیب‌ها و معایب این جشنواره هم اشاره کنید.
در حقیقت جشنواره «عمار» هر سال با شرایط بهتری برگزار می‌شود اما ایراداتی هم دارد که امیدوارم در این دوره رفع شود. یکی از نواقص این جشنواره که آن را از شرایط مطلوب دور می‌کند، جابه‌جایی در برنامه‌ریزی نمایش فیلم‌هاست و مساله دیگر کیفیت نامطلوب برخی فیلم‌ها است.
کیفیت نازل برخی فیلم‌ها به دلیل وجود فیلمسازانی آماتور است؟
دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد و حتی امکان دارد سالن سینما برای پخش مناسب نباشد و قابلیت صدا و تصویر را پیش از اکران فیلم، بررسی نکرده باشند. از طرفی برگزارکنندگان جشنواره نباید نسخه‌های بی‌کیفیتی را از فیلمساز دریافت کنند و باید به همه جوانب ممکن رسیدگی شود تا آثار بی‌کیفیت و نامطلوب وارد جشنواره نشود و سطح آثار پایین نیاید. ما فیلمسازان جبهه فرهنگی انقلاب هم باید چنان مسلط به ابزار سینما و دانش این کار شویم که حرف و حدیثی برای دیگران پیش نیاوریم. همان طور که جشنواره «عمار» به محتوای آثار که بسیار مهم است بها می‌دهد، باید به تکنیک و فرم فیلم‌های جشنواره هم اهمیت بدهد چون جدا از هم نیستند و حرف درست را باید با زبانی مناسب و سینمایی زد.
فیلم بعدی‌تان در چه زمینه‌ای خواهد بود؟
فیلمی با عنوان «بازی» در حال تدوین دارم که حوزه هنری تهیه می‌کند و بخش اعظمی از آن آرشیوی است. در این فیلم تاریخچه تحریم با روایتی متفاوت ارائه می‌شود. ایده‌هایی هم در راستای فیلم «رمز و راز ملکه» دارم که درباره حکومت‌های پادشاهی و استکباری دیگر مانند فرانسه است که در صورت فراهم شدن شرایط دوست دارم آنها را بسازم.