مرتضی اسماعیل دوست: قلب‌های تاریک داعشی‌ها با دستان خونین غرب همقرینه شد تا جدیدترین جنایات عظیم تاریخی را در سرزمین‌های مختلف صورت دهد و آوارگان بسیاری را دور از نگاه امید به سوی گریزگاه غربت بکشاند. فیلم مستند «A157» داستانی است دهشتناک از زخم عمیقی که وهابیون سلفی داعش بر پیکر دخترانی از جنس معصومیت روا داشتند. «روکن»، «هیلین» و «سولاف» دختران آواره سوری در فیلم ساخته شده توسط بهروز نورانی‌پور بخشی از حکایت غریب جنگ‌افروزی در جهان رسوایی هستند. گفت‌وگو با بهروز نورانی‌پور، کارگردان مستند ضدداعشی «A157» که بعد از حضور در جشنواره «سینما حقیقت»، این روزها میهمان «عمار»ی‌هاست، به تلخ‌ترین واژه‌ها عیان می‌شود.
چگونه به حکایت غریب دختران سوری در فیلم «A157» رسیدید؟
در سفری به عراق که برای پیش‌تولید اولین فیلم بلند سینمایی رفته بودم با عکاسی با نام زبیر آشنا شدم که اصالتی سوری داشت و پیش از آن در سرزمینش، عکاسی آماتور بود. بعد از جنگ به مناطق اشغالی آمده بود و عکس‌هایی از آوارگان و جنگ‌زده‌ها می‌گرفت. در میان عکس‌های زبیر، عکسی از دختربچه‌ای 9 ساله توجهم را به خود جلب کرد. وقتی گفت آن دختربچه پدر و برادرانش را از دست داده است، اگر چه ناراحت‌کننده بود اما میان آن همه مصیبت‌ها باز هم می‌شد پذیرفت. وقتی زبیر باز هم گفت که مادرش هم ناپدید شده درد مضاعفی برایم پیش آمد. او همین‌طور از مصیبت‌های آن دختر گفت تا اینکه رسید به اینکه او باردار است. با شنیدن این حرف انگار پتکی به سرم خورده باشد، به او گفتم دیگر گفته‌هایش را ادامه ندهد. با شنیدن آن حرف مانند آدم بهت‌زده‌ای شده بودم. درک آن برایم خیلی سخت بود که چگونه دختر بیگناهی در آن سن کم مورد تجاوز وحشیانه داعشی‌ها قرار می‌گیرد.
و همچنان درگیر با سوژه دردناک دختر ماندید!
2 روزی طول کشید تا دوباره درباره آن عکس حرف بزنیم چون واقعا تداعی آن مساله برایم سخت بود. بعد که فهمیدم 2 خواهر دیگرش هم به این درد دچار شده‌اند، اوضاع سخت‌تر شد و تصمیم خود را گرفتم تا برای انعکاس دردهایشان و افرادی شبیه آنها فیلمی مستند از این مساله بسازم. 2 هفته بعد سراغ دختران رفتیم و با آنها صحبت کردیم اما به هیچ‌وجه رضایتی برای قرار گرفتن مقابل دوربین نداشتند.
بحث مهمی فارغ از فیلم شما شکل می‌گیرد که یک مستندساز در برابر وضعیت روحی سوژه خود و تصمیمی که برای ساخت اثر دارد باید کدام را مقدم بداند. برای شما مساله انسانی در چه مرتبه‌ای از اهمیت قرار داشت که حتی قید فیلمی را بزنید که شخصیت‌هایش برای شرم حاضر به قرار گرفتن مقابل دوربین نبودند؟
ببینید! من چنین نگاهی نداشتم. می‌خواستم فیلمی شرافتمندانه درباره تاریک‌ترین مساله انسانی بسازم. در پایان فیلم «A157» مخاطب حس بدی نسبت به دختران پیدا نمی‌کند و با دردهای آنها همراه می‌شود. به طور حتم مسائل انسانی برایم مهم‌تر از هر چیزی است و پرداخت زندگی آن دختران در جهت انعکاس دردهای انسانی بود.
چگونه دختران رضایت دادند در این فیلم حضور یابند؟
ما 4 بار برای فیلمبرداری رفتیم و موفق نشدیم تا اینکه دخترها به بهانه پیدا کردن مادرشان جلوی دوربین قرار گرفتند. این را باید بدانیم که یکی از موارد مهم در مستندسازی، پیگیری سوژه برای پرداخت است. برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید اصرار و سماجت کرد اما وقتی نتیجه نداد باید دنبال سوژه‌ها و موضوعات دیگری رفت.
بعدها نشانه‌ای از مادر گمشده‌شان پیدا شد؟
متاسفانه مادر و برادر کوچک‌شان را در گوری دسته‌جمعی مابین ترکیه و سوریه پیدا کردیم!
مهم‌ترین مساله‌ای که موجب شد دوربین خود را میان آوارگان غریب سوری ببرید، چه بود؟
با این نگاه به سمت ساخت مستند «A157» رفتم که گوشه‌ای از واقعه‌ای بزرگ را نشان دهم. آن دختران جزئی از دردهای گسترده‌ای بودند که در این سال‌ها برای مظلومان و مردمان بی‌دفاع و آواره سوریه، عراق و کشورهای دیگر رخ داده است. در واقع جنگ به تعداد آدم‌هایی که با آن روبه‌رو هستند با خود حادثه و مصائبی را به دنبال دارد. آنها نماینده‌ای از مسلمانان مظلوم در حال شکنجه توسط تکفیری‌ها بودند. من در آن واقعه با یک تراژدی گسترده انسانی روبه‌رو بودم که نمی‌توانستم بی‌تفاوت باشم. داعشی‌ها و افراطی‌های سنگدل قربانیان بسیاری در این سال‌ها گرفته‌اند و متاسفانه جامعه جهانی و سازمان‌های بین‌المللی هم کاملا بی‌تفاوت عمل کرده‌اند و تنها نظاره‌گر هستند!
میان گونه‌های مختلف مستند با چه نگاه و دغدغه‌ای سراغ مستندی در دل بحران و با نگاهی گزارشی رفتید؟
مستندهای گزارشی که در بحران ضبط می‌شود، شرایطی کاملا متفاوت از دیگر بخش‌های مستند دارد. در مستند بحران با جغرافیا، موقعیت و شرایط خاصی روبه‌رو می‌شوید و باید در آن شرایط قرار گرفت تا به درک موقعیت رسید. شما در این نوع از مستندها با خطرات و اتفاقات سخت و پیش‌بینی نشده‌ای مواجه می‌شوید و هر لحظه امکان رخدادهای تازه‌ای می‌رود که باید در لحظه در برابر وضعیت‌های ناگوار تصمیم بگیرید. این نوع مستندها شکل متفاوتی برای تولید دارند و نیاز به افرادی زبده برای ساخت آنهاست.
به نوعی با «مستند محض»ی روبه‌رو هستید که خیلی از اتفاقات باید در لحظه ضبط شود و نیاز به تمرکز بالایی دارد.
بله، همین طور است. برای همین نیاز به هوش و جسارت بالایی است که بتوانید بهترین صحنه‌ها را ضبط کنید. در این نوع مستندها همه چیز بستگی به تصمیماتی دارد که در شرایط می‌گیرید. البته در روندی کلی چارچوبی در نظر گرفته می‌شود و حتما باید طراحی و نقشه از پیش تعیین شده‌ای وجود داشته باشد اما برخی مواقع در اتفاقاتی ناگهانی باید تصمیماتی درست و سریع گرفت.
در میان چنین وضعیت دشواری، نقش احساسات انسانی برای تمرکز مستندساز چگونه رقم می‌خورد؟
شما وقتی در مناطق جنگی و در شرایط سختی از زندگی مردمان مصیبت‌زده قرار می‌گیرید، بار عاطفی مضاعفی پیدا می‌کنید و با وضعیت متفاوتی برخورد می‌کنید. من در دل موقعیتی قرار گرفته بودم که افراد بسیاری، همه بستگان خود را از دست داده بودند و در شرایط بسیار نامطلوبی زندگی می‌کردند اما باید بتوانیم بر اوضاع مسلط شویم. این برای من خیلی دردناک و زجرآور بود که فرزندان کوچکی را می‌دیدم که والدین، برادران و خواهران خود را از دست داده و سرگردان بودند. دختران فیلم ما تنها نمونه‌ای از افراد بسیاری بودند که مورد ظلم و شکنجه و تجاوز قرار گرفته بودند و آنقدر وضعیت ناگواری داشتند که انسان متحیر می‌شود.
مستند «A157» تنها به ثبت وقایع می‌پردازد یا در دل صحنه‌ها به دنبال تولید مفاهیم دیگری هم بوده است؟
مستند «A157» را می‌توان از ابعاد مختلفی مورد توجه قرار داد. فیلمی که هم برای مخاطبان داخلی و هم خارجی می‌تواند ارزنده باشد. ما در این فیلم با دردهای بشری و حوادثی غیرانسانی که جهان امروز را فرا گرفته به شکلی ملموس مواجه می‌شویم که با واکنش‌های مخاطبان نیز همراه بوده است. به نظرم این فیلم می‌تواند قابلیت توجه بیشتری برای بیننده ایرانی داشته باشد، چرا که بخش‌های مختلفی که در فیلم «A157» وجود دارد موجب تامل و نگاه‌های بسیاری برای مخاطب می‌شود.
مساله تثبیت امنیت در کشورمان به عنوان بخش مهمی از این برداشت خواهد بود؟
بله! وقتی با چنین حوادثی برخورد می‌کنیم واقعا از این همه امنیت و آزادی موجود در ایران اظهار خوشایندی خواهیم داشت. خیلی خوب است که اقوام و بستگان‌مان براحتی می‌توانند زندگی کنند، دخترها و زنان سرزمین ما در امنیت به سر می‌برند، فرزندان ما می‌توانند بدون دردسر تحصیل کنند و آسایش در زندگی مردم وجود دارد. این مساله جای تقدیر بسیاری از افرادی دارد که امنیت کشور را در مرزها و داخل کشور فراهم می‌کنند.
بازخورد مخاطبان در اکران‌هایی که داشتید چگونه بود و چنین مواردی را با شما در میان می‌گذاشتند؟
فیلم بازتاب‌های خوبی داشت و در جشنواره «سینما حقیقت» 2 بار به سانس فوق‌العاده رسید و واکنش‌های خیلی زیادی از سوی مردم پیش آمد. در گفت‌وگوی مخاطبان به این مساله رسیدم که آنها لایه‌های مختلفی از فیلم را دریافت کرده بودند. آنجاست که پی می‌بریم چقدر حفظ خاک و سرزمین مهم است و آبرو و ناموس آدمی محسوب می‌شود.
به نظرتان گروه مخوفی مانند داعش چگونه توانسته به این راحتی در منطقه جولان دهد؟!
آنچه مسلم است بسیاری از قدرت‌ها از رفتارهای گروهک‌هایی مانند داعش سود می‌برند و به شکلی روشن مشخص است که غربی‌ها به شکلی دغل‌بازانه به دنبال ایجاد جنگ در جهان هستند تا بتوانند کارخانه‌های اسلحه‌سازی خود را سرپا نگاه داشته و به سود برسند.
پس داعش را دست‌پرورده غربی‌هایی می‌دانید که در ظاهر ادعای مقابله با تروریسم در جهان سر می‌دهند؟!
ببینید! ایجاد عملیات تروریستی داعش به این راحتی صورت نگرفته است و نیاز به حمایت‌هایی از سوی غربی‌ها داشته تا از این طریق کشتار و جنگ را وارد مرزهای مختلف کرده و بتوانند به منافع خود دست یابند. دولت‌های آمریکایی و اروپایی از ملت مظلومی مایه گذاشتند که بیگناه وارد این بازی جنگ‌افروزی شدند و در آن اعتبار و حیثیت‌شان به تاراج رفت. این روند تا زمانی که ملت‌ها بیدار نشده و مقابل استکبار قرار نگیرند ادامه خواهد داشت. باید مردم جهان به سمت حقایق بروند و بیداری مردم جهان در این مساله بسیار مهم است.
مستندسازان و سازندگان فیلم کوتاه وقتی سراغ فیلمسازی بلند سینمایی می‌روند، نوع نگاه و ساختار آثارشان تغییری فاحش می‌یابد. اشاره‌ای به پیگیری جهت ساخت اولین فیلم بلندتان داشتید. در آن آثار هم نگاه اکنون‌تان استوار خواهد ماند؟
به طور قطع در ساخت آثار بلند سینمایی هم این نوع نگاه انسانی را خواهم داشت. همانطور که در آثار مستند هم سعی کردم روح داستان‌گویی را حفظ کنم در ساخت فیلم بلند نیز به دنبال آثاری قابل تامل و فکر شده برای بیننده خواهم بود. سبک و سیاق آثارم در این سال‌ها همچنان ادامه یافته و باز هم سعی می‌کنم روایتی صادقانه در آثارم داشته باشم.
دوره ششم جشنواره فیلم «عمار» در حال برگزاری است. وجود چنین رویداد مردمی را چگونه ارزیابی می‌کنید و سطح کیفی آثار این دوره را چگونه دیدید؟
متاسفانه چند روزی است که دچار بیماری سختی شدم و نتوانستم فیلم‌های این دوره را ببینم اما خودم در همه دوره‌های گذشته جشنواره حضور داشتم و معتقدم برگزاری جشنواره فیلم «عمار» به طور کلی خوب است. تنها پیشنهادم این است که این جشنواره باید به فکر عدم تمرکز کامل بر تهران باشد و بتواند هر دوره را در شهرهای مختلف ایران برگزار کند تا در نقاط دیگر ایران هم شور برگزاری جشنواره شکل گسترده‌ای به خود بگیرد.
با توجه به نگاه فرامرزی فیلم «A157» به دنبال اکران‌های بین‌المللی آن نیستید؟
سازمان توسعه سینمایی سوره و امور بین‌الملل حوزه هنری به دنبال شرایط مناسبی جهت ارائه بین‌المللی فیلم هستند و برنامه‌هایی دارند تا این فیلم اکران‌های خارجی داشته باشد. فیلم «A157» تازه اکران شده و می‌توان اقدامات بسیاری انجام داد و باید منتظر ماند تا بعد از تعطیلات کریسمس شرایط نمایش در خارج از کشور فراهم شود.