مرتضی اسماعیل‌دوست: در نخستین نشست دبیر جدید جشنواره فیلم فجر، پوستر دوره سی‌وچهارم جشنواره با نقشی برجسته از خسرو شکیبایی، بازیگر گرانقدر سینمای ایران رونمایی شد و محمد حیدری، دبیر جشنواره به رونمایی از پوستری دست زد که تمایزی آشکار با دوره‌های پیشین داشت و این بار به جای طرح‌هایی از سیمرغ و شناسنامه و پرچم و نگاتیو سینما، پرتره‌ای از یکی از ماندگارترین شخصیت‌های بازیگری در ایران ارائه شد. چهره‌ای طراحی شده از سوی فیلمسازی چون مجید برزگر که پرداخت بصری در آثارش به شکلی جزئی‌نگارانه رعایت می‌شود و  با نقاشی بزرگمهر حسین‌پور و عکسی برگرفته از فیلم «درد مشترک» که از طریق امیر عابدی در اختیار طراح قرار گرفت.
اما برای برخوردی تحلیلی از چرایی و چگونگی تا برداشت صورت‌یافته از سوی مجریان طرح باید نکات مختلفی را کنار هم قرار داد و از این طریق پی به موارد قابل اشاره‌ای برد. مهم‌ترین مساله در اتخاذ این شیوه متمایز از طراحی پوستر را می‌توان در همسانی با جشنواره‌های معتبر و خوش رنگ و لعاب خارجی دانست که در میان سینمایی‌ها به جشنواره‌های هنری معروفند و البته آرمانشهری برای بسیاری از فیلمسازان وطنی به شمار می‌آیند. جشنواره‌های درجه یکی چون کن، ونیز و برلین که جزو شاخصه‌های ارزیابی قرار می‌گیرند و براساس روالی چند ساله از چهره‌های مطرح سینمایی به عنوان نمادی در طراحی پوستر خود استفاده می‌کنند. در بررسی این فستیوال‌ها می‌توان از جشنواره کن شروع کرد که در آخرین دوره از برگزاری خود به طرحی از چهره اینگرید برگمن بازیگر فقید سینما و برنده 3 جایزه اسکار دست زد و پوستر دوره پیش هم که شصت و هفتمین جشنواره آن بوده است با نظر هروه شیگیونی و با طراحی گرافیکی ژیل فراپیه و بر زمینه تصویری از مارچلو ماسترویانی از فیلم «هشت و نیم» فدریکو فلینی شکل گرفته بود. این جشنواره در دوره‌های پیشین هم از چهره‌های هنرمندان مطرحی چون ژولیت بینوش، جوآن وودوارد، پل نیومن، مرلین مونرو، فی داناوی و مونیکا وتی استفاده کرده و مدیران جشنواره هدف از این کار را ادای احترام به این هنرمندان دانسته‌اند. البته برای برگزارکنندگان چنین جشنواره‌هایی، ایجاد بازارگرمی و وجود شرایطی برای رسیدن به جلوه‌گری نزد رسانه‌ها مهم‌ترین مساله برای استفاده از چهره‌های شناخته‌شده به شمار می‌آید، چرا که در دوره‌هایی شاهد نقش‌آفرینی چهره‌هایی از جهان مدلینگ و شخصیت‌هایی غیرسینمایی روی پوستر اصلی جشنواره بوده‌ایم، چنانکه در شصت و یکمین دوره جشنواره فیلم کن در سال 2008 عکسی از مدل معروف، آنوک مارگریت در مرکز پوستر جشنواره قرار گرفت. حالا سری به پوسترهای 3 سال اخیر جشنواره ونیز به عنوان قدیمی‌ترین رویداد سینمایی جهان می‌زنیم. در جشن
70 سالگی این جشنواره در سال
2013 پوستری از مردی به تصویر درآمد که در حال تکان دادن دستمالی قرمز در ساحل دریاست. صحنه‌ای برگرفته از فیلم ارزنده «ابدیت و یک روز» (Eternity and a Day) ساخته آنجلوپولوس، فیلمساز یونانی که چند ماه پیش از آن رخداد در سانحه تصادفی درگذشته بود و از این طریق خالقان تصویر به دنبال ادای دینی به او بودند. البته در قسمت پایین این پوستر که توسط سایمون ماسی نقاشی شده بود، تصویری کوچک از پوستر سال گذشته ونیز نیز به چشم می‌خورد. در دوره بعدی این جشنواره باز هم نشانی از یکی از آثار برتر تاریخ سینما نقش بسته بود. طرحی برگرفته از آخرین سکانس فیلم «۴۰۰ ضربه» ساخته فیلمساز فرانسوی، فرانسوا تروفو که نمایانگر چهره آنتوان، پسربچه فیلم بوده که نقش خیال بر خاطرش به پرواز در آمده است. طراح این پوستر نیز سایمون ماسی، طراح سرشناس ایتالیایی بوده است. در آخرین دوره از جشنواره برگزار شده در سال 2015 باز هم سایمون ماسی برای چهارمین سال پیاپی اقدام به طراحی پوستر کرد. او این بار از چهره ناتاشا کینسکی، بازیگر معروف آلمانی برای طرح خود استفاده کرد و با زاویه دیدی روایی به طراحی پوستر دست زد. ماسی که در سال 2012 جایزه بهترین فیلم کوتاه جوایز «دیوید دی‌دوناتلو» موسوم به اسکار سینمای ایتالیا را کسب کرده بود، معتقد است که بیننده باید از کنار هم قرار دادن این تصاویر طی
4 سال به کشف روایتی داستانی دست یابد.
اما در جشنواره سینمایی برلین، مهم‌ترین مساله در نماد جشنواره خلاصه می‌شود که هر ساله تصویری از خرس برلین، نقشی برجسته در طراحی پوسترها دارد. به نحوی که دیتر کاسلیک، رئیس جشنواره برلین اشاره داشت که «خرس جشنواره برلین نه‌تنها برای تماشاچیان فیلم‌دوست، بلکه برای میهمانان بین‌المللی هم یک خوش‌شانسی بزرگ و خواستنی محسوب خواهد شد.» خرسی که جایزه‌های جشنواره‌ها براساس آن به برندگان تعلق می‌گیرد و می‌توان گفت مابه‌ازای سیمرغ جشنواره فجر ما است و در دوره‌هایی متمادی با تغییراتی جزئی به عنوان محور طرح‌ها در نظر گرفته شده است. در دوره شصت‌وسوم از برلیناله در سال 2013 نشان قدیمی خرس به رنگ سفید درآمده و نوشته آبی‌رنگی تاریخ شروع و پایان این فستیوال را در پوستر طراحی‌شده نشان می‌داد. در پوستر دوره بعدی فستیوال در سال 2014 نیز شاهد طرحی از چند خرس به تماشا درآمده در رنگ‌های متنوع هستیم. اما در سال 2015 و در شصت‌‌وپنجمین فستیوال بین‌المللی فیلم برلین، رویه‌ای متفاوت از دوره‌های پیشین عیان شده و ناگهان خرس برلین در طرح پوستر ناپدید می‌شود و پرده‌هایی به فرم فضایی انتزاعی رخ می‌نماید. تصویری ناآشنا برای برلینی‌ها که به گفته مدیر جشنواره به عنوان نمادی از لحظه‌ای مسحورکننده از تجربه فیلم دیدن برای تماشاگر محسوب می‌شود. البته برلینی‌ها در رجعتی سریع از ماه‌ها پیش از برگزاری دوره بعدی جشنواره باز هم با 6 طرح اولیه به خرس‌های برلین رسیدند.
اما سوال اصلی اینجاست که جشنواره فیلم فجر در انتخاب پوستر متمایز دوره سی‌وچهارم تابع چه نگاه و رویکرد ساختاری، فنی و محتوایی بوده است؟ آیا صرف سلیقه طراح مورد نظر در این دوره می‌توان اقدام به رویه‌ای متفاوت از دوره‌های پیشین کرد؟ آیا این نوع نگاه تنها در این دوره روی می‌دهد یا باز هم شاهد تغییراتی شگرف در رونمایی‌های آتی جشنواره خواهیم بود؟ در میان نگرش‌های مختلف و در خلال پروازهای سالانه سینمای ایران، نماد سیمرغ که برگرفته از ادبیات کلاسیک ما است چه جایگاهی خواهد داشت و اصولا در طراحی پوستر جدید جشنواره چگونه می‌توان به دنبال نشانه‌های ایرانی بود؟ آیا در انتخاب رویکرد رخ داده در پوستر دوره سی‌وچهارم جشنواره که تغییرات محسوسی با دوره‌های پیشین دارد، دیدگاه صاحب‌نظران طراح ایرانی مورد نظر بوده است؟ آیا حضور مشاوران هنری جشنواره کمکی به شکل و ساختار طراحی آن داشته است؟ سوالاتی که نیاز به تامل دارد، هر چند آنچه به یقین نزدیک است و در گفته‌های صریح مجید برزگر عنوان می‌شود، دلیل اقدام روی‌داده در طراحی پوستر جشنواره سی‌وچهارم نگاهی رو به جشنواره‌های بین‌المللی بوده است، چنانکه طراح این پوستر بیان داشته است: «در ایده‌های اولیه‌ای که من و همکارانم داشتیم به این نتیجه رسیدم که چرا هیچ وقت از چهره بازیگران سینما یا پلانی از یک فیلم مهم سینمای ایران در پوسترهای جشنواره استفاده نشده است. در حالی که در جشنواره‌های سینمایی معتبر جهان مانند جشنواره کن یا ونیز از چنین ایده‌ای برای طراحی پوستر اصلی جشنواره استفاده می‌کنند».