سیاست‌های کلی برنامه 5 ساله ششم توسعه، 9 تیرماه سال جاری از سوی رهبر معظم انقلاب به رئیس محترم جمهور ابلاغ شد که یکی از محورهای سه‌گانه مهم آن «تعالی و مقاوم‌سازی فرهنگی» بود. از 80 بند این سیاست‌ها، 6 بند به طور مشخص تحت عنوان «امور فرهنگی» آمده است که می‌توان این 6 بند (یعنی بندهای شماره ۶۸ تا ۷۳) را در 7 سرفصل زیر خلاصه کرد:
یک- تبیین ارزش‌ها و دستاوردهای انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس
دو- ترویج سبک زندگی اسلامی– ایرانی با تکیه بر اصلاح الگوی مصرف
سه- پایبندی به نقشه مهندسی فرهنگی کشور
چهار- تهیه پیوست فرهنگی برای طرح‌های مهم
پنج- حمایت مادی و معنوی از پژوهشگران و تولیدکنندگان آثار فرهنگی- هنری مبتنی بر فرهنگ اسلامی- ایرانی
شش- ترویج فرهنگ اسلامی- ایرانی در فضای مجازی و مقابله با تهدیدات این حوزه
هفت- توسعه شاخص‌های هویت اسلامی- ایرانی در ساختار عمومی کشور
مروری گذرا بر برنامه ششم توسعه که در ۴۵ تبصره توسط دولت نگارش یافته است نشان می‌دهد متاسفانه همچنان کلی‌گویی و عدم هدفگذاری شفاف و آشکار در برنامه‌ریزی فرهنگی کشور، به‌عنوان پاشنه آشیل این حوزه خودنمایی می‌کند. چنانکه در پیش‌نویس برنامه ششم، اگرچه در برخی از تبصره‌های به ظاهر اجتماعی و اقتصادی یا حتی سیاسی، به صراحت به اهمیت مفهوم «فرهنگسازی در برنامه‌ریزی» اشاره شده– و البته همین هم جای خوشحالی دارد– اما تبصره‌هایی که آشکارا به مسائل فرهنگی- هنری اشاره دارد، بسیار محدود است که اهم موارد مطرح‌شده در آنها به این شرح است:
یک- حمایت مادی و معنوی از نخبگان و پیشکسوتان فرهنگی- هنری
دو- ایجاد امنیت لازم برای آثار فرهنگی- هنری دارای مجوز
سه- ساماندهی دستگاه‌های فرهنگی دارای شرح وظایف متجانس و همگن
چهار- بازنگری و کاهش مقررات محدودکننده در حوزه فرهنگ
پنج- واگذاری تدریجی امور فرهنگی به بخش خصوصی، تعاونی، سازمان‌های مردم‌نهاد و شهرداری‌ها
شش- مرمت و احیای آثار فرهنگی- تاریخی
هفت- تولید گسترده آثار فرهنگی- هنری در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی
مرور این نکات نشان می‌دهد ستاد برنامه ششم توسعه در تدوین تبصره‌های مربوط به فرهنگ، آشکارا از برخی موارد مطرح‌شده در سیاست‌های کلی، مانند «نقشه مهندسی فرهنگی کشور»، «پیوست فرهنگی برای طرح‌های مهم» و «فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی» غفلت کرده است.
اکنون شایسته است برخی تبصره‌های برنامه ششم توسعه را با تفصیل مورد بررسی بیشتر قرار دهیم:
یک- در تبصره ۲۳ آمده است: «تمام دستگاه‌های اجرایی کشور موظفند به منظور حمایت از نخبگان علمی، فرهنگی و هنری کشور و تکریم پیشکسوتان حوزه‌های مذکور، ظرف مدت 6 ماه برنامه‌های عملیاتی خود را طبق سند راهبردی کشور در امور نخبگان، تهیه کنند و از سال اول برنامه ششم به مرحله اجرا درآورند.» در این تبصره، علاوه بر آنکه مرز میان «علم» با «فرهنگ و هنر» مبهم است، به جای به کارگیری لفظ موجود در سیاست‌های کلی یعنی «تولیدکنندگان» از واژه «نخبگان» استفاده شده است که بر این مبنا حمایت عملی از بسیاری تولیدکنندگان خُرد و دلسوز در حوزه فرهنگ و هنر مغفول می‌ماند اما در عین حال به کارگیری عبارت «موظفند»، بسیار امیدوارکننده است، لفظی که در بسیاری از تبصره‌های بعدی جای خود را به «مجازند» داده است!
دو- در تبصره ۳۵ می‌خوانیم: برای تعالی و مقاوم‌سازی فرهنگی و همینطور بسترسازی فرهنگی و تحقق اهداف سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و برای حمایت از تولیدات و محصولات فرهنگی، مذهبی و هنری فاخر، احیا و توسعه ورزش‌های بومی و صنایع دستی و میراث فرهنگی ناملموس در کنار ارتقای جایگاه و منزلت اصحاب فرهنگ و هنر، اقدامات زیر در طول برنامه ششم انجام می‌شود:
الف- دولت مجاز است در روند صدور مجوزها، بازنگری نماید و در زمینه کاهش ضوابط و مقررات محدودکننده تولید و نشر آثار فرهنگی هنری اقدام کند.
ب- دولت مجاز است امنیت لازم برای تولید و نشر آثار فرهنگی- هنری دارای مجوز را طبق آیین‌نامه‌ای که تا پایان سال اول برنامه ششم توسعه به پیشنهاد مشترک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت دادگستری تهیه شده و به تصویب دولت می‌رسد، فراهم کند.
ج- دولت مجاز است نسبت به هماهنگی، هم‌افزایی، ایجاد وحدت رویه و ساماندهی دستگاه‌های دولتی و نهادهای حاکمیتی دارای شرح وظایف متجانس و همگن در بخش فرهنگ اقدام کند که برای این منظور، کمیته‌ای شامل نماینده سازمان مورد نظر، نماینده شورایعالی انقلاب فرهنگی، نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نماینده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در کنار نماینده نهادهای تحت نظر رهبری، تشکیل می‌شود و مصوبات خود را به تایید شورایعالی اداری می‌رساند.
د- دستگاه‌های اجرایی مکلفند در راستای ضرورت واگذاری‌های فرهنگی و رسانه‌ای به بخش خصوصی، تعاونی و سازمان‌های مردم‌نهاد در طول سال‌های برنامه ششم توسعه (یعنی سال ۱۳۹۵ تا سال ۱۳۹۹)، حداقل ۲۰ درصد تصدی‌ها را در هر سال واگذار کنند.
باید گفت این تبصره، در عین حال که بسیاری از ابهامات تبصره ۲۳ را ندارد و به درستی هم روی بسیاری از مشکلات امروزی فرهنگ و هنر کشور از جمله «مقررات دست‌وپاگیر»، «عدم امنیت برای آثار»، «موازی‌کاری» و «فرهنگ دولتی» تمرکز کرده است اما استفاده از اصطلاح «مجاز است» به جای «موظف است»، نشان می‌دهد که اگر این موارد هم محقق نشود، کسی پاسخگو نیست و دوباره می‌توان گفت روز از نو، روزی از نو!
سه- تبصره ۳۶ اما می‌گوید: «به منظور اهمیت و ضرورت مرمت بناهای تاریخی فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی موظف است اماکن تاریخی در اختیار خود را به شهرداری‌های با جمعیت بیش از صد هزار نفر واگذار کند تا مدیریت این مجموعه‌ها در اختیار آنان باشد. همچنین به دستگاه‌های اجرایی جهت بهره‌برداری از بناهای تاریخی - فرهنگی در اختیار خود یا واگذاری آنها به بخش خصوصی یا تعاونی، اجازه داده می‌شود. دستگاه‌های اجرایی در عین حال موظفند نسبت به مرمت و احیای آثار فرهنگی و تاریخی در اختیار خود اقدام نمایند.» این تبصره را می‌توان کامل‌ترین تبصره فرهنگی پیش‌نویس برنامه ششم توسعه دانست که همه موارد لازم در آن لحاظ شده است.
کوتاه سخن آنکه می‌توان امیدوار بود این اشکالات و ابهامات در بررسی نهایی دولت محترم یا در روند تصویب برنامه در مجلس محترم شورای اسلامی، رفع شود و همگان بویژه اعضای فرهنگی دولت و اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس، دقت و نظارت بیشتری را در این زمینه به کار گیرند.