عبدالباری عطوان*: براساس توافق آمریکا و روسیه، آتش‌بس باید در تمام مناطق سوریه آغاز شود ولی بیشتر شواهد حاکی از آن است که فرصت اجرایی شدن این توافق تقریبا صفر است، زیرا حملات هوایی و زمینی روسیه و سوریه به «گروه‌های تروریستی» ادامه خواهد داشت و بی‌گمان این گروه‌ها نیز به این حملات واکنش نشان خواهند داد. ترکیه نیز آن طور که احمد داووداوغلو، نخست‌وزیر آن اعلام کرده است به این توافق پایبند نخواهد بود و به تیراندازی به مواضع گروه‌هایی مانند نیروهای کرد «گردان‌های مدافع خلق» که آنها را تروریست می‌داند، ادامه خواهد داد.
در تاریخ منطقه خاورمیانه و شاید کل جهان این عجیب‌ترین توافق آتش‌بس باشد، زیرا 2 ابرقدرت بدون رایزنی و هماهنگی با بازیگران اصلی یا حتی بازیگران فرعی در خاک سوریه به این توافق رسیده‌اند و حتی کشورهای منطقه نیز از این توافق غافلگیر شدند. داعش درباره این توافق سکوت اختیار کرده است و چه‌بسا به این علت که ارتباطی به آن ندارد اما صدای گروه همتای آن یعنی «جبهه النصره» درآمد و محمد الجولانی، سرکرده آن این توافق را «آتش‌بس ذلت‌بار و ننگین» توصیف کرد و از گروه‌های مسلح خواست با آن مخالفت کنند.
واکنش سرکرده جبهه النصره بیانگر حجم خطرهایی است که این گروه در آینده نزدیک در جبهه‌های درگیری با آن مواجه خواهد شد، زیرا توافق آتش‌بس این گروه را مستثنا کرد و به روسیه چراغ سبز و بلکه مشروعیت داد تا به حملاتش به مواضع این گروه ادامه دهد و ادلب، جسر الشغور و مناطق دیگری را در شمال حلب که گروهک جیش الفتح، یکی از شاخه‌های نظامی جبهه النصره بر آنها تسلط دارد، آزاد کند.  ارتش سوریه نیز توانست طی هفته‌های اخیر در حومه شمالی حلب پیروزی‌های بزرگی به دست آورد. وضع در عمل تغییر نخواهد کرد و آینده مانند گذشته خواهد بود. این توافق آتش‌بس یادآور هزاران توافق آتش‌بس مشابه در جنگ‌های خاورمیانه بویژه در جنگ‌های لبنان، یمن، لیبی و جنگ بین عراق و ایران است.  این توافق چگونه عملی خواهد شد، در حالی ‌که بیش از 250 گروه در سوریه در حال جنگ با یکدیگر هستند و مناطق تحت تسلط آنها نیز مشخص نیست و هیچ ساز‌و‌کاری برای شناسایی اینکه کدام گروه‌ها به این توافق پایبند خواهند بود و کدام گروه‌ها پایبند نخواهند بود، نیست.
سوریه با شتاب به طرف طرح «ب» که جان کری، وزیر خارجه آمریکا چند روز پیش، از آن سخن گفت و تهدید کرد که در صورت شکست توافق آتش‌بس این طرح اجرایی خواهد شد، پیش می‌رود. منظور او از این طرح نیز حمله زمینی عربستان و ترکیه با حمایت آمریکا به خاک سوریه و تقسیم جغرافیایی و جمعیتی این کشور است. کری در کنگره اعلام کرده است هیچ تضمینی برای موفقیت توافق آتش‌بس نیست، حال آنکه سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه از کری خواست از سخن گفتن درباره طرح‌های جایگزین و عملیات زمینی و ایجاد مناطق عاری از سلاح دست بردارد.  همچنین لاوروف از اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا که جمعه درباره ضرورت کناره‌گیری بشار اسد در صورت حصول صلح دائمی سخن گفت، انتقاد کرد.  این توافق آتش‌بسی است که کسی آن را نمی‌خواهد و به آن نیاز ندارد و همه خواهان شکست آن هستند. موافقت با این آتش‌بس به‌عنوان جلوگیری از بهانه‌ها و در چارچوب سیاست خرید زمان و تلاش برای جلوگیری از بدترین گزینه یعنی جنگ منطقه‌ای صورت می‌گیرد و البته ممکن است چنین جنگی به جنگ بین‌المللی منجر شود. اوضاع سوریه به لحاظ سیاسی و نظامی از کنترل خارج شده است.  آنچه حائز اهمیت است شکل و محتوای سناریویی است که پس از شکست مورد انتظار این توافق درباره سوریه مطرح خواهد شد و چه‌بسا این سناریو سناریویی خونین و وحشتناک در بیشتر جبهه‌های درگیری باشد. چه‌بسا ورود جنگنده‌های عربستان سعودی به پایگاه اینجرلیک ترکیه در این برهه زمانی یکی از مقدمات این سناریو است و هر آنچه درباره اینکه هدف هواپیماهای عربستان جنگ علیه داعش است، گفته می‌شود، در واقع سرپوش گذاشتن به هدف دیگری است که همان «تقسیم جغرافیایی» سوریه و ایجاد رژیم جدید سنی‌مذهب در استان‌های الرقه، دیرالزور و الحسکه است که امتداد رژیمی مشابه در موصل عراق باشد.
*تحلیلگر برجسته جهان عرب
 

آغاز رسمی آتش‌بس در سوریه
اجرای توافق میان آمریکا و روسیه برای «توقف خصومت‌ها» در سوریه، براساس توافقات مقرر رأس ساعت 24:00 شنبه‌شب به وقت دمشق آغاز شد. این آتش‌بس گروه‌های داعش، جبهه‌النصره و سایر گروه‌های تروریستی را شامل نخواهد شد. در صورتی که این توافق آتش‌بس با موفقیت اجرایی شود، این نخستین‌بار در طول جنگ 5 ساله سوریه است که قدرت‌های جهانی با مذاکره موفق به توقف درگیری‌ها در این کشور می‌شوند.