آیت‌الله «عباس واعظ‌طبسی» یکی از روحانیون مبارز و انقلابی مشهد بود که همراه با حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای و شهید «هاشمی‌نژاد» مثلث مبارزه با رژیم پهلوی در مشهد را تشکیل می‌دادند. وی که در طول مبارزه در مجموع 6 بار دستگیر و زندانی شد ارتباط نزدیکی با نهضت امام خمینی(ره) داشت و پس از انقلاب اسلامی نیز مسؤولیت‌های اجرایی فراوانی به ایشان محول شد.
تولد و تحصیلات مقدماتی
به گزارش مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آیت‌الله عباس واعظ‌طبسی، بهمن‌ماه 1314 در خانواده‌ای مذهبی در مشهد مقدس متولد شد. پدرش، آیت‌الله «غلامرضا واعظ‌طبسی» از روحانیون تأثیرگذار زمان خود و از مبلغان طراز اول کشور و یکی از خطبا و سخنوران توانا و زاهد مشهد به شمار می‌آمد به طوری که امام خمینی(ره) درباره ایشان فرمودند: «چه بسیار افرادی غیرمسلمان بودند که تحت تأثیر منطق و کلام مؤثر و پرجاذبه او به اسلام مشرف شدند و او در کشورهای عربی موقعیت ویژه‌ای داشت». آیت‌الله طبسی که در یک سالگی پدرش را از دست داده بود، دوران کودکی را با سرپرستی مادر پشت‌ سر گذاشت. وی دوره ابتدایی و بخشی از متوسطه را در مشهد گذراند و سپس در آستانه نوجوانی به تحصیل علوم اسلامی علاقه‌مند شد، بنابراین در 16 سالگی به حوزه علمیه مشهد وارد شد و دروس مقدماتی و دوره‌های «سطح» و «خارج» را به طور جدی دنبال کرد و تحصیلات حوزوی را در محضر اساتید برجسته‌ای چون شیخ «محمدتقی ادیب‌نیشابوری»‌، «میرزا احمد مدرس‌یزدی»‌، «حاج شیخ مجتبی ‌قزوینی»، «حاج شیخ هاشم قزوینی»‌ و مراجع تقلید از جمله «آیت‌‌الله‌العظمی سیدمحمدهادی میلانی»، «آیت‌‌الله‌العظمی فقیه‌سبزواری» و «آیت‌الله‌العظمی بروجردی» گذراند. «آیت‌الله‌العظمی بروجردی» وی را طلبه‌ای خوش‌فکر و به عنوان زبان حوزه‌های علمیه دانسته و با تقدیر و تفقد از او نام می‌برد.
آیت‌الله واعظ‌طبسی از سن 13- 12 سالگی با سیاست آشنا بود و در دبیرستان یا حوزه علمیه مسائل سیاسی را دنبال و مطرح می‌کرد. گفته می‌شود یکی از مسائلی که تصمیم به مبارزه را در وی تقویت کرد آشنایی با شهید نواب صفوی بود.(1)
آغاز علنی مبارزات علیه رژیم پهلوی به همراه مقام معظم رهبری
چنانکه گفته شد آشنایی آیت‌الله واعظ‌طبسی با شهید «نواب‌صفوی» در آغاز دهه 30، باعث به وجود آمدن روحیه‌ای قوی برای مبارزه با رژیم پهلوی در او شد به طوری که وی در سخنرانی‌های متعدد به مخالفت با رژیم پهلوی پرداخت و در آگاهی‌بخشی به مردم مشهد و افشاگری و مبارزه با رژیم نقش اساسی داشت. به موجب این تلاش‌ها و سخنرانی‌ها آیت‌الله واعظ‌طبسی چندین‌بار تا زمان پیروزی انقلاب ممنوع‌المنبر و زندانی شد اما وی به این امر بی‌توجه بود و باز هم به مبارزات خود ادامه داد.
آیت‌الله طبسی- چنانکه خود می‌گفت- کار مبارزه را در سال‌های نخست به تنهایی دنبال می‌کرد اما با استقرار مقام معظم رهبری و پس از مدتی شهید هاشمی‌نژاد در مشهد، گروهی 3 نفره تشکیل شد که اعضای آن قسم یاد کردند تا برقراری حاکمیت اسلام راه مبارزه را با همکاری یکدیگر دنبال کرده و همواره از امام(ره) به عنوان رهبر و مرجع اعلم، جانبداری کنند.
آیت‌الله واعظ‌طبسی خود در این‌باره می‌گوید: «مبارزه علنی بنده و جمع دوستان تقریباً از سال 1335 شروع شد، در آن موقع برادرمان جناب آقای خامنه‌ای در مشهد تشریف نداشتند و شهید هاشمی‌نژاد هم در قم بودند بنابراین در آن زمان من تنها بودم و خیلی سخت می‌گذشت. بعدها با پیوستن این 2 بزرگوار، محور واحدی را در خراسان تشکیل دادیم. اوایل، نشست‌های‌مان از هم جدا بود اما بعداً تصمیم گرفتیم مرکزیتی داشته باشیم».(2)
بدین ترتیب با همکاری آیت‌الله طبسی، مقام معظم رهبری و شهید سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد، اندیشه امام خمینی(ره)‌ برای مردم خراسان شناسانده شد و در همین راستا او برای نخستین ‌بار در یک سخنرانی در مسجد «حاج ملاهاشم»، امام(ره) را به عنوان مرجع اعلم معرفی کرد که با اعتراض ساواک روبه‌رو شد، در حدی که او را دستگیر و روانه زندان کردند.
دستگیری و ممنوع‌المنبر شدن طی سال‏‌های مبارزه علیه رژیم پهلوی
آیت‌الله واعظ‌طبسی در طول سال‌های 1331 تا 1340 بارها در سخنرانی‌های افشاگرانه خود، به رژیم شاه حمله کرد. 14 تیرماه 1340 به علت سخنرانی در سرای محمدیه مشهد درباره عدل زمامداران مورد اعتراض ساواک قرار گرفت. مأموران امنیتی شاه، جلسه سخنرانی وی را تعطیل و او را به مدت 7 ماه ممنوع‌المنبر کردند تا اینکه فشار مردم، این ممنوعیت را لغو کرد. پس از تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و رفراندوم شاه، آیت‌الله طبسی سال 41، به دنبال ایراد چند سخنرانی دستگیر و پس از چند روز به زندانی در تهران منتقل شد و پس از آزادی از زندان به خراسان مراجعت کرد و با ایراد سخنرانی‌های افشاگرانه به مبارزه با رژیم پهلوی ادامه داد.(3)
فعالیت‌های سیاسی آیت‌‌الله واعظ‌طبسی در فروردین 42 موجب شد در کمیسیون امنیت مشهد دستگیری مجدد ایشان مطرح شود. وی در یک سخنرانی در روز شهادت امام صادق(ع) آمریکا را مورد حمله قرار داد و گفت: «آمریکایی‌ها و اجانب ما را منحرف کرده و زنان و دختران ما را به سوی نیستی می‌کشانند. ما اگر ببینیم خائنین مملکت یا آشوبگران در جایی پیشرفت کرده و قصد اخلال دارند، باید از مملکت دفاع کنیم». بدین ترتیب شهربانی مشهد روز 5 فروردین وی و «شیخ حسن کافی»‌ را دستگیر و به ساواک تحویل داد.(4)
فعالیت‌های انقلابی آیت‌الله واعظ‌طبسی پس از 15 خرداد
آیت‌الله واعظ‌طبسی یکی از روحانیون فعال در قیام 15 خرداد مشهد بود به همین خاطر توسط ساواک این شهر مورد تعقیب قرار گرفته و بازداشت شد اما پس از مدتی آزاد شد و بار دیگر مبارزه را از سر گرفت. وی 28 فروردین 1343 در سفر به قم و بیعت با حضرت امام خمینی(ره) به نمایندگی از حوزه علمیه مشهد، در حضور امام(ره) به سخنرانی پرداخت و پس از این سخنرانی در راه‌آهن قم بازداشت و به زندان قزل‌قلعه منتقل شد. علاوه بر این ساواک دلیل دستگیری او را سخنرانی شدیداللحن وی درباره سرمقاله روزنامه اطلاعات مبنی بر موافقت روحانیت با دولت اعلام کرد. بازداشت آیت‌الله طبسی حدود 4 ماه به طول انجامید تا اینکه نیمه مرداد 1343 آزاد شد و بلافاصله پس از آزادی به قم رفته و به حضور حضرت امام(ره) رسید.(5)
مبارزات آیت‌الله واعظ‌طبسی در دهه 50 نیز همچنان ادامه داشت. 26 خرداد 1354 حدود 200 تن از طلاب مدارس گوناگون مشهد در مدرسه میرزاجعفر گرد هم آمده و شعارهایی در حمایت از امام(ره) سر دادند لذا ساواک با بازداشت 10 تن از طلاب تلاش کرد این حرکت را خاموش کند. در این میان آیت‌الله واعظ‌طبسی به عنوان «فعالیت مضره و تحریک طلاب حوزه مشهد به اعتصاب» دستگیر و به یک سال زندان محکوم شد.(6) وی پس از آزادی بار دیگر در 21 خردادماه سال 1357 به اتهام تهیه و توزیع اعلامیه علیه رژیم شاه، به وسیله مأموران کمیته مشترک ضدخرابکاری دستگیر شد.
او همچنین همراه دیگر علمای مبارز خراسان در انتشار اعلامیه و بیانیه‌های افشاگرانه و ایراد سخنرانی در طول انقلاب شرکت داشت و در اعتراض به ممنوعیت ورود امام خمینی(ره)‌ به کشور همراه با علمای مشهد از 9‌ بهمن‌ماه سال 1357 در حرم مطهر امام رضا(ع) متحصن شد. وی در طول مبارزه در مجموع 6 بار دستگیر و زندانی شد.
مسؤولیت‌های اجرایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) آیت‌الله واعظ‌طبسی را ابتدا به عنوان سرپرست و پس از مدتی به عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب کردند. حضور در مجلس خبرگان رهبری به عنوان نماینده مردم استان خراسان، نماینده ولی فقیه در خراسان، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و مدیریت حوزه‌های علمیه مشهد از مهم‌ترین مسؤولیت‌های وی در دوران پس از انقلاب اسلامی است.
در حکم انتصاب سرپرست آستان قدس رضوی که توسط امام خمینی(ره) در 25 بهمن 57 صادر شد، آمده است:
بسم‌الله‏‌الرحمن‌الرحیم
«خدمت جناب مستطاب حجت‌الاسلام آقای آقا شیخ عباس واعظ‌طبسی دامت ‌افاضاته
پس از اهدای سلام و تحیت، تا تعیین تولیت برای آستان مقدس حضرت ثامن‏ الائمه - صلوات‏‌الله و سلامه علیه و علی آبائه الطاهرین- جنابعالی برای سرپرستی آن آستان مقدس منصوب هستید. لازم است با کمال جدیت و به طور دقیق حفاظت از متعلقات آنجا خصوصاً کتابخانه و خزینه و محتویات ضریح مقدس و موقوفات و سایر آنچه مربوط است به آن آستان مقدس، بفرمایید و از حیف و میل و ضیاع اموال جلوگیری نمایید. حضرات خدام محترم با جنابعالی در این امر لازم تشریک مساعی خواهند نمود. والسلام علیکم و رحمه‏الله‏.
16 ربیع‏‌الاول 99/ 25 بهمن 57
روح‏ الله‏ الموسوی الخمینی»(7)
سوءقصد به جان آیت‌الله طبسی
29 بهمن 1361، دو تن از اعضای گروهک منافقین در فاصله 2 خطبه نماز جمعه مشهد تلاش کردند آیت‌الله واعظ‌طبسی را ترور کنند اما این عملیات آنان توسط اعضای سپاه پاسداران خنثی شد. براساس گزارش روزنامه کیهان، این 2 تن به نام‌های بابایی و میرنژاد با هوشیاری سپاه در انجام عملیات ترور ناکام ماندند.(8)
بلافاصله پس از این عملیات، امام خمینی(ره) در پیامی خرسندی‌شان را از شکست عملیات ترور آیت‌الله واعظ‌طبسی ابراز کردند. متن کامل این پیام به شرح زیر است:
«بسمه تعالی
مشهد مقدس ـ جناب حجت‌‏الاسلام آقای طبسی، تولیت محترم آستان قدس رضوی دامت افاضاته
خداوند تعالی را شکر که توطئه جنایتکارانه منحرفان از اسلام درباره جنابعالی خنثی شد و خداوند را سپاس که هر روز این جنایتکاران ورق سیاهی بر اوراق جنایت خود می‏افزایند. اکنون که به خواست خدای تعالی دستشان از هر جا کوتاه و هر گروهی از آنان گروه دیگر را لعن می‏کند و از رسیدن به آنچه در خیال خود به آرزوی آن بوده‌‏اند مأیوس شده‏‌اند، چاره‌‏ای جز خرابکاری برای اظهار وجود ندارند که آن هم برای‌شان جز رسوایی در پی ندارد. از خداوند تعالی سلامت و سعادت جنابعالی و سایر متعهدان به اسلام و خدمتگزاران به جمهوری اسلامی را خواستارم. والسلام علیکم و رحمه‏الله.
30 بهمن 61
روح‌الله الموسوی‌الخمینی»(9)
------------------------------------------------------------
پی‌نوشت‌
1- پایگاه جامع شخصیت‌نگار، زندگینامه آیت‌الله واعظ‌طبسی
2- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله واعظ‌طبسی، گفت‌وگوی مجله پیام انقلاب با حضرت آیت‌الله واعظ‌طبسی- فروردین 62
3- پایگاه جامع شخصیت‌نگار، زندگینامه آیت‌الله واعظ‌طبسی
4- مشهد از مقاومت تا پیروزی: بررسی مبارزات علما و مردم مشهد از سال 42 تا 57، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص 48-44
5-  پیشین، ص 109
6- پیشین، ص 271
7- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 6
8-  روزنامه کیهان، «طرح ترور تولیت آستان قدس خنثی شد»، شنبه 30 بهمن 1361، شماره 11803، ص 21
9- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17