دکتر محمدرضا مهدیاراسماعیلی: باخبر شدم در واکنش به یادداشت «اندوه ساغند» اینجانب که صبح 16 فروردین در «وطن‌امروز» منتشر شد، از سوی سازمان انرژی اتمی اطلاعیه‌ای صادر شد که طی آن از مجموعه نقدهای عرضه شده تنها به مساله قیمت کیک زرد پرداخته و عنوان شده که نه‌تنها کانسنگ اورانیوم بسیار بی‌قیمت است بلکه یک کیلوگرم کیک زرد که از دل 2 تن کانسنگ خارج می‌شود تنها 80 دلار قیمت دارد. همین ابتدا خارج از هرگونه مناقشه‌ای، بنده شخصاً با درآمد معلمی، برای خرید تمام تولیدات کیک زرد کارخانه شهید رضایی‌نژاد اردکان آمادگی کامل خود را اعلام می‌کنم!
بهتر آن است که با استفاده از خواندن چند سطر درس اقتصاد خرد که اتفاقاً همان غربی‌ها آن را نوشته‌اند شبهه را روشن کنیم.
«والتر نیکلسون» اقتصاددان و معروف‌ترین نویسنده اقتصاد خرد جهان وقتی می‌خواهد شیوه قیمت‌گذاری کالاها را آموزش دهد، چنین مثال می‌زند: به نظر شما یک تابلوی نقاشی آبرنگ بویژه که بسیار معمولی و سریع نقاشی شده باشد چقدر قیمت دارد؟ 10 دلار؟ 20 دلار؟ یا حداکثر یکصد دلار؟ اکنون بگویید اگر آن تابلوی نقاشی، آخرین اثر پیکاسو باشد-که علاوه بر اینکه بسیار ساده نقاشی شده، نیمه‌کاره هم مانده!- چقدر می‌ارزد؟! با توجه به قیمت جهانی و متداول یک تابلوی آبرنگ معمولی، چه دلیلی دارد که برای فروش یک تابلوی معمولی، بزرگ‌ترین ثروتمندان جهان را در مجلسی مجلل دعوت می‌کنند و برای یک نقاشی آبرنگ مزایده می‌گذارند؟! پاسخ روشن است: چون پیکاسو دیگر نیست که همانش را هم بکشد!
کشور ایران به طور کلی و به نسبه دچار فقر ذخایر اورانیوم است و همانطور که در یادداشت اندوه ساغند نوشتم اصولاً قیمت این ماده استراتژیک هر قدر هم که باشد، فروش آن برای ایران غیرعقلایی است، زیرا خرید آن برای ایران عملاً ممکن نیست. بازار تولید اورانیوم جهان کاملاً کنترل شده و تقریباً به صورت انحصاری در اختیار 2 کشور کانادا و استرالیا - و گاهی هم قزاقستان - است. اگرچه اورانیوم در دنیا با یک قیمت اسمی مبادله می‌شود اما این قیمت فقط برای مصرف‌کنندگان مشخص خودش است. ناگفته پیداست ایران هیچگاه نمی‌تواند با چنین قیمت‌هایی از بازار دنیا کیک زرد خریداری کند اگر چه خودش هم به ظاهر با چنین قیمت‌هایی با خودش معامله کند و کیک زرد را از مجتمع شهید رضایی‌نژاد اردکان با همین قیمت بخرد.
ما در اقتصاد یک قیمت در شرایط رقابتی داریم و یک قیمت در شرایط انحصاری. در همان بازار انحصاری نیز هرچه ضرورت یک کالا بیشتر شود و نیاز مصرف‌کننده آن کالا مبرم شود، قیمت آن بالاتر خواهد رفت. معدن ساغند تنها معدن زیرزمینی اورانیوم ایران است و پایان استحصال اورانیوم از این معدن برای ایران تقریباً مانند حکایت راننده‌ای می‌ماند که در عمق بیابانی پر خطر و در دل شب بنزین خودروی 2 میلیارد تومانی‌اش تمام شود. مالک این خودرو در آن وضعیت پر خطر برای خرید هر لیتر بنزین چقدر حاضر است پرداخت کند؟! آیا منطقی است آن فرد با اعتماد به نفس بگوید قیمت رسمی بنزین در ایران لیتری یکهزار تومان است و به حکم حقوق شهروندی، بزودی وحوش یا راهزنان این بیابان موظف خواهند شد که با لیتری یکهزار تومان مخزن سوخت این خودرو را پر از بنزین کنند؟!
گفته شده است میزان استخراج سنگ معدن اورانیوم باید متناسب با ظرفیت کارخانه فرآوری سنگ معدن به صورت دوره‌ای تنظیم شود و در حال حاضر خوراک لازم برای مصرف کارخانه فرآوری سنگ معدن شهید رضایی‌نژاد برای چندین سال استخراج و انباشت شده است. معنای التزامی این سخن آن است که فعلاً نگران توقف تولید سنگ معدن نباشید، زیرا ذخایر زیادی انباشته شده است.
در حل این دیدگاه نادرست لازم است بحث فنی کنیم. طبق اصول مهندسی معدن، وقتی تصمیم گرفته می‌شود در معدن کانسنگ اورانیوم عملیات استخراج صورت گیرد و تونل‌های زیرزمینی برای این‌کار احداث شود، باید مشخص باشد قرار است طی چند سال استخراج سنگ معدن از هر تونل ادامه یابد. از آنجا که کانسنگ اورانیوم «خودنگهدار» نیست و ممکن است حین عملیات استخراج روی کارکنان معدن آوار شود، حتماً باید تونل‌هایی بتنی با عمر مفید مشخص در داخل معدن تأسیس شود بنابراین وقتی ما تونلی با عمر مفید 15 ساله تأسیس می‌کنیم، لازم است حتماً تا قبل از 15 سال، از آن مسیر نهایت استفاده را برده و کار استخراج از آن تونل را طی همان مدت به پایان ببریم. لذا اگر در طول مدت عمر مفید تونل، با این استدلال که فعلاً کانسنگ کافی داریم و لازم نیست استخراج صورت گیرد، عملیات استخراج را متوقف کنیم، پس از پایان عمر مفید آن تونل دیگر امکان بهره‌برداری وجود ندارد و ممکن است تونل به مرور آوار شود.
اکنون از عمر مفید بخش عظیمی از معدن ساغند، حدود 5 سال باقیمانده است و اگر طی این مدت استخراج اورانیوم صورت نگیرد، عملاً ایران پس از 5 سال، دیگر این ذخایر را نخواهد داشت. باور نمی‌کنم که غربی‌ها زمانی که از ایران خواستند 8 سال فعالیت هسته‌ای خود را محدود کند و ذخایر کیک زرد خود را کاهش دهد- یعنی سنگ معدن جدید هم استخراج نکند- فکرشان به این نکته بسیار مهم استراتژیک معطوف نبوده باشد!
از حیث فنی، نگهداری معدن ساغند به معنای روشن بودن سیستم تهویه هوا و تخلیه آب‌های زیرزمینی از درون معدن است که دائماً امنیت معدن را تهدید می‌کند. جهت نگهداری صحیح معدن ضمناً لازم است فرآیند استخراج کانسنگ نیز با یک سطح حداقلی ادامه یابد در غیر این صورت این منبع ملی تلف خواهد شد. اضافه کنید که این سطح حداقلی استخراج البته هیچ کمکی در مسیر ممانعت از تمام شدن عمر مفید تونل‌ها نمی‌کند و فقط از حیث لا‌علاجی مناسب است بنابراین عمر مفید همه طبقات معدن که اکنون فاقد فعالیت است در حال تمام شدن است و عملاً تعلل در استخراج کانسنگ و اهمال حداکثر میزان تولید هیچ صرفه اقتصادی‌ای ندارد و مصداق بارز اتلاف و هدررفت منابع است. شاید از همین جهت باشد که گفته شده فعالیت‌های این معدن براساس برنامه‌های پیش‌بینی شده همچنان در جریان است.
برای دانستن نحوه فعالیت معدن و صحت ادعای یادشده- که واقعا خارج از مناقشات سیاسی امیدوارم صحیح باشد یا بشود- پیشنهاد می‌کنم از خبر‌نگاران این حوزه دعوت شود تا هر زمان خواستند بتوانند از معدن دیدن کنند.
در پایان برای دفع پاسخ احتمالی پیرامون وجود فعالیت در بخش روباز معدن ساغند تأکید کنم تمام این سخنان ناظر به قسمت روبسته این معدن بود و بروز وقفه در بخش روباز معدن چنین مشکلاتی را ایجاد نمی‌کند. به تبع اگر بپذیریم که ذخایر کانسنگ اورانیوم زیاد شده است، منظور این نیست که به جای حفظ تولید بهینه بخش رو بسته معدن، بخش روباز را مورد توجه مقطعی و رسانه‌ای قرار دهیم.