عاطفه پورحکیمی: یک شب سرد زمستانی سر یکی از تقاطع‌های پررفت و آمد منطقه سعادت‌آباد تهران متوجه تعدادی جوان شدم که از داخل خودروهای خود کیسه‌های بزرگی را دست به دست هم می‌دادند و نفر آخر آنها را کنار دیواری که نامش مهربانی بود روی هم می‌گذاشت. این بار اولی نبود که با این روش جدید مهربانی مواجه می‌شدم.
اولین بار اقدام تعدادی از هموطنان خوش‌قلبمان باعث شده بود در محله‌ای که پاتوق کارتن‌خواب‌ها و معتادان بود یخچالی نصب شود تا افراد بی‌خانمان آن بوستان بتوانند یک وعده غذای سالم میل کنند. شهرهای دیگر شروع به افتتاح یخچال مهربانی کردند ولی عدم توجه به اصل حفظ کرامت انسانی، مسائل بهداشتی، احتمال سوءاستفاده سودجویان و پخش‌کنندگان مواد مخدر، درگیری بین متقاضیان و بسیاری اصول دیگر باعث شد یا یخچال‌ها برچیده شوند یا خیرین نتوانند با خاطری آسوده و با اطمینان غذاهای مورد نیاز مراجعین را در یخچال قرار دهند. اقدام اولیه به جهت گسترش روحیه تعاون و نوعدوستی بسیار زیبا بود ولی حرکت شتابزده رسانه‌ها در پوشش خبری این پویش مردمی بدون اشاره صریح بر وظیفه ارگان‌های مسؤول (که البته نشان از ذوق‌زدگی آنها در مواجهه با حرکت‌های خودجوش مردمی داشت) باعث شد بعضی نهادهایی که با توجه به هزینه‌های سرسام‌آور و بی‌حسابشان همیشه نقطه اول توقع مردم در چنین مواردی هستند، طبق معمول لقمه آماده را در دهان بگذارند و با حمایت از نصب چند یخچال دیگر در نقاط مختلف نقش صرفا تبلیغاتی(!) خود را در قبال چنین وظیفه مهمی انجام دهند. با مسؤولان و ارگان‌ها کاری ندارم، صرفا روی صحبتم با هموطنان مهربان و علاقه‌مند به حرکت‌های خیرخواهانه است. چرا ما بدون توجه به سفارشات اکید اسلام مبنی بر حفظ شأن و کرامت انسانی نیازمندان هنگام دریافت هدایا اقدام به برپایی چنین مکان‌هایی می‌کنیم وقتی خداوند می‌فرماید: «اگر انفاق‌ها را آشکار کنید خوب است و اگر آنها را مخفی به فقرا بدهید برای شما بهتر است و قسمتی از گناهان شما را
می‌پوشاند.» [بقره آیه 271] در پاره‌ای از موارد که این کار اثر تشویقی دارد و لطمه‌ای به اخلاص انسان نمی‌زند، بهتر است انفاق به صورت آشکار انجام گیرد و در مواردی که بیم ریاکاری یا آسیب به آبروی نیازمندان می‌رود بهتر است انفاق مخفیانه انجام گیرد. اگر تمام هدایا هم قابل استفاده باشند و اصول بهداشتی در اهدای آنها رعایت شده باشد، باز هم رها کردن هدیه کنار دیواری که بدون متولی صرفا با نیت خیرخواهانه، وظیفه کمک را برعهده گرفته آیا انفاق است؟ چه اینکه معضلاتی که گریبان یخچال مهربانی را گرفت، در بیشتر مناطق به جای مهربانی باعث ناامنی و بی‌اعتمادی شد. «هرگز به حقیقت نیکوکاری نمی‌رسید مگر از آنچه دوست دارید انفاق کنید».[آل‌عمران، آیه92]
اما اثرات و عواملی که در استقبال مردم از دیوار مهربانی نقش دارند:
- تقویت روحیه همدلی بین جامعه
- معرفی راهی ساده برای کمک به نیازمندان
- دسترسی آسان خیرین به یک مکان اهدای پوشاک
- اعتماد مردم به حرکت‌های خودجوش مردمی
- معرفی ظرفیت تعاون در جامعه و تمایل مردم به کمک به نیازمندان به طور مستقیم
- مشخص شدن ضعف‌ها و کمبودهای فعالیت‌های حمایتی موسسات خیریه
- تلنگری به مسؤولان و متولیان دولتی جهت شناسایی و حمایت همه‌جانبه از افراد بی‌بضاعت جامعه
و نکات منفی آن:
- نادیده گرفتن شأن و کرامت انسانی
- تضعیف نفس قشر نیازمند جامعه
- تبدیل دیوار مهربانی به سوژه طنزهای اجتماعی، سیاسی و...
- عدم توجه به شرایط مکانی اهدای هدیه
- عدم رعایت مسائل بهداشتی و عدم توجه به غیرقابل استفاده بودن بعضی هدایا
- عدم رعایت شرط احترام به نیازمندان هنگام دریافت هدیه
- فراهم آوردن امکان سوءاستفاده سودجویان
- سلب مسؤولیت از افراد جامعه نسبت به دیگر نیازهای افراد بی‌بضاعت (حمایتی، آموزشی، پزشکی، شغل و... صرفا با اهدای لباس)
- امکان سوءاستفاده افراد مغرض در جهت نیل به اهداف سیاسی و ضدایرانی با تکیه بر بی‌اعتمادی مردم به موسسات خیریه.
اما راهکار فعالیت‌های فرهنگی درباره انفاق چیست؟
تمام افراد علاقه‌مند به کمک به نیازمندان در مرحله اول شروع به تشکیل گروه‌های داوطلب مردمی با عناوین مختلف شامل پزشکی، تغذیه، پوشاک، آموزش و امور مالی و... کنند.
در مرحله اول، عضوگیری می‌تواند بین دوستان و آشنایان انجام گیرد و در مراحل بعدی و معرفی دوستان به یکدیگر اعضای داوطلب همکاری روز به روز بیشتر می‌شوند. در این میان اصل اعتماد به دوستان امین را سرلوحه خدمت قرار دهیم و هر خانواده ایرانی می‌تواند تبدیل به یک خیریه بزرگ شود. در مرحله دوم شناخت نیازمندان بین خویشاوندان، همسایگان، ایتام و آشنایان بی‌بضاعت آغاز می‌شود. فرهنگ گرانقدر اسلامی طبق آیه قرآن به ما می‌آموزد: «از تو می‌پرسند چه چیز را انفاق کنند، بگو هرچه از مال انفاق می‌کنید به پدر، مادر، خویشاوندان، یتیمان، بیچارگان فقیر و در راه ماندگان تعلق دارد» [سوره بقره، آیه215] این به این معناست که اگر هر مسلمان از نزدیکان و آشنایان خود شروع کند مسلما تمام نیازمندان از کمک بهره‌مند خواهند شد. سپس مثل مرحله قبل با تبلیغ حرکت خداپسندانه خود از دوستان و آشنایان بخواهید هر نیازمندی را در هر سطحی می‌شناسند به شما معرفی کنند. یادتان باشد ملاک تشخیص میزان نیازمندی یک خانواده سلیقه فردی ما نیست بلکه ملاک اضطرار خانواده نیازمند است. از تجربه خیرین دیگر هم می‌توان استفاده کرد. البته برای شناخت نیازمندان باید گروهی را برای تحقیق و بررسی تشکیل داد و اگر از نیازمندان محله خود هم شروع کنید کم‌کم با نیازمندان محله‌های دیگر آشنا می‌شوید، چرا که متاسفانه در شمالی‌ترین مناطق تهران هم خانواده‌هایی نیازمند نان شب وجود دارند. در نهایت با یک فراخوان به اعضای گروه‌تان از آنها بخواهید هرچه برای اهدا دارند در روزهای اعلام شده به محلی که شما آماده کرده‌اید تحویل دهند و شما با دعوت قبلی از نیازمندان بخواهید برای دریافت هدایا به محل مورد نظر مراجعه کنند. دیگران را به پخش نذورات بین خانواده‌های نیازمند دعوت کنید. همزمان با اجرای این طرح باید حرکت جذب خیرین را هم انجام دهید.
این را بدانیم که مساجد بهترین و مردمی‌ترین پایگاه‌هایی هستند که مراجعه به آنها برای دریافت کمک و اعلام نیاز برای هر نیازمندی مناسب است و باید از ظرفیت مساجد استفاده بیشتری کنید. به علت مردمی بودن این حرکت و استقبال مردم خیرخواه لازم است دستگاه‌های دولتی از هرگونه دخالت در حرکت‌های مشابه مردمی اجتناب کنند و ارگان‌های دولتی می‌توانند صرفا نقش تسهیل‌کننده امور را برعهده بگیرند. چه بخواهیم چه نخواهیم در هرکاری امکان سوءاستفاده توسط افراد سودجو وجود دارد ولی نمی‌توان به این بهانه از کمک به نیازمندان چشم‌پوشی کرد. در این میان رسانه‌ها می‌توانند با تبلیغ چنین فعالیت‌های مردمی روح تعاون و همدلی را بین مردم جامعه زنده کنند و نکته پایانی اینکه توجه به اصل کرامت انسانی باید در تمام حرکت‌های خیرخواهانه و فعالیت‌های انسان‌دوستانه فرهنگی مورد توجه خیرین محترم قرار گیرد. قبل از هر حرکت شتابزده و احساسی، تمام معایب و مزایای آن را بررسی کرده، سپس با توکل به خدا و بر پایه نیت‌های الهی قدم برداریم.
با کمی تحقیق و بررسی و ارتباط با مراکز مردمی دیگر می‌توان محرومان از امکانات را در هر نقطه‌ای که باشند دستگیری کرد و در صورت عدم امکان بررسی می‌توان (به جای رها کردن هدایا کنار خیابان) هدایا را به مراکز نگهداری از کودکان یا ارگان‌های خیریه فرستاد.
خیریه‌های خانوادگی را دست‌کم نگیرید.
دیوار مهربانی با چاشنی کرامت انسانی می‌تواند چنین باشد:
نیازی داری بگو
روی این دیوارها اسم و تلفن خیرین ثبت شود
پزشک ساعت‌های اختصاص بی‌بضاعتان را اطلاع دهد
شاید کسی بتواند مواد غذایی هدیه بدهد
دیگری می‌تواند رایگان تدریس کند
کاسبی لوازم خانگی می‌فروشد
دیگری پوشاک هدیه می‌دهد
خیری هم کارآفرین است
و همه اینها در مسیر دستیابی به فرهنگ اصیل همیاری در جامعه‌ای با مختصات اسلامی است.
منبع: سایت الف